روابط و نزدیکی فرهنگی ایران و اقلیم کردستان عراق بر کسی پوشیده نیست. از دیرباز به واسطه همین نزدیکی و برادری، ارتباطات تجاری خوبی بین دو کشور وجود داشته است بطوری که عراق به ویژه کردستان عراق جز مهم‌ترین محورهای اقتصادی استان‌های غربی کشور به شمار می‌رود.
با توجه به گسترش روابط و همچنین مطرح شدن ایجاد منطقه آزاد بانه- ـ مریوان با محوریت تجارت با اقلیم کردستان عراق، با آقای ناظم دباغ، نماینده اقلیم کردستان عراق در ایران در خصوص تاریخچه تجارت ایران و اقلیم کردستان و همچنین تاثیر ایجاد مناطق آزاد مرزی در بالا رفتن میزان تجارت و تعاملات اقتصادی و بازرگانی دو کشور به گفتوگو نشستیم که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید.
به عنوان نخستین سوال بفرمایید روابط اقتصادی و بازرگانی بین ایران و کردستان عراق را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که بین اقلیم کردستان عراق و ایران از قدیم جریان داشته و کماکان هم ادامه دارد موضوع روابط اقتصادی و بازرگانی بین دو کشور می‌باشد، در واقع فعالیت‌های بازرگانی ما از سال‌ها قبل از مرز تمرچین تا پرویزخان جریان داشته و حدودا سالانه 120میلیون دلار با ایران فعالیت و مراودات اقتصادی و بازرگانی داشتیم، ولی خوشبختانه با پشتیانی برادران ما در ایران و آمادگی اقلیم کردستان در یک تعامل دوطرفه تا قبل از ورود داعش این رقم به حدود سالانه 6میلیارد دلار رسید، البته بعد از موضوع داعش کمی افت کرد و به حدود 4 تا 5میلیارد دلار رسید، البته این حجم تجارت بدون احتساب سوخت محاسبه گردیده است.
من شخصا از روش بازرگانی و پیله‌وری مرزی رضایت ندارم و معتقد هستم که این موضوع دوطرفه است، قسمتی مربوط به ایران و قسمتی مربوط به اقلیم کردستان می‌شود، این که ما تاکنون نتوانستیم که این سبک بازرگانی که به شکل پیله‌وری وجود دارد را تبدیل کنیم به سبک استاندارد بازرگانی بین‌المللی، یعنی یک سیستم شرکتی و سیستم بانکی و... که باعث ایجاد امنیت بیشتر در خصوص تجارت بین طرفین شکل گیرد. البته تاکنون هم با همین شکل و با توجه به مرزهایی که ایران با اقلیم کردستان ایجاد کرده، رابطه اقتصادی و بازرگانی خوبی برقرار است که از این مرزها سه مرز رسمی بین‌المللی می‌باشد، اول باشماق، دوم پرویزخان و سومین مرز هم تمرچین است که در حال رایزنی هستیم که بتوانیم مرز سردشت را نیز بین‌المللی کنیم تا از آن منطقه هم ارتباطات تجاری و اقتصادی فعال‌تری را انجام دهیم.
درست است که وجود مرزها در تجارت بسیار مهم است؛ ولی نکته مهم‌تر، قانون ورود و خروج از ایران است. وقتی بازرگان احساس کند که تردد روزانه خود به آسانی انجام می‌شود، مسلما بیشتر به سمت فعالیت بازرگانی در کشوری می‌رود که راحت‌تر این موضوع صورت می‌گیرد که هنوز جمهوری اسلامی ایران نتوانسته این کار را انجام دهد، ولی ما شاهد بودیم که کشورهای دیگر مثل ترکیه، اردن، سوریه، لبنان و خیلی از کشورهای دیگر مسائل مربوط به اعطای ویزا و دریافت اقامت و همچنین ثبت شرکت و تاسیس دفتر در کشور هدف را مرتفع کرده‌اند. یک بازرگان وقتی می‌خواهد در کشوری فعالیت کند باید در آن کشور دفتر داشته باشد و قطعا برای ایجاد دفتر باید اقامت داشته باشد و به تبع حساب بانکی که قطعا تمامی این موارد باعث گسترش روابط می‌شود اما متاسفانه تجار ما این مشکلات را در حال حاضر دارند.
یکی دیگر از مشکلاتی که به کرات در جلسات و سمینارهای مختلف اعلام کردم این است که نگاه ایران به مسائل مرزی و بازرگانی بیشتر دید امنیتی است و نه دید اقتصادی و متاسفانه دید امنیتی باعث کندی در ارتباطات تجاری بین کشورها می‌شود و این نگاه هیچ کمکی به گسترش روابط بین دو کشور نمی‌کند. بی‌شک تجارت پیله‌وری هیچ پایداری ندارد و برای هیچ یک از طرفین نمی‌تواند سودآور باشد، چرا که برای سرمایه‌گذار اول امنیت تجارت در کنار خودش و دوم امنیت سرمایه‌اش بسیار مهم است.
بی‌تردید در چند سال اخیر با راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی کمی این دغدغه‌ها بین تجار رفع شده است و ما تا حدی راضی هستیم، زیرا با وجود این مرزها و بازارچه‌ها تا حدودی نیازهای مردم اقلیم کردستان و عراق فراهم شده است. مسیر ایران مسیر ترانزیتی کالایی برای اقلیم کردستان عراق نیز است و امیدوارم در آینده بتوانیم مسیر تجارت بین دو کشور را آسان‌تر کنیم چون به طور قطع کار بازرگانی بین کشورها برای یک روز و دو روز نیست.
یکی از مزیت‌های بزرگ مناطق آزاد این است که بازرگانان خارجی می‌توانند به راحتی در مناطق آزاد کشور بدون نیاز به ویزا تردد کنند و همچنین شرکت و حساب بانکی برای خود ایجاد کنند و به تجارت و تولید خود بپردازند و آن دست مشکلاتی که شما در ارتباط با عمده مشکلات تجارت کنونی بین ایران و اقلیم فرمودید در مناطق آزاد کشور تا حدود بسیار زیادی مرتفع شده است. حال با توجه به این مهم، نقش مناطق آزاد مرزی را در توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در این خصوص می‌توانم بگویم که ما پیش‌قدم بودیم و پیشنهادات زیادی را در خصوص ایجاد مناطق آزاد و بازارچه مرزی به ایران دادیم و خواستیم که مناطقی در مرز ایجاد گردد تا مردم بتوانند به راحتی و بدون محدویت وارد آن مناطق شوند و بدون اینکه کسی با آنها کاری داشته باشد به تامین نیازهای خود بپردازند، چه از طرف جمهوری اسلامی ایران و چه از طرف اقلیم کردستان.
پیشنهاد دوم ما ساخت مناطق آزاد چه در داخل ایران در مناطق همجوار و چه در داخل اقلیم کردستان بود، حتی ما حدود 7سال پیش در داخل اقلیم کردستان برای ایجاد یک منطقه شهرک صنعتی ایرانی اقدام کردیم و برای راه‌اندازی این شهرک 250هکتار زمین واگذار کردیم. این شهرک صنعتی حدود 1000هکتار است که در فاز اول 250هکتار را واگذار کردیم تا فعالیت شروع شود. متاسفانه به دلیل حمایت نشدن در فاز اول این پروژه، این کار به نتیجه مطلوب نرسید و به دلیل عدم حمایت دولت ایران، از این موضوع استقبال بسیار ضعیفی شد.
در کل مناطق آزاد همان گونه که از اسمش مشخص است یعنی که بازرگان در مناطق آزاد به صورت کلی در حوزه کاری و تجاری خود آزاد است، در تردد، رفت و آمد و در حوزه سرمایه‌گذاری آزاد است و این یک تعامل مشترک و دوطرفه است و من معتقد هستم که پروژه مناطق آزاد یک پروژه عمده و اساسی در جهت گسترش، توسعه و فعالیت بازرگانی و خدمت کردن به مردم و حتی از نگاهی برای ایجاد ثروت برای مردم است و همه این مشوق‌ها مثل عدم‌پرداخت مالیات و مسائل مربوط به گمرک و غیره کلا برای منفعت مردم است، ضمن اینکه قوانین مناطق آزاد باعث می‌شود بازرگانان خارجی احساس امنیت کنند.
واقعا ما انتظار داریم که مسئله مناطق آزاد صرفا معطوف به چند منطقه نباشد، همچنین مناطق آزاد را از سیاست دور کنیم و امنیت را در آن از همه حیث برقرار کنیم ولی فضا را امنیتی نکنیم که برای سرمایه‌گذاران ایجاد مشکل نشود. قطعا باید برای بوجود آوردن امنیت خاطر بازرگانان، ایجاد امنیت در منطقه جزء اولویت‌های ما باشد.
به نظر من هر چقدر بتوانیم در چارچوب قانون، منطقه آزاد ایجاد کنیم، شرایط برای تجارت را تسهیل کرده‌ایم.
با توجه به پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد بانه –مریوان با محوریت تجارت با اقلیم کردستان عراق و طرح آن در مجلس شورای اسلامی جهت تصویب، نقش این منطقه آزاد را در توسعه روابط تجاری و بازرگانی با اقلیم کردستان عراق چگونه می‌بینید؟
بی‌شک زمانی که ما در نقطه مرزی، منطقه آزاد ایجاد می‌کنیم اول از همه در آنجا امنیت را برقرار کرده‌ایم، دوم می‌توان رابطه اقتصادی بین دو کشور را به وجود آورد و یا تقویت کرد. قطعا شکل‌گیری منطقه آزاد باعث ایجاد ارتباط بین کشورهای مختلف می‌شود و در پی آن منافع گسترش پیدا می‌کند و وقتی منافع گسترش پیدا کرد بی‌تردید روابط دوستانه بین طرفین در منطقه که منافع مشترک دارد، بالا خواهد رفت و به تبع آن سایه نگرانی‌هایی مثل جنگ و درگیری را از بین خواهد برد.
ایجاد مناطق آزاد در جهت تقویت روابط دوطرفه به همراه گسترش منافع مشترک طرفین بسیار اثرگذار است. از این رو نه تنها که من موافق ایجاد منطقه آزاد مشترک هستم، حتی اگر در توانم باشد حاضر به شراکت در ایجاد آن نیز هستم.
از دیدگاه شما میزان تمایل سرمایه‌گذاران کردستان عراق در حوزه سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ایران چگونه است؟
در گذشته بیش از 70 تا 80درصد سرمایه‌گذاران اقلیم کردستان عراق مایل به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ایران بودند، ولی باید اینجا یک مثال بزنم؛ در بین سال‌های2001 تا 2003 میلادی نزدیک به 423 شرکت ایرانی در منطقه سلیمانیه و اربیل عراق به ثبت رسیده بود. شاید به جرات بتوان گفت در آن زمان تعداد شرکت‌های ترکیه به 70 تا 80 شرکت نمی‌رسید، ولی امروز شرکت‌های ترکیه به بیش از 1700شرکت رسیده‌اند و در مقابل شرکت‌های ایرانی بسیار افت کرده‌اند. حال چرا؟ چون ما از اول برنامه‌ریزی درستی را انجام ندادیم و برنامه‌های بلند مدت برای بودن در بازارهای خارجی تعریف نکردیم. ما باید با تشویق بیشتر و محیا کردن شرایط سهل‌تر در روابط تجاری فی مابین، باعث گسترش و پایداری روابط تجاری بهتری با هم شویم.
بی‌شک ما به دلیل شرایطی همچون مسیرهای دسترسی نزدیک‌تر به ایران، رابطه نژادی که با هم داریم و همچنین روابط اجتماعی و فرهنگی بیشتری که دو کشور با هم دارند، تمایل بیشتری به همکاری تجاری و اقتصادی با ایران داریم.
به عنوان مثال اگر شما به بازار اقلیم کردستان رفته باشید می‌بینید که به اجناس ترکیه‌ای یا اروپایی و کشورهای دیگر می‌گویند جنس خارجی ولی به محصول ایرانی می‌گویند جنس ایرانی. از نگاه روانشناسی وقتی می‌گوییم محصول ایرانی یعنی حس نزدیکی بین مردمان ما وجود دارد و این نشان دهنده این است که فضا و شرایط واقعا فراهم است؛ شاید مشکلاتی وجود داشته باشد اما با توجه به گرایش مردم نسبت به استفاده از اجناس ایرانی، می‌توانیم این شرایط را بهبود ببخشیم و افزایش دهیم.
در راستای معرفی و آشنایی بیشتر ظرفیت‌ها و مزیت‌های مناطق آزاد ایران به سرمایه‌گذاران و بازرگانان اقلیم کردستان به عقیده شما چه راهکارهایی وجود دارد؟
بی‌شک ایجاد اطمینان و اعتماد، تسهیل در رفت و آمد، تاسیس شرکت و برقراری خطوط پروازی و راه‌های دسترسی خوب در کنار برگزاری نشست‌های مشترک و همایش‌های معرفی دوجانبه می‌تواند گام‌های بسیار موثری در این خصوص بردارد.
دیدگاه شما در خصوص برگزاری نشست‌های تجاری و بازرگانی بین اتاق‌های بازرگانی دو کشور و همچنین مناطق آزاد ایران در جهت کمک به شناخت بیشتر ظرفیت‌های این مناطق به تجار و مسئولین اقلیم کردستان عراق چیست و آیا تاکنون نشست‌هایی در این خصوص برگزار شده است؟
در گذشته نشست‌های بیشتری برگزار می‌شد، آخرین جلسه هم با حضور معاون محترم رئیس‌جمهور و همچنین حضور بیش از 300شرکت برگزار گردید؛ این چنین نشست‌هایی به صورت غیرمنسجم برگزار می‌شود.
البته باید به این نکته اشاره کنم متاسفانه این دست نشست‌ها، هم‌اندیشی‌ها و معرفی ظرفیت‌های تجاری و بازرگانی بین دو کشور بسیار کم بوده است. قطعا ما باید برای بدست آوردن بازارهای جدید تلاش و رقابت کنیم، باید فضایی را ایجاد کنیم که خود سرمایه‌گذار ترغیب شود و بیاید در این مناطق سرمایه‌گذاری و تولید کند. باید برای رسیدن به این اهداف بیشتر فکر کنیم و برنامه‌ریزی درستی در جهت ایجاد اطمینان برای سرمایه‌گذار و تشویق آنها به حضور در این مناطق انجام دهیم.
ظرفیت‌های حوزه گردشگری را در مناطق آزاد تا چه حدی برای گردشگران اقلیم کردستان جذاب می‌دانید؟
وقتی ما در یک منطقه آزاد رفاهیاتی در حوزه گردشگری و در سطح قابل قبول بین المللی ایجاد کنیم، گردشگر خودش به آن منطقه جذب می‌شود؛ آیا شما در مناطق آزاد خود این کار را انجام داده‌اید؟ آیا جاذبه قابل قبول برای گردشگر خارجی را در مناطق خود ایجاد کرده‌اید؟ در اغلب مناطق آزاد ایران حداقل جاذبه ایجاد شده است اما وقتی شما به دبی نگاه کنید درمی‌یابید که آنجا حداکثر جاذبه گردشگری را برای گردشگران ایجاد کرده است.
بی‌شک یکی از مهم‌ترین محورها در حوزه اقتصادی بدون سرمایه، توسعه گردشگری در مناطق آزاد است که خود سرمایه وارد کشور می‌کند، ولی اول باید جذابیتی ایجاد شود، حال می‌خواهد بیابان باشد، یا کوهستان و جنگل که گردشگر در عین احساس امنیت و رضایت، لذت سفر را هم با توجه به امکانات رفاهی حس کند.
قطعا فرهنگ مردمان اقلیم کردستان عراق به ایران بسیار نزدیک است و نقاط مشترک فرهنگی بسیار زیادی با هم دارند و تمایل به سفر و گردشگری به سمت ایران بیشتر است، ولی باید در این خصوص امکانات و شرایط بیشتر و بهتری برای توسعه این بخش در مناطق آزاد ایجاد گردد.
در پایان گفتوگو اگر نکته‌ای وجود دارد بفرمایید؟
امیدوارم که بتوانیم در جهت ایجاد رفاه، امنیت و توسعه همکاری‌های بیشتر تجاری و بازرگانی بین دو کشور قدم‌های بزرگتری برداریم و شاهد گسترش بیش از پیش روابط به واسطه ایجاد مناطق آزاد مرزی بین ایران و اقلیم کردستان عراق باشیم.
گفتوگو: حسین مرادی و مرضیه حسینی / هفته نامه مناطق آزاد