قشم نگین اعجاب انگیز خلیج همیشه فارس

جزيره قشم با وسعتى نزديک به 1500 کيلومترمربع، بيشترين سواحل و کرانه‌ها را در بين جزاير خليج فارس به خود اختصاص مى‌دهد. از ويژگى‌هاى ساحل شناختى اين جزيره، تنوع سواحل صخره‌اى، ماسه‌اى و گلى آن است که چنين خصوصيتى به‌طور يک جا در کمتر جزيره‌اى يافت مى‌شود. سواحل شنى و ماسه‌اى نقره‌فام و سيمين براق نيز از ديگر انواع سواحل در جزيره قشم محسوب مى‌شوند. ساحل صخره‌اى زيتون، ساحل شنى سيمين و سواحل گلى لافت و جنگل‌هاى حرا تنوع سواحل قشم را نشان مى‌دهند. ساحل صخره‌اى ريگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نيز از ديگر سواحل زيباى جزيره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا براى نفس‌گيرى و تغذيه به روى آب مى‌آيند.

غار نمک
در فاصله 90کیلومتری شهر قشم و در بخش انتهایی جنوب غربی جزیره ( تقریبا به موازات ساحل جنوبی)، کوه گنبدی شکلی به ارتفاع 237 متر از سطح دریا غار نمک قرار دارد. وجود رگه های سفید نمک بر بدنه این کوه، منظره ای جالب و دیدنی را از دور نمایان می‌سازد . دهانه غار نمک از جاده همجوار ساحل دریا حدود 2 کیلومتر فاصله دارد که توصیه می‌شود این فاصله را با پای پیاده طی کرد. درون غار نمک به ویژه اعماق آن، تاریک است و برای مشاهده استالاکتیت های بلورین نمک، به چراغ قوه پرنور نیاز است. سقف غار نمک را قندیل های مرمرین و بلورین در شکل های مختلف پوشش داده و منظره ای بدیع به وجود آورده اند. تنفس در داخل غار نمک قشم، می‌تواند به بهبود بیماران مبتلا به آسم و ناراحتی های تنفسی کمک کند. ارزش دیدن مسیر غار نمک و محیط اطراف آن همراه با تسهیلات جهانگردی، به حدی است که بخش اعظم نیاز ایرانیان و خارجیان شیفته به دیدار از مناطق دیدنی منحصر به فرد کره زمین را برآورده می‌کند.

انجیر معابد یا درخت سبز
از رستنی های شگفت انگیز مناطق حاره، مخصوصا جزایر خلیج فارس، درخت همیشه سبز، درخت لور (معروف به انجیر معابد) است که تاجی بزرگ با ریشه های هوایی دارد. میوه نارنجی رنگ درخت لور، مطبوع و خوراکی است. یکی از زیباترین درخت های لور در تم سینتی (منطقه توریان) قرار دارد و در نزدیکی آن، بقعه ای دیدنی با طرح معماری کهن به نام «زیارت پیر» قرار دارد.

جنگل دريايي حرا
گونه حرا كه نام علمي آن به حكيم و فيلسوف ايراني ابوعلي سينا (Avicenna Marina) منسوب است، درختچه‌اي است در اندازه‌هاي متفاوت 3 تا 6 متر، با شاخ و برگ سبز روشن. حرا درختي است آب شورزي كه به هنگام مد دريا تا گلوگاه در آب فرو مي‌رود و با خاصيت تصفيه‌اي كه در پوست آن تعبيه شده است، بخش شيرين آب دريا را جذب و نمك آن را دفع مي‌كند. در تنگه خوران- بين جزيره قشم و بخشي از ساحل استان هرمزگان- جنگل دريايي حرا در گستره‌اي معادل 90000 هكتار پديد آمده كه از تنوع زيستي بالايي برخوردار است و زيستگاه امن پرندگان مناطق گرمسيري به شمار مي‌رود. منطقه حفاظت شده حرا عنوان «ذخيرگاه زيستكره جهاني» را دارد.

آبگيرها
در قشم، آب شيرين براي نوشيدن انسان و حيوان و نيز رويش گياه ارزش حياتي دارد. در گذشته با ساختن سد در تنگه‌ها، آب‌هاي شيرين فصل باراني را جمع‌آوري و به تدريج به مصرف شرب و كشت مي‌رسانده‌اند. از سدهاي ديدني و تاريخي قشم يكي سد پي‌پشت است.در مدخل تنگه، تأسيسات تقسيم آب آن كه حداقل از دوره ساساني به جا مانده است و هنوز هم در عمل شيوه‌اي محسوب مي‌شود به چشم مي‌خورد. در سال‌هاي اخير در پشت سد، ماهي كپور ريخته‌اند كه تكثير هم شده و گاه مردم به ماهيگيري در آن مي‌پردازند.
ديگر آبگير ديدني جزيره قشم، سد گوران است، در كنار روستايي به همين نام. كارشناسان ميراث فرهنگي تاكيد دارند كه پر و پي اوليه سد از دوره هخامنشي و قسمت بالا و تاج آن از دوره ساساني است. روستاي گوران (گبران= زرتشتيان) از روستاهاي كهن قشم به شمار مي‌رود.

قلعه پرتغالي ها
در سال 1507 م 886 ه . ش ، آلبوكرك ( دريا سالار پرتغالي ) جزاير دهانه خليج فارس را متصرف شد و از اين طريق راه بازرگاني بين هند و اروپا تسلط يافت . چيرگي پرتغالي ها بر اين آبراه مهم دريايي 110 سال به طول انجاميد . در اين مدت آنها به ساختن دژها و استحكامي چند پرداختند كه از آن جمله دژ هاي هرمز ، قشم ولارك است .
قلعه قشم با مساحتي بيش از 2000 متر مربع از سنگ هاي آهكي و گچي با ملاط ساروج بومي ساخته شده و طي يك قرن چندين بار استحكام يافته است .
سرانجام در 1622 م 1001 ه . ش اين قلعه و ديگر پايگاه هاي استعماري در دهانه خليج فارس را امامقلي خان سردار بزرگ عصر صفوي متصرف شد و ايرانيان تا امروز بر اين پر ارزش ترين آبراهه دنيا چيره هستند .

مساجد
در قشم، از سال‌هاي آغازين ه. ق مسجدهايي موجود است كه قديمي‌ترين آن مسجد شيخ برخ در روستاي كوشه است كه يك بار بر اثر زلزله ويران شده اما در اواخر قرن سوم آن را بازسازي كرده‌اند. در جوار مسجد شيخ برخ، زيارتگاه شيخ برخ با گنبد ويژه هشت گوش قرار دارد. سنگ گورهاي بسيار كهن از سده‌هاي اول هجري در گورستان مجاور شيخ برخ وجود دارد. از ديگر مسجدهاي قشم مي‌توان مسجد قبا، مسجد رمچاه و مسجد لافت را نام برد.

كلات كشتار
کلات کشتار از ديگر آثار تاريخى قشم است که در ارتفاع واقع شده و از ارتفاعات بام قشم قابل ديدن است.اين اثر تاريخى بين بندر سلخ و شهرک طبل واقع شده و آثارى از يک قلعه ويران را نشان مى‌دهد که چاه‌هاى آن در دامنه کوه قرار گرفته است. وجود تعداد زيادى قبر در اين منطقه، حاکى از آن است که کشتار عظيمى در اين محل رخ داده و به مرگ عده زيادى از مردم انجاميده است.

كوه‌هاي قشم
بي‌شك در دوران پيش از تاريخ، آنچه امروزه جزيره قشم خوانده مي‌شود در زير آب‌هاي خليج هميشه فارس قرار داشته است. اما بر اثر تحولات دروني، سطح آب فروكش كرده و بخش‌هاي برآمده زير دريايي به صورت جزيره درآمده‌اند. در اين جزاير، از جمله قشم، كوه‌هاي كم ارتفاع فراوان است. سطح اين كوه‌ها را لايه‌هاي مرجاني، اسفنحي و دو كفه‌اي‌ها پوشانده‌اند كه خود موجب حفاظت خاك‌هاي نرم شيست و مارن زير سطح مرجاني شده است. با وجود اين، بادها، باران‌ها و طوفان‌هاي باران‌زا كه تقريباً موازي و با زاويه كمي از زمين مي‌وزند باعث فرسايش تنه كوه‌ها و فرو ريختن پوشش‌هاي مرجاني شده‌اند. در اثر اين فعل و انفعال طبيعي، نمادها و تنديس‌هاي ديدني و زيبايي در سراسر جزيره پديد آمده كه از همين حيث نيز جزيره قشم و جزاير اطراف آن را از ديگر جزاير خليج‌فارس ممتاز و به راستي استثنايي كرده است.

کولغان
کولغ در زبان محلى به معنى چاله است که در زمين مى‌کنند و در آن هيزم آتش مى‌کنند و زغال به دست مى‌آوردند. اين نام به چاله‌هاى سنگى دست‌کنده که براى جمع‌آورى و حفاظت آب باران کنده مى‌شود نيز اطلاق مى‌شود. کولغان مجموعه‌اى است که در ارتفاع 30 مترى کوهى سنگى در کنار جاده و در 3 کيلومترى شهر قشم قرار دارد. در تختگاه اين کوه چندين حوض سنگى به شکل بيضى بسيار بزرگ در پيکره کوه به عمق 2 تا 3 متر کنده شده و نيز آبراهه‌اى به عمق و عرض 4 متر و درازاى تقريبى 100 متر با کنده‌کارى و حجارى شکل گرفته است. آثار ديواره‌هاى ويران شده‌اى از لاشه و قلوه‌سنگ در عرصه مجموعه پراکنده شده، و پلکانى تراشيده شده در سنگ کوه در بالا دست وجود دارد که عاشق کنجکاو ميراث فرهنگى را به اين تختگاه مى‌رساند. در پندار و باور مردم قشم، اين مجموعه به قبل از اسلام نسبت داده مى‌شود و نمونه سفال‌هاى جمع‌آورى شده، هم از قبل و هم بعد از اسلام است. اين مجموعه راز و رمزهاى زيادى دارد و نيز تاريخى مبهم که پس از بررسى‌هاى دقيق باستان‌شناسى مى‌توان به پاسخ قطعى يافت.

چاه‌هاي تلا
در لافت و در جوار قلعه نادري، حلقه‌هاي چاه آب فراواني به چشم مي‌خورد كه مردم سخت‌كوش اين منطقه با زحمت زياد در دل سنگ‌هاي شيستي، كفه انتهاي محوطه، حفر كرده‌اند. تل مشرف بر اين چاه‌ها با سطح سنگي مرجاني، آب باران را به گودال محل چاه‌ها هدايت مي‌كند و چون كفه چاه‌ها به لايه‌هاي گچي ختم شده است، آب براي مدتي طولاني نسبتاً سالم و خنك در آن باقي مي‌ماند. مي گويند تعداد اين چاه‌ها به تعداد ايام سال كبيسه 366 حلقه بوده و در هر روز از سال دهانه يكي از آنها را باز و از آن استفاده مي‌كرده‌اند. بعضي به غلط اما به دليل ارزش بسيار آب در جزيره، اين واژه را طلا مي‌نويسند و مي‌گويند. در حالي كه صحيح آن تلا (= تل آب، به معني آب برگرفته از شيب تل) است.

جزاير مرجاني
يكي از منحصر به فردترين مجموعه‌هاي مرجاني دنيا در خليج‌فارس واقع شده كه كامل‌ترين و زنده‌ترين نوع آن در آب‌هاي جزيره قشم است.تصويربرداري‌هاي انجام شده در اعماق آب، از اين آبسنگ‌هاي كم نظير كه در لابه لاي آنها انواع آبزيان شگفت‌انگيز و ماهي‌هاي رنگارنگ در شكل‌ها و اندازه‌هاي بديع در حركت‌اند نشان مي‌دهد كه آب‌هاي پيرامون قشم (به ويژه در ساحل جزيره هنگام و ساحل جزيره لارك) از ظرفيت بسيار بالايي در اين زمينه برخوردار است.

قبرستان انگليسي ها
اين قبرستان باقي مانده محل زندگي شماري از انگليسي ها در زمان فتحعلي شاه است. از اين مكان كه در 135 كيلومتري شهر قشم در بندر باسعيدو قرار دارد و تنها قبر شماري از ماموران دولت انگليس، دكل ديدباني و قلعه كوچك ساحلي، اسکله سنگی و توپ باقي مانده است. از جمله موارد ديدنى اين قبرستان علاوه بر سنگ گورهاى قديمى و شکسته، وجود يک ستون يادبود در آن است که همچنان تا به امروز به يادگار مانده است. البته سنگ نبشته‌هاى اين بنا را نيز شکسته‌اند و چنين که پيداست بيشتر قبرها ويران و نبش شده است