آینده آسیا در گرو رقابت بازیگران فعال منطقه در دو حوزه اقتصاد و جغرافیاست. قدرتهای منطقهای برای ساخت راهآهن، جاده و خطوط لوله برنامهریزی کرده و برای اجرایی کردن سیاستهایشان در تلاشند.
کارشناسان مرکز مطالعات بینالملل و استراتژیک براساس منابع و دادههایی که در اختیار دارند، گزارشی از فعالیتهای بازیگران قاره آسیا ارائه دادند؛ گزارشی که نشان از افزایش رقابتها دارد. از همینرو کارشناسان این مرکز بستر رقابتهای قدرتهای منطقهای را براساس اولویتهایی که برای هر بازیگر برجسته است در چارچوب نقشه ترسیم کردند. برمبنای دادههای ارائه شده در این نقشه، رقابت میان کشورهای آسیایی گسترش یافته است؛ حقیقتی که میتواند آینده این قاره را تحت تأثیر قرار دهد.
آ سه آن
انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آ سه آن) برای تقویت پیوندهای فیزیکی، ساختاری و ارتباطات میان مردم برنامههایی را ارائه کرده است. این نهاد با ارائه طرحی جامع که چالشها تا سال 2015 را پیشبینی کرده است، از کشورهای عضو میخواهد تا با توسل به قدرت سخت و نرمافزارهای موجود، زمینه را برای گسترش روابطشان فراهم کنند. در این میان کشورهایی چون اندونزی، مالزی، فیلیپین و سنگاپور به دلیل نزدیکیشان به آب میتوانند راههای آبی خود را گسترش دهند. کامبوج، لائوس، میانمار، تایلند و ویتنام نیز با توسعه بزرگراههای خود، زمینه را برای ایجاد شرایط مناسب برای ساخت کریدورهای اقتصادی فراهم کنند.
چین
«راه ابریشم جدید» یا «یک کمربند و یک جاده» طرح پیشنهادی چین در سال 2013 بود؛ برنامهای که پکن با توسل به آن و با تکیه بر دو مسیر «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» در تلاش برای سرمایهگذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از 60 کشور جهان است. گفته میشود شیجین پینگ، رئیسجمهوری چین با ارائه این طرح در تلاش برای ارضای جاهطلبیهایش است. براساس طرح پیشنهادی تمامی مسیرهای کشورهای اورآسیا به پکن ختم میشود. با این حال باید گفت که طرح پکن درگیر ابهاماتی است و از منظر ژئوپلیتیک دامنه جغرافیایی مشخصی را تعیین نمیکند.
هند
هند بیش از دیگر کشورهای منطقه بر حراست از مرزهایش تمرکز دارد. از منظر این کشور آسیایی، نهادی موسوم به اتحادیه همکاریهای منطقهای جنوب آسیا (SAARC) نهادی منفعل است. در این میان نارندا مودی، نخستوزیر هند در تلاش است ائتلافی ساخته و با تکیه بر آن اهداف اقتصادیاش را در منطقه محقق کند. از منظری دیگر هند در تلاش است که منافع ژئوپلیتیکاش را تأمین کند.
بهعنوان نمونه، هند میخواهد با توسعه بندر چابهار، فرصتی یافته تا از طریق پاکستان راهش را به سوی مرزهای اروپا و آسیای میانه باز کند. علاوه بر این مودی با تکیه بر اهرمی چون «قانون شرق»، چین را تحت فشار قرار داده و بهدنبال آن گستره نفوذش را در شمال شرقی دریای خزر گسترش داده و علاه بر آن برای ارتباط با تایلند راههای زمینیاش را تقویت کرده است.
ایران
ایران پس از سالها انزوا، اکنون به پلی میان شرق و غرب تبدیل شده است. لغو تحریمها نهتنها به جهان فرصت سرمایهگذاری در بازارهای ایران را داد، بلکه موجب شد رهبران کشورمان طرحی پنج ساله ارائه دهند و بر مبنای آن از اهرمهای لازم برای گسترش راههای ارتباطی استفاده کنند. ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خاص خود میخواهد در مسیر ارتباطی میان شرق و غرب در مرکز این مراودات ارتباطی و تجاری قرار بگیرد. در این میان تهران برای نزدیکی بیشتر به کشورهای همسایه چون افغانستان و عراق نیز طرحهایی را پیشبینی کرده است.
ایران برای تسهیل فعالیتهای تجاری فرامرزی و نیز گسترش راههای ارتباطیاش با آسیای مرکزی توافقنامه موسوم به عشقآباد را پذیرفت؛ سندی که همکاری میان ایران، ترکمنستان، ازبکستان، عمان و قطر در زمینه حملونقل ریلی، دریایی و زمینی را کلید زد.
ژاپن
ژاپن در برنامههای خود سرمایهگذاری در آسیای جنوب شرقی را در اولویت گذاشته است. طرحی که بر مبنای آن رهبران این کشور تلاش میکنند که نیازهای ژاپن را با توسل به زیرساختهای موجود و نیز دسترسی به منابع دریایی، تأمین کنند. ژاپن از تمام توانش استفاده میکند تا با تقویت زیرساختهای خود و ارتقای کیفی آن زمینه را برای توسعهای پایدار فراهم کند و در این میان رهبران توکیو برای نشان دادن حمایتهای خود از برنامههای آسهآن و افزایش همکاریهایشان با این نهاد منطقهای راههای ارتباطی میان خلیج بنگال و دریای جنوبی چین را افزایش دادند. در این میان نخستوزیر ژاپن در تلاش است که با تکیه بر اهرم دیپلماسی، روابط سیاسی این کشور با 5 کشور اصلی آسیایمیانه را تقویت کند.
روسیه
روسیه در تلاش برای ارتقا و حراست از زیرساختهای نرم و سخت خود است. در این میان مسکو در نخستین گام زمینه را برای ایجاد نهادی موسوم به «اتحادیه اقتصادی یورآسیا» فراهم کرد، نهادی که مسکو از آن برای ایجاد ائتلاف اقتصادی- سیاسی منطقهای استفاده میکند. در این میان رهبران مسکو با تقویت محورهای اقتصادی و دیپلماتیکشان در شرق میخواهند با ایجاد خطوط گاز طبیعی، در بازارهای چین راهی برای خود بیابند.
روسیه قصد دارد با استفاده از راه ارتباطی شمال و جنوب، روابطش را با آذربایجان، ایران و هند هم افزایش دهد. روسیه برای تحقق خواستههایش در حوزه انرژی در قطب شمال نیز طرحهایی را ارائه کرده است.
کره جنوبی
پارک گئون های، رئیسجمهوری پیشین کرهجنوبی در تلاش بود محورهای ارتباطی سئول با سایر کشورهای این قاره را افزایش دهد. از همینرو این کشور خود را برای ساخت راهآهن آماده کرد؛ مسیر ارتباطیای که از سئول به قلب اروپا راه مییافت. علاوهبر این کرهجنوبی در تلاش برای حضوری برجسته در قطب شمال و همچنین افزایش شبکههای فیبرنوری در منطقه اورآسیا و جنوب و شرق آسیاست.
در این میان رهبران کرهجنوبی در تلاشند با تکیه بر اهرم دیپلماسی، روابط سیاسیشان را با کشورهای منطقه مستحکم کرده و روابط تجاریشان را با کشورهایی چون قزاقستان تقویت کنند. با این حال این کشور از منظر ژئوپلیتیک درگیر چالشهای جدی است. در این میان سیاستهای تهاجمی کرهشمالی، سئول را در آستانه بحرانی جدی قرار داده است.
ترکیه
از منظر تاریخی، ترکیه پل ارتباطی، راهبردی و استراتژیکی میان آسیا و اروپا قلمداد میشود. در شرایط کنونی آنکارا با تکیه بر پروژههایی زیربنایی، منطقهای و بینالمللی چون خطوط راهآهن باکو- تفلیس- کارس توانسته نقشش را برجستهتر کند. با این حال رهبران آنکارا برای تقویت موقعیت ژئوپلیتیک خود طرحی را ارائه کردند که بر مبنای آن قرار است تا سال 2023 این کشور برای برقراری ارتباط با دیگر کشورهای جهان یا ارتقای راههای ارتباطیاش هزاران کیلومتر جاده و راهآهن بسازد. از همینرو با تحقق این طرح شبکههای حمل ونقل ترکیه گسترش یافته و ارتباط این کشور با آسیا و اروپا تقویت خواهد شد.