با توجه به تفاوت قیمت بین خدمات پزشکی در ایران با سایر کشورها که در کشورمان ارزانتر است، تمایل بیماران خارجی برای استفاده از این مزیت زیاد است.
از این رو، شرکت‌های مختلف خصوصی اعم از گروه‌های پزشکی و گردشگری و سایر افراد، در این مسیر وارد شده‌اند و بدون وجود نظارت و استاندارد خاصی، گردشگران کشورهای همسایه، اروپایی و امریکایی را برای درمان به ایران می‌آورند. البته بسیاری از این گردشگران، جزو ایرانیان مقیم خارج (ساکن اروپا و امریکا) هستند.
موضوع گردشگری سلامت در دهه 80 به‌طور رسمی در قالب کارآفرینی در بخش بهداشت و درمان کشورمان مورد توجه قرار گرفت و در آن زمان مراکز دولتی نیز برای این منظور در نظر گرفته شد. همچنین در این خصوص، ستاد اشتغال در وزارتخانه‌های مختلف تشکیل شد و گردشگری سلامت در قالب خدمات بین‌المللی سلامت شروع به فعالیت کرد. هرچند در سال 83 شورای سیاستگذاری گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز شکل گرفت، اما چندان در این امر تأثیر نداشته است.
تشکیل دبیرخانه گردشگری سلامت در مازندران
دلاوربزرگ نیا، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران درباره گردشگری سلامت، به خبرنگار «ایران» اظهار داشت: «این استان با توجه به داشتن شاخصه‌های طبیعی بکر، جذاب و محیطی آرام از نظر فرهنگی و اجتماعی به عنوان یکی از استان‌های ویژه در بحث گردشگری سلامت مطرح است.»
وی با اشاره به این‌که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران در بین استان‌های کشور، نخستین استانی است که دبیرخانه گردشگری سلامت را کلید زده است، درباره فعالیت‌های این دبیرخانه گفت: «با توجه به ظرفیت‌های درمانی مازندران و وجود بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مناسب و همچنین جلوه‌های طبیعی و طبیعت گردی، زمینه مناسبی برای گردشگری درمان و گردشگری سلامت در این استان فراهم است و این دبیرخانه در جذب سرمایه‌گذاران برای ایجاد مراکز مناسب گردشگری اقدام می‌کند.»
حسین باقری، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران نیز با یادآوری این نکته که توسعه زیر ساخت‌ها برای گردشگری سلامت و درمان پزشکی در این استان اندک است و گردشگری سلامت به صورت سنتی انجام می‌شود، گفت: «100میلیارد ریال در 7 سال گذشته در چشمه‌ها و آب گرم‌های طبیعی مازندران سرمایه‌گذاری شده است.»
وی به وجود آبگرم شهرهای رامسر، لاویج نور، لاریجان، آب اسک و رینه لاریجان اشاره کرد و افزود: «دراین مناطق اماکن اقامتی، استخرها و حوضچه‌های مخصوص بیماران گردشگری سلامت ساخته شده است.» همچنین ماسه درمانی، لجن درمانی و ییلاقات خوش آب و هوا از مناطق نمونه گردشگری سلامت مازندران است که به صورت سنتی مورد استقبال و استفاده گردشگران قرار می‌گیرد.
باقری به وجود چند سرمایه‌گذار در حوزه گردشگری سلامت در مازندران اشاره کرد و ادامه داد: «طبیعت‌گردی با هدف استفاده از آب و هوای سالم و آرامش روحی و روانی در تمامی نقاط این استان وجود دارد که با ایجاد زیرساخت‌ها می‌توان این صنعت را شکوفا کرد.»
برای گردشگری سلامت باید متولی خاصی تعیین شود
آذربایجان شرقی نیز با دارا بودن امکانات تخصصی، درمانی و مجاورت با کشورهای جمهوری خودمختار نخجوان، ارمنستان و نزدیکی به کشورهای ترکیه و عراق می‌تواند به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری سلامت در کشور محسوب شود. مراکز متعدد درمانی در تبریز و سایر شهرستان‌های این استان، همه روزه پذیرای گردشگران سلامت بوده و باید برنامه‌ریزی جامعی برای استفاده بهینه از این فرصت توسط مسئولان امر انجام گیرد.
اسماعیل جبارزاده، استاندار آذربایجان شرقی نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» با اعلام این‌که گردشگری سلامت ظرفیت بزرگی برای این استان محسوب می‌شود که تاکنون از آن بهره‌برداری مناسبی صورت نگرفته، اظهار داشت: «گردشگران سلامت که وارد آذربایجان شرقی می‌شوند باید در ارائه خدمات به آنان از هیچ تلاشی دریغ نکنیم. گردشگری سلامت فرصتی است که باید هر چه زودتر از آن بهره‌برداری مناسبی کنیم، زیرا تا چند سال بعد کشورهای منطقه، خود با نیروهای متخصص و تجهیزات درمانی مناسب نیازی به درمان در کشور ایران ندارند.»
سعید شبستری خیابانی، معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان شرقی نیز ناهماهنگی و یکسان نبودن تعرفه‌های سلامت در استان‌های مرزی را موجب کاهش آمار گردشگران سلامت به این استان دانست و بیان کرد: «از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد مقاومتی و تکیه بر منابع داخلی استفاده از ظرفیت‌های گردشگری سلامت است که در جای خود ظرفیت مناسبی برای استان‌های مرزی چون آذربایجان شرقی به وجود آورده است. 95 درصد از گردشگران سلامت که به این استان وارد می‌شوند، ازجمهوری آذربایجان هستند و 5 درصد نیز از عراق و کشورهای دیگر وارد این استان می‌شوند.»
محمد حسین صومی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز هم با اعلام این‌که بیشترین تعداد مراجعه‌کنندگان گردشگران سلامت به آذربایجان شرقی از جمهوری آذربایجان هستند، افزود: «تبریز به خاطر ظرفیت‌های بالای درمانی مقصد گردشگران درمانی از جمهوری آذربایجان است. دانشگاه علوم پزشکی تبریز 50 درصد خدمات درمانی، بستری و سرپایی مراجعه‌کنندگان اتباع خارجی را در تبریز و شهرهای اهر، مرند، هادیشهر و سراب ارائه می‌کند.»
وی با اشاره به این‌که آمار دقیقی از تعداد مراجعه‌کنندگان موجود نیست، یادآور شد: «طبق برآوردهای حاصله 2/1 میلیون نفر گردشگر سلامت سالانه از جمهوری آذربایجان به کشورمان سفر می‌کنند که 3/1 درصد آنان برای پذیرش خدمات به کلانشهر تبریز می‌روند. با هماهنگی استانداری تعرفه‌های بیماران خارجی مصوب شده و باید مطب‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی این تعرفه‌ها را به زبان بومی در دید عموم نصب کنند. همچنین شماره تلفنی به منظور رسیدگی به شکایات اتباع خارجی در نظر گرفته شده است. تمامی داروخانه‌ها و مراکز ارائه خدمات درمانی نیز موظف شده‌اند تا فاکتور به زبان آذری برای بیماران جمهوری آذربایجان ارائه دهند.»
احمد حمزه‌زاده ، معاون امور گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز با اعلام این‌که این استان رتبه دوم در پذیرش گردشگر خارجی در کشورمان را داراست، گفت: «برای ساماندهی و تسهیل مراجعه گردشگران سلامت، مجوز راه‌اندازی 12 آژانس مسافرتی سلامت با هماهنگی دانشگاه علوم پزشکی تبریز صادر شده که هر کدام از این آژانس‌ها یک مدیر فنی - پزشکی برای راهنمایی مناسب این بیماران خواهند داشت.»
نابسامانی در برنامه‌ریزی و اجرای صنعت گردشگری سلامت
واقع شدن اردبیل در گروه استان‌های مرزی موجب شده تا در سال‌های اخیر ظرفیت مناسبی برای رشد صنعت گردشگری سلامت در این استان ایجاد شود، اما با وجود این‌که کمتر از 2 سال از عمر گردشگری سلامت در این استان می‌گذرد توسعه این صنعت در زمینه اجرایی و برنامه‌ریزی شاهد نابسامانی‌ها و مشکلات زیادی شده است.
قادر تقی‌زاده، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در گفت‌و‌گو با «ایران» درخصوص وضعیت گردشگری سلامت در این استان، اظهارداشت: «گردشگری سلامت فرصت مناسبی را برای ما ایجاد کرده تا بتوانیم از آن برای توسعه و پیشرفت صنعت گردشگری اردبیل استفاده کنیم.»
وی افزود: «در چند سال اخیر این استان شاهد ورود هزاران گردشگر خارجی بویژه از جمهوری آذربایجان است که بیشتر این افراد با هدف درمان و مراجعه به پزشکان به اردبیل سفر می‌کنند و ضروری است، تا با یک برنامه‌ریزی صحیح، حوزه گردشگری سلامت را در این منطقه تقویت و توسعه دهیم.
تقی‌زاده، در مورد تعداد بیماران جمهوری آذربایجان که برای درمان به این استان سفر می‌کنند، گفت: «بر اساس نظر سنجی‌هایی که جهاد دانشگاهی انجام داده 4/49 درصد گردشگران به قصد درمان، 5/34 درصد به قصد گردشگری، 7/9 درصد به قصد تجارت و بازرگانی و 7/4 درصد به قصد دید و بازدید اقوام و آشنایان به این منطقه سفر می‌کنند، اما از درصدی که برای درمان مراجعه می‌کنند فقط 26 درصد آنان مراحل درمانی خود را در این استان دنبال می‌کنند. مشکل اساسی در این مورد مربوط به حمل و نقل یا همان ترانسفر می‌شود که اگر بتوانیم آن را در گمرک بیله سوار ساماندهی کنیم، این مسأله حل خواهد شد.>
وی درباره ارز‌آوری گردشگران سلامت به این استان، بیان کرد: «ارز‌آوری این افراد را نمی‌توان کاملاً مشخص کرد و نمی‌توانیم آمار دقیقی برای آن داشته باشیم؛ چراکه این افراد پول خود را در نقاط مختلف هزینه می‌کنند و برای انجام این کار نیاز به یک حساب اقماری است و تا این حساب بررسی و تأیید نشود نمی‌توان مقدار دقیق ارز‌آوری این افراد را تخمین زد. اما به‌طور متوسط هر بیمار که برای معالجه به اردبیل سفر می‌کند حداقل تا 200 دلار هزینه می‌کند.>
نبود گردشگری سلامت به معنای واقعی در استان یزد
سیدمصطفی فاطمی، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به این‌که گردشگری سلامت به معنای واقعی در این استان وجود ندارد، گفت: کسی که برای درمان خاصی به یزد می‌آید و چند روزی در آن اقامت دارد و حتی از خدمات هتل‌های یزد هم بهره نمی‌گیرد نمی‌تواند گردشگر سلامت باشد.
وی تأکید کرد: گردشگر سلامت کسی است که در کنار پرداختن به مسأله درمان از زیرساخت‌های گردشگری و بناهای تاریخی هم استفاده کند و رونق صنعت گردشگری را به همراه داشته باشد که در یزد کمتر این گردشگران به چشم می‌آیند. ظرفیت‌های استان یزد در پرداختن به گردشگری سلامت از بسیاری از استان‌های کشور بیشتر است، اما در جذب گردشگران و مخاطبان ضعیف بوده‌ایم و از این رو اعطای مجوز به فعالان این عرصه تنها منوط به جذب گردشگرانی است که به تحقق گردشگری سلامت کمک کنند.
این مسئول ادامه داد: در سطح کشوری تفاهمنامه‌ای بین وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی و نظام پزشکی برای تقویت گردشگری سلامت منعقد شده که با فعال شدن دفتر امور خارجه در استان یزد انعقاد آن در این استان نیز دنبال خواهد شد که یکی از زمینه‌های همکاری گردشگری سلامت است. البته گردشگری سلامت تنها به مباحث درمانی محدود نمی‌شود بلکه می‌توان در گردشگری تندرستی به استفاده از طبیعت برای آرامش روحی و جسمی نیز اشاره کرد که مثلاً ورزش کوهنوردی و طبیعت گردی از این دست است.
اجرای طرح گردشگری سلامت برای جذب گردشگران عراقی به منطقه آزاد اروند
سید مرتضی نعمت‌زاده، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد اروند دراین خصوص به «ایران» تصریح کرد: طرح گردشگری سلامت برای جذب گردشگران عراقی به منطقه آزاد اروند در آینده‌ای نزدیک به اجرا درمی آید. وی افزود: به دلیل نبودن زیرساخت‌های لازم در خصوص حوزه سلامت و بهداشت درعراق سالانه خیل عظیمی از مردم این کشور برای درمان به کشورهای همجوار یا کشورهای غربی سفر می‌کنند. همجوار بودن منطقه آزاد اروند با دومین استان بزرگ عراق (بصره) این امکان را می‌تواند برای مردم عراق فراهم سازد که با برنامه‌ریزی‌های منظم از سوی ایران بتوان طرح‌های خوبی را در زمینه جذب گردشگری پیاده کرد.