مديرعامل سازمان منطقه آزاد ماكو در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار فیدوس گفت: از آن موقع كه منطقه آزاد كيش و قشم ايجاد شده، قوانينشان به نسبت امروز خيلي به روز تر بوده، ما بعد از بيست سال مرتباً در حال وضع بروكراسي و قوانين پيچيده براي اداره مناطق آزاد هستيم.
در روزی برفی فرصت شد تا در نشستی اختصاصی پای صحبت حسین فروزان مدیرعامل منطقه آزاد ماکو بنشینیم.
حسين فروزان از آذر ماه 92 در اين سمت مشغول به خدمت است و پيش از پذيرش اين مسئوليت مسئول ستاد پشتيباني جنگ دانشگاه علامه طباطبايي در دوران جنگ تحميلي و مديرعامل شرکت عمران آذربايجان غربي در سال‌هاي اخير بوده و در مسوليت‌هايي نظير عضويت در هيات مديره شرکت صنايع تجهيزات نفت ايران در سازمان گسترش و صنايع ايران و نيز به عنوان مديرعامل يکي از شرکت‌هاي هلدينگ نفتي سرمايه گذاري اميد در بانک سپه خدمت کرده است.
در برخورد با او مديري جدي، پرکار و تلاشگر در مجموعه مديران مناطق آزاد را درک مي‌کنيد، اما در کنار اينها حسين فروزان علاقه فراوان به مردم آذربايجان دارد، او در زمان حضور ما بارها در خصوص محروميت، حقوق و حق مردم بر گردن مسئولان گفت و تاکيد داشت که هر آنچه تا امروز انجام شده حداقلي است که حق اين مردم است، اما آينده را روشن مي‌ديد و اعتقاد داشت تا چهار سال آينده منطقه آزاد ماکو شامل شهرهايي بين‌المللي و پيشرفته مي‌شود.
منطقه آزاد ماکو وسيعترين منطقه آزاد کشور است که شامل سه شهر ماکو، شوط و پل دشت مي‌شود، اين منطقه با وسعتي بالغ بر 5000 کيلومتر و بهره‌گيري از بزرگترين مرز زميني کشور، مرز بازرگان؛ همجواري با کشور آذربايجان، ترکيه و عراق داراي موقعيت بازرگاني ويژه در کشور و منطقه آذربايجان است؛ ماکو از گذشته دروازه تجارت با اروپا بوده، همچنين منطقه آزاد ماکو از طبيعتي بسيار زيبا برخوردار است که شامل ميراث فرهنگي داراي قدمت چندهزار ساله است.
با مهندس فروزان در مورد شرايط تجارت در اين منطقه، وضعيت توسعه، گردشگري و مسائل و مشکلات مناطق آزاد در کشور و ماکو به گفتگو نشستيم، ايشان ضمن بر شمردن مزيت‌هاي اين منطقه، تلاش‌هاي انجام شده در حوزه‌هاي مختلف؛ صريح و روشن از مردم منطقه آزاد ماکو و حق ايشان گفتند، در مورد فرصت‌هاي اين منطقه و مسائل آن صحبت کردند و به نکات زيادي اشاره کردند که مي‌تواند روشنگر آينده مناطق آزاد کشور و چالش‌هاي پيش روي اين مناطق باشد.
ظرفيت عظيم ماکو براي توسعه آذربايجان و کشور
در ابتدا با آقاي فروزان در خصوص کارهايي که در مدت اين سال محقق شده و طرح‌هاي بزرگ دبيرخانه و منطقه آزاد براي توسعه صحبت کرديم ايشان در اين خصوص کلامشان را با يک اشاره آغاز کردند؛ منطقه آزاد ماکو ظرفيتي عظيم براي توسعه آذربايجان و کشور است؛ و در ادامه توضيح دادند:
در منطقه بحث حوزه تجارت با در نظر گرفتن گمرك ماكو براي ما اولويت اول بوده، صف‌هاي بيست كيلو متري و سي كيلومتري هميشه براي عبور از مرز آنجا بود، ياد است اولين زمستاني که در ماکو مسئوليت پذيرفتم معمولاً تا آخر شب در دفتر كارمحضور داشتم، آن روزها با ديدن صف كاميون‌ها متاثر مي‌شدم، به خصوص شرايط رانندگان و مردم که مجبور به تحمل اين وضع بودند، اولين اولويت برايم حل زير ساختي اين مشکل شد، نظر آقاي مهندس تركان هم همين بود، در آن زمان دو لاين براي ورود و خروج داشتيم، اين دو لاين در همان ابتدا تبديل به چهار لاين شد، بعد سريعاً جاده پلدشت را باز كرديم و گمرك نخجوان را سامان داديم، كه بخشي از بار ترافيكي و حمل و نقل در مرز بازرگان به اين شكل كاهش پيدا كرد. بعد به داخل گمرك پرداختيم، دو انبار محدود آنجا بود كه وضعيت مناسبي نداشت، آنها را اصلاح كرديم، يك پايانه صادراتي ساختيم در 120 هزار متر زمين و يك سالن 16 هزار متري تدارك ديده شده، به اين ترتيب مشکل مرز بازرگان و تردد حل شد، در نگاه بعد به شهرهاي زير مجموعه منطقه آزاد ماکو توجه کرديم، به نظرم نکته اول تدوين يک برنامه براي بهسازي و ايجاد زير ساخت توسعه در اين مناطق بود، در اين برنامه اولويت را داديم به حل سريع مشکلاتي که به امکانات اوليه زندگي و توسعه بر مي‌گشت مثل جاده، فرودگاه، بهداشت و درمان و آموزش.
با اين نگاه موضوع فرودگاه را سريعاً پيگيري کرديم، فرودگاهي ديده شده بود که ايجاد آن پيشرفت نداشت و فاصله 320 کيلومتري تا نزديک‌ترين فرودگاه عملاً يک محذوميت بزرگ براي منطقه ماکو بود، خوشبختانه امروز کار فرودگاه تمام شده چندين پرواز هم در آن انجام شده است و ما منتظر مجوزهاي نهايي براي برقراري پروازهاي دائمي در اين منطقه هستيم.
موضوع ديگر بحث ساماندهي بازارها بود، سالانه 2 ميليون نفر به ماکو براي خريد مراجعه مي‌کنند، وضع شهرهاي همجوار هم همين است، بازارها را تلاش کرديم ساماندهي کنيم، وضع پارکينگي و شرايط بازارها ديده شد، در نهايت براي فاز اول يک پارک بسيار بزرگ و مدرن در کنار رودخانه ساختيم که امروز در کل استان الگو است، اين مکان تفريحي 13 هزار متر وسعت دارد. در کنار آن نمايشگاهي با وسعت 4 هزار متر ساخته شد که ده هزار متر هم محوطه مناسب براي آن ديده و طراحي شد، اين نمايشگاه هم حقيقتاً فرصت ساز بوده و تا امروز دو برنامه نمايشگاهي بزرگ هم در آن برگزار شده است.
اشتغال و توليد اولويتي که نياز به زير ساخت دارد به عنوان هدف مناطق آزاد
با مديرعامل سازمان منطقه آزاد ماكو در خصوص اشتغال و توليد صحبت کرديم، از ايشان نتيجه عملکردشان را خصوص ايجاد اشتغال را در اين سه سال خواستيم، و اينکه صنعت چه بهره‌اي از حضور اين سازمان برده است، او اشاره‌اي کارساز داشت، صنعت و توليد هدف منطقه آزاد است و ما منت پذير توليدکنندگان و سرمايه‌گذاراني هستيم که بيايند و ايجاد اشتغال و رونق کنند و در ادامه بيان کرد:
سرمايه‌گذار امنيت حضور و حمل و نقل مي‌خواهد، بحث فرودگاه و توسعه جاده‌اي با اين هدف اجنام شده است، از ماکو تا فرودگاه 40 کيلومتر اتوبان ساخته شده، جاده قتلگاه منتهي به بازرگان را مبدل به بزرگراه کرديم که امروز تفرجگاه مردم هم شده است، ما همه بودجه خود را صرف امور عمراني، زيرساختي و توسعه‌اي در اين مدت کرده‌ايم حدود 80 درصد بودجه را و تنها 20 درصد بوجه ما جاري بوده، که در کشور اين يک اتفاق مهم محسوب مي‌شود.شهرك صنعتي ماكو فعال‌ترين شهرك صنعتي استان است، در اين صنعت 44 واحد مستقر هستند كه همگي فعال مي‌باشند و شبانه‌روز در خط توليد قرار دارند، حتي يك واحد خالي هم نداريم، تا اين اندازه كه اگر 500 متر جاي خالي باشد، سريع متقاضي جديدي شروع به كار مي‌كند. شهرك جديد صنعتي را هم ساخته‌ايم كه تا فروردين افتتاح مي‌شود، چند سالن هم خودمان آنجا ساخته‌ايم كه حتي معطل نشويم براي كساني كه مي‌خواهند آنجا سرمايه‌گذاري سريع انجام بدهند بيايند آنجا در سالن‌هاي ما سرمايه‌گذاري انجام بدهند.
مرتباً در حال وضع بروكراسي و قوانين پيچيده براي اداره مناطق آزاد هستيم
فروزان اما آنجا که در مورد مشکلات پيشرو مناطق آزاد صحبت کردند، دل پري داشتند، در وهله اول نگاهشان به اميدواري مردم بود و در وهله بعد نگاه به رقابت جدي کشورهاي همسايه و رقباي تجاري منطقه‌اي داشتند، اينکه بايد خيلي سريعتر از اينها عمل کنيم؛ ايشان در اين خصوص گفتند:
مناطق آزاد در همه دنيا آغاز موفقيت حوزه تجارت و توليد بوده و باعث انتقال صنعت و دانش فني شده است، در اروپا، آمريكا و آسيا همه كشورها به دنبال ايجاد فرصت براي مناطق آزاد هستند، اما ما داريم برعكس كار مي‌كنيم، از آن موقع كه منطقه آزاد كيش و قشم ايجاد شده، قوانينشان به نسبت امروز خيلي به روز تر بوده، ما بعد از بيست سال مرتباً در حال وضع بروكراسي و قوانين پيچيده براي اداره مناطق آزاد هستيم که نمونه آخرین آن بحث ماده 27 برنامه ششم توسعه است که عملا مناطق آزاد را به بن بست می‌کشاند.
تجربه جهاني مناطق آزاد، تجربه كشورهاي همجوار نشان داده اين موانع جديد باعث توقف توسعه و سرمايه‌گذاري مي‌شود.
در مناطق آزاد امکان قاچاق وجود ندارد
براي مثال در مسئله گمرك بعضي مدعي هستند مناطق آزاد شده مركز قاچاق، در صورتي كه همه مي‌دانند در مناطق آزاد شرايط به‌گونه‌اي است كه امكان قاچاق وجود ندارد، اصلا مناطق آزاد خارج از سرزمين اصلي هستند و اگر به دنبال كنترل قاچاق هستيم طبيعتاً بايد ورودي سرزمين اصلي در نظر باشد، نه خارج از سرزمين اصلي، شما ببينيد آنچه آمار قاچاق هست چه اندازه از داخل گمرك انجام مي‌شود، طبق آمار نه اينكه خداي ناكرده رئيس گمرك يا مديران گمرك جمهوري اسلامي بخواهند، قاچاق دلايل خاصي دارد و مسائلي دارد، قاچاق در كشور يك شبكه است، مناطق خارج از سرزمين اصلي چطور مي‌تواند مركز قاچاق باشد، مثل اينكه ما بگوييم كشور همجوار ما مركز قاچاق به ايران است، خوب اين موضوع معنايي ندارد.
يک مثال مي‌آورم بانه مركز قاچاق است، انواع لوازم خانگي از مرز آن وارد كشور مي‌شود، آن هم قاچاق كوله بري البته كه رهبر انقلاب هم فرموده‌اند مسئله نظام نيست، در بانه با در نظر گرفتن اينكه بخشي از سرزمين مادر است مي‌شود عنوان مركز قاچاق را استفاده كرد، اما در ماكو، ارس و اروند كه خارج از سرزمين مادر هستند نمي‌توان اين عنوان را استفاده كرد.
گرفتار کردن مناطق آزاد ظلم به کشور و حاکميت و اقتصاد مقاومتي است
از ايشان در خصوص ماموريت مناطق آزاد پرسيديم و اينکه هدف از ايجاد اين مناطق چه بوده که امروز منتقدين در خصوص آن اين اندازه مسئله دارند؟
مناطق آزاد دو وظيفه اصلي دارند يكي توسعه منطقه‌اي بوده و ديگر تاثير بر توسعه و رونق اقتصادي كشور، هر كسي مناطق آزاد را امروز با اين اوضاع اقتصادي كشور گرفتار كند به نظرم خواسته يا ناخواسته ظلمي در حق كشور و حاكميت و اقتصاد مقاومتي كرده است، اين موضوع در نظر داشته باشيد باتوجه به سرعت توسعه در كشورهاي همجوار موضوعي تنها مربوط به دولت‌ها نيست، بلكه اولويت كل نظام است.
در مناطق آزاد رشد نياز به زمينه‌هايي دارد، تا زماني كه ساختاري وجود نداشته باشد رشدي هم به وجود نمي‌آيد، مثلا يك خانواده را در نظر بگيريد در صورت فراهم بودن امكان آرامش و حداقل امكانات مادي مي‌توان فرصت مناسب تحصيل براي فرزندان فراهم كرد، اما در نبود اين امكان بجز در موارد استثناء امكان رشد فرد هم بسيار بعيد است، مناطق آزاد هم براي رشد زير ساخت مي‌خواهند، آنها كه شهرك صنعتي ندارند، جاده و فرودگاه ندارند چطور بايد صنعت را بياورند، بدون زير ساخت مگر مي‌توان سرمايه و توسعه را ايجاد كرد، پس ما اول بايد اين الزامات را فراهم كنيم، دولت اصولش اين بود كه قبل از ايجاد مناطق آزاد بيايد زير ساخت‌ها را ايجاد كند و بعد به اين سمت برود، بعد با وجود معافيت‌ها و جاري شدن قوانين گمركي و زير ساخت برويم سرمايه‌دار براي اين مناطق بياوريم، خوب وقتي منطقه آزاد فاقد اين فرصت‌ها باشد طبيعي است ما ابتدا مشغول ايجاد اينها مي‌شويم و بعد بايد منتظر حضور سرمايه‌گذار باشيم.
حالا هست كه شما مي‌بينيد چيني‌ها آمده‌اند دارند نيروگاه مي‌سازند اينجا، هندي‌ها آمده‌اند، پروژه سيمان كه از دهه هفتاد عملاً خوابيده بود رو به پايان است، الان دو واحد توليد البسه در دوماه راه افتاده و حدود 250 نفر اينجا مشغول به كار هستند، دليل دارد، نواي توسعه زير ساختي به گوش سرمايه‌گذاران رسيده و ايشان اطمينان کرده‌اند براي حضور در منطقه.
الان 2600 نفر اينجا فقط در پروژه‌هاي عمراني كار مي‌كنند، كه حداقل 70 درصد كاركنان آن بومي هستند و اين جزء بندهاي قراردادي است، اين پروژه‌ها كه به نتيجه برسند هم همين 2600 نفر مبدل به 10 هزار نفر خواهند شد كه در فرصت حاصل اين عمران و آباداني و توسعه شاغل مي‌شوند، در مناطق محروم و مرزي مديران كلان كشور مي‌دانند اين كارها چه اندازه سخت است، اين فرصت سازي‌ها چقدر انرژي نياز دارد.
چرا منتقدان از فروزان، عرب باغي، زماني و ساير مديران متخصصان مناطق سئوال نمي‌پرسند؟
از آقاي فروزان پرسيديم مشکل کجاست که منتقدان دولتي و غيره مناطق آزاد در خصوص فرصت توسعه‌اي اين مناطق به جمع‌بندي نمي‌رسند؟ ايشان در اين خصوص گفتند:
تعامل ضعيف است، منتقدان نمي‌پرسند فروزان، عرب باغي، زماني؛ الان شما چند سال است تجربه داريد، چندين سال است در اين حوزه تلاش كرده‌ايد بيائيد بگوييد مشكل اصلي كار كجاست، دولت و حاكميت بايد در اين مسائل چگونه تصميم بگيرد، هيچ كس خارج از مجموعه و آنجا كه مي‌خواهند تكليف مناطق را روشن كنند نمي‌آيد اين سئوال را با ما مطرح كند، يك شب مي‌خوابيم صبح مي‌بينيم يك بخشنامه صادر شده، ماشين‌هاي متعلق به مالكاني كه در منطقه زندگي مي‌كنند حتي حق بيرون آمدن يكماهه مرخصي را هم ندارند، ماشين از تركيه مي‌آيد مي‌تواند سه ماه در ايران تردد كند، اما ماشيني كه ما وارد مناطق آزاد كشور خودمان كرده‌ايم براي مردم و سرمايه‌گذار نمي‌تواند از همان يكماه مرخصي هم استفاده كند، مرتب داريم بن‌بست ايجاد مي‌كنيم، درك نمي‌كنم چرا اين اتفاق‌ها مي‌افتد.
هر سرمايه‌گذاري كه وارد مناطق آزاد مي‌شود، آن بخشي كه مربوط به داخل منطقه است طي دو سه ماه حل مي‌شود اما كافي است موضوعي مربوط به خارج از منطقه باشد تا درگير دو سه سال بروكراسي و مشكلات شود، از روزي كه ما آمديم چند شركت داخلي و خارجي كنسرسيوم تشكيل دادند، 35 درصد خارجي و 65 درصد هم داخلي، كه بتوانند يك پتروشيمي اينجا ايجاد كنند، يك ميليارد و هفتصد ميليارد دلار هم ميزان سرمايه‌گذاري ايشان است، الان دو سال است از وزارت نفت نتوانسته‌اند جواب بگيرند، آخر مگر مي‌شود اينطور مناطق آزاد را اداره كرد، در اين مناطق بايد قوانين آنطور كه در قانون هم پيشبيني شده روشن و تسهيل يافته باشد، قانون توليد، تجارت و صادرات بايد سهل الوصول باشد و مديران بتوانند با نگاه كارشناسي و دقيق در اين مسائل تصميم سريع بگيرند، در اين شرايط پيچيده مدير بايد هم مديريت كند هم براي تسريع در كارهايش به دليل اجرا نشدن همه قوانين مناطق نقش مدير پروژه را هم بازي كنم، ما مگر در كشور چه اندازه زمان براي آزمون و خطا داريم، باور كنيم كه كشورهاي همسايه و رقباي صنعتي و تجاري ما با سرعتي باور نكردني در حال كار و تلاش هستند، و هر دقيقه كه از دست برود ديگر به اين سادگي قابل جبران نيست.
يکپارچه نبودن مديريت مشکل مهم مناطق آزاد
مديرعامل منطقه آزاد ماکو مهمترين مشکل فرايندي در امور مناطق آزاد که قابل درک نيست را يکپارچه نبودن مديريت اين مناطق بر خلاف قانون مناطق آزاد دانستند و در اين خصوص توضيح دادند:
يكي از مشكلات مهم مناطق آزاد يكپارچه نبودن مديريت در اين مناطق است، خود آقايان هم الان ديگر متوجه اين موضوع شده‌اند، طبق قانون از روز اول براي تسهيل امور قرار بر اين بود مديريت در مناطق آزاد يكپارچه باشد، يعني يك مديريت بيايد و زير نظر رئيس جمهور و شوراي عالي مناطق آزاد طبق قوانين تعريف شده اين محدوده را اداره كند، اما مثلاً اگر شما برويد در گمرك بازرگان الان 13 يا 14 نهاد آنجا كار مي‌كنند، هر كدام هم ساز خودشان را مي‌زنند، چرا مشكلات گمركات حل نمي‌شود اصلاً شما اين موضوع را خارج از مناطق آزاد حساب كنيد. براي اينكه آنجا تصميم گيرنده نهايي مشخص نيست، تمام گمركات ما گرفتار هستند، رئيس گمرك مي‌گويد اختيار گمرك دست من است، رئيس پايانه‌ها مي‌گويد اين موضوع دست من است، هنوز اين مشكل حل نشده، در مناطق آزاد خواسته‌اند اين موضوع را حل كنند، اين ديگر قانون است مجلس مصوب كرده، شوراي نگهبان تائيد كرده، اما اعتماد نمي‌شود، البته کتمان نمي‌کنيم در گذشته زمينه‌هايي براي اين موضوع بوده اما در دوره دولت جديد مهندس ترکان حقيقتاً با انواع اين مسائل برخورد جدي کرده و راه‌هاي بروز چنين مواردي را بسته است.
گردشگري و ميراث فرهنگي استراتژي مهم در توسعه و رونق اقتصادي
در ادامه با توجه به طبيعت زيبا و ظرفيت عالي گردشگري در منطقه ماکو با مدير عامل سازمان منطقه آزاد ماكو پيرامون آن گفتگو کرديم، نخستين نکته در اين بخش از گفتگو شناخت کامل آقاي فروزان از فرصت‌هاي درخشان حوزه ميراث و گردشگري و دقت و حساسيت ايشان در اين خصوص بود؛ وي در اين موضوع اشاره کرد:
يكي از مشكلات منطقه ما در موضوع گردشگري و جذب گردشگر بحث اقامتگاه‌ها بوده، كه دو هتل پنج ستاره جديد توسط بخش خصوصي در حال انجام است، در حوزه ميراث فرهنگي اما ما كلي داريم هزينه مي‌كنيم، مثلاً كاخ باغچه جوقه بيش از 4 ميليارد آنجا سرمايه‌گذاري شده، تا قبل از ما كل بودجه ميراث فرهنگي در سال 50 ميليون تومان بوده، در صورتي كه ما در طول سال براي بهسازي و بازسازي امكان ميراثي به طور متوسط يك ميليارد هزينه كرده‌ايم، چيزي نيست البته اين مبلغ، ما براي قلعه معروف ماكو از ارمنستان و از تركيه الان براي كاووش آمده‌اند و برنامه مفصلي براي آنجا داريم. تاريخ ماكو مي‌رسد به چهل هزار سال قبل و اين اصلاً يك الگو شده است، در سازمان ميراث فرهنگي كشور ماكو را يك الگو ديده‌اند، ما در مناطق آزاد و البته آقاي تركان اعتقاد دارند كه ظرفيت‌هاي گردشگري بزرگترين فرصت اين مناطق و كشور هستند و برنامه‌ريزي‌ها در اين حوزه آينده نگر و مفصل است، ماكو بهترين جا در نه ماه از سال براي همه گردشگران ايران است، در آن سه ماه ديگر هم ما مي‌توانيم فرصت‌سازي كنيم براي گردشگري زمستانه كه زيبائي‌هاي بي‌نظير خودش را دارد اين منطقه، ماكو 12 ماه سال زيباست، مناطقي در ماكو داريم كه بي‌نظير در ايران است، شهري كه ميان دو كوه واقع شده و تابستان و زمستان طبيعتي بي‌نظير دارد.
آينده ماکو شهري توسعه يافته و بين المللي
آينده ماكو يك شهر توسعه يافته است، شهري كه در آن آموزش و پرورش، دانشگاه، اشتغال و زير ساخت مخابراتي و حمل و نقل و رفاهي توسعه پيدا کرده است، ماكو 5 سال ديگر در برنامه استراتژيك ما ماكويي بي‌نظير و غير قابل مقايسه حتي با ماكو امروز است، مناطق آزاد بايد الگوي توسعه در كشور باشند و اين الگو به ساير نقاط كشور تسري پيدا كند، نگاه ما اين بوده و براي تحقق آن شبانه‌روز تلاش مي‌كنيم، شما خواهيد ديد كه با حل مشكلات زير ساختي در اين مناطق در صورت جاري شدن درست قوانين مناطق آزاد و برداشته شدن موانع چگونه موفقيت حاصل خواهد شد. ماكو شهري بين‌المللي خواهد بود.
ما سه سال است در حوزه آموزش و ورزش حقيقتاً در اين مناطق سرمايه‌گذاري عيني انجام داده‌ايم، اينها در راستاي برنامه‌هاي منسجم زير ساخت‌سازي توسعه بوده، توسعه فقط در جاده كه نيست، توسعه زيرساختي بايد در جاده و فرودگاه انجام شود، در حوزه‌هاي انساني انجام شود در حوزه شهروندي و اجتماعي هم انجام شود. حالا دوستان منتقد مناطق آزاد عادلانه قضاوت كنند، اساساً چنين حركتي را با قوانين دست و پاگير فعلي، آن‌چيزهايي كه هر روز بعضي افراد با وضع يك شبه بخشنامه‌ها درچير خطر و ريسك مي‌كنند امكان دارد انجام داد. اگر شما مي‌بينيد در كشور ما ساخت يك جاده يك دهه زمان مي‌برد اما در مناطق آزاد اين جاده در يك سال مطالعه و اجرايش به نتيجه مي‌رسد به دليل اين است كه توسعه نياز به تمركز و دوري از بروكراسي دست و پاگير دارد، مجموعه مديريت مناطق آزاد و دولت و حاكميت در اين حوزه با اين قرار چنين تداركي ديده است.
با کمک مردم موفق خواهيم شد
در پايان از آقاي فروزان خواستيم پيامشان را به مردم منطقه آزاد ماکو بگويند: ايشان در پاسخ اشاره کردند:
مردم بدانند همانطور كه در سه سال گذشته با كمك شما موفق شديم، در سه سال آينده با كمك شما مردم وضع منطقه آزاد ماكو دستخوش تغيير بيشتر و جدي‌تر خواهد كرد، ماكو مبدل به بركتي براي آذربايجان و ايران مي‌شود و شما الگوي توسعه در كشور و منطقه خواهيد بود.