همان‌طور که می‌دانیم تفکر ایجاد بندر خشک با گرایش جهانی به سمت محصولات کانتینری اهمیت پیدا کرد. حجم محمولات کانتینری در جهان رو به افزایش است و این امر را می توانت در ورود کشتی‌های بزرگ کانتینربر با ظرفیت بالا ملاحظه کرد.
با توجه به روند رو به رشد محصولات کانتینری در جهان، پیش‌بینی می‌شود بنادر ساحلی با مشکلاتی نظیر توقف طولانی کانتینرها و افزایش مدت زمان حمل محمولات کانتینری به خصوص محمولات ترانزیتی مواجه شوند. همچنین چنانچه زیرساخت‌ها مطابق با روند افزایش محمولات بهبود نیابد منجر به ترافیک حکل کالا مخصوصا در کشورهایی نظیر ایران در بعد جاده‌ای می‌شود.
تعریف بندر خشک
بندر خشک، پایانه‌ای است که در پس‌کرانه قرار گرفته و با قابلیت ارائه خدمات لجستیکی تحت کلید گمرک می‌باشد که به مراکز تولید یا مصرف نزدیک است، همچنین به شقوق مختلف حمل و نقل زمینی و ریلی که متصل به بنادر ساحلی می‌باشد، است.
اهداف ایجاد بندر خشک
به طور کلی اهداف ایجاد بنادر خشک را می‌توان در سه موضوع خلاصه کرد:
- افزایش جریان کالا و کاهش رسوب محمولات کانتینری در بنادر کشور
- ترغیب به استفاده از راه‌آهن در فواصل طولانی و کاهش هزینه‌های حمل و نقلی زیست‌محیطی
- بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل ترکیبی
همان طور که مشاهده می‌شود، رسیدن به اهداف مذکور از طریق احداث بنادر خشک، منجر به توسعه لجستیکی کشور خواهد شد و این برای کشوری که خود را در چهارراه ترانزیتی منطقه می‌بیند و بسیاری از کشورهای مجاور آن، کشورهای محصور در خشکی هستند بسیار اهمیت دارد.
مرجع صدور مجوز ایجاد بنادر خشک
در حال حاضر دریافت مجوز احداث بنادر خشک با پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و با تصویب هیات وزیران میسر می‌شود. در حال حاضر با توجه به آئین‌نامه اجرایی «تاسیس و بهره‌برداری از بنادر خشک» و مطابق با موافقت‌نامه اسکاپ که در آئین‌نامه قید شده است، مناطق با اولویت اصلی جهت این امر مشتمل بر منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان (استان مرکزی)، ایستگاه شهید مطهری(خراسان رضوی)، منطقه ویژه اقتصادی سیرجان و فرودگاه بین‌المللی امام خمینی است و مناطق با اولویت فرعی برای احداث مشتمل بر منطقه ویژه اقتصادی سهلان (آذربایجان شرقی)، فرودگاه بین‌المللی دستغیب شیراز، منطقه ویژه اقتصادی سرخس، منطقه آزاد اروند و مرکز لجستیکی زاهدان است. همچنین علاوه بر موارد مذکور منطقه آپرین در نزدیکی استان تهران، منطقه مهریز یزد و ایستگاه سیستان در اصفهان با طی مراحل قانونی از مجوز یادشده برخوردار شده اند.
جانمایی بنادر خشک
دو ویژگی مهم جهت مکان‌یابی بنادر خشک مدنظر است:
1- اول دسترسی به آن از طریق خطوط ریلی میسر و آسان باشد.
2- دوم در مجاورت مراکز تولید یا مراکز مصرف باشد.
در این راستا به نظر می‌رسدبا توجه به اینکه در تعیین مناطق ویژه اقتصادی در کشور نیز این عوامل لحاظ می‌شود اولویت احداث بنادر خشک می‌تواند در مناطق ویژه اقتصادی باشد تا به این ترتیب بتوانیم شاهد هم‌افزایی در رسیدن به اهداف خشک و مناطق اقتصادی باشیم. دلیل اولویت مناطق ویژه اقتصادی نسبت به مناطق آزاد ایران این است که در کشورهای دارای مرزهای دریایی غالبا مناطق آزاد در مجاورت بنادر یا نزدیک به آن قرار دارند و از طرفی کارکرد بنادر خشک زمانی می تواند به بهبود و کارایی حمل و نقل که یکی از اهداف مهم آن است، منجر شود که با فاصله دور از بنادر یا با فاصله متوسط از بنادر قرار گرفته باشند. در ایران این خصیصه را غالبا در مناطق ویژه اقتصادی می‌توان مشاهده کرد. مزید بر اینکه اهداف احداث بنادر خشک، نزدیک‌تر به اهداف تاسیس مناطق ویژه اقتصادی است به گونه‌ای که در اهداف منطقه ویژه اقتصادی، عبور خارجی (ترانزیت) و انتقال کالا (ترانشیپ) تصریح شده است. بنابراین با قرین کردن مناطق ویژه اقتصادی و بنادر خشک در کشور، دستیابی به اهداف کلان در حوزه‌های یادشده آسان خواهد شد.
چالش‌های موجود
اگر از دید کلان به موضوع نگاه شود باید بین بخش‌های مختلف و موثر در در چرخه حمل و نقل از جمله سازمان بنادر و دریانوردی، گمرک، وزارت راه و شهرسازی، راه‌آهن، نیروی انتظامی و سایر نهادهای ذی‌ربط هماهنگی و یکپارچگی وجود داشته باشد تا دستیابی به اهداف احداث بنادر خشک تسهیل شود، در این میان اهمیت زیرساخت‌ها نیز بر کسی پوشیده نیست.
وجود زیرساخت‌های مناسب در حوزه لجستیک و صنعت حمل و نقل در سطح کشور، موجب خواهد شد کارایی فعالیت بنادر خشک ارتقا یابد. به عنوان مثال یکی از نتایج بهبود وضعیت زیرساخت‌های لجستیکی و حمل و نقلی، ترغیب صاحبان کالا به حمل محمولات خود از طریق ریل در مسافت‌های طولانی و از شیوه حمل و جاده‌ای در مسیر کوتاه خواهد بود. نکته آخر اینکه برای بخش‌خصوصی ورود به سرمایه‌گذاری در این حوزه بسیار سنگین و هزینه‌بر است و لازم است دولت حداقل متناسب با سند چشم‌انداز 1404 از این صنعت حمایت کند.
بنابراین اگر چه این توافق جمعی وجود دارد که بنادر خشک می‌تواند اهمیت بالایی در حوزه تسهیل جریان مبادلات داشته باشد اما تاکنون هیچ بندر خشکی در کشور یافت نمی‌شود که فعالیت خود با تمام کارکردهای یک بندر خشک آغاز کرده باشد. چنانچه بخواهیم مصداقی نگاه کنیم می‌توان به پایانه آپرین اشاره داشت که با دارا بودن ظرفیت‌های فراوان از لحاظ جفرافیایی، سال‌هاست که از آن به عنوان یک بندر خشک یاد می‌شود اما نه‌تنها از لحاظ ارائه خدمات با کارکرد یه بندر خشک به منصه ظهور نرسیده است بلکه همچنان مراحل عمرانی آن نیز کامل نشده است.
ابوالقاسم پورتیموری/ مدیرعامل شرکت حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی
منبع: ماهنامه پیام دریا