ايران با داشتن ژئوپارك‌هاي معتبري چون قشم مي‌تواند يكي از بهترين‌ها باشد براي گسيل كردن گردشگران به آن منطقه.
درباره ژئوپارک ها؛ نگهبانان زمين
ژئوپارك مخفف پارك زمين‌شناسي (Geology Park) است و به سرزمين‌هايي كه پديده‌هاي زمين‌شناسي بي‌همتا و تاريخچه تكامل زمين‌شناسي مشخص دارند، گفته مي‌شود.
در واقع ژئوپارك منطقه‌اي است كه در آن ميراث زمين‌شناسي بخوبي و به‌صورت پايدار حفظ و مديريت مي‌شود. در تعريفي كلي، ژئوپارك سرزميني است كه يك يا چند جايگاه مهم از نظر علمي نه‌تنها زمين‌شناختي، بلكه باستان شناسي، اكولوژيكي يا فرهنگي را در خود جاي داده است.
همچنين منطقه مورد انتخابي ژئوپارك بايد برآمده از اجتماعات محلي باشد كه در آن ميراث زمين‌شناسي بخوبي و به‌صورت پايدار حفظ و مديريت شود و براساس مواردي همچون تكامل كره زمين، چشم‌انداز زمين، تشكلات زمين‌شناسي، خاك‌شناسي، كاني‌شناسي، فسيل شناسي و... و مناطق با ارزش از نظر گونه‌هاي جانوري و گياهي را در برگيرد.
سازمان جهاني يونسكو خصوصيات ژئوپارك را اين گونه عنوان مي‌كند:
ـ ناحيه‌اي شامل يك يا چند ويژگي علمي، نه‌تنها وابسته به علم زمين‌شناسي، بلكه به خاطر وجود مزاياي باستان‌شناسي، بوم‌شناسي يا ارزش‌هاي فرهنگي
ـ وجود يك برنامه مديريتي طراحي شده به‌منظور بهبود وضع اجتماعي ـ اقتصادي در منطقه. نمايش روش‌هاي حفظ و بهبود بخشيدن اوضاع ميراث زمين‌شناسي منطقه به همراه فراهم ساختن بستري مناسب براي آموزش روشن‌تر و گسترده‌تر، شاخه‌هاي متنوع زمين و مسائل محيط زيست
ـ ضرورت رعايت حقوق عمومي، اجتماعي‌ـ محلي و حفظ حريم خصوصي افراد، در‌محل‌مورد‌نظر‌سازمان يونسكو از ژئوپارك چنين تعريفي ارائه كرده است: به جهت اين كه تعداد زيادي از سايت‌هاي ميراث ژئولوژيكي در مناطقي قرار دارند كه پديده شهرنشيني و فعاليت‌هاي اقتصادي سيماي آنها را بشدت دگرگون كرده است، براي حفظ پاره‌اي از آنها نوعي ساختار حفاظتي مديريتي توسط يونسكو در سال 1999 پيشنهاد شد كه ژئوپارك ناميده شد.
آنچه درخصوص ژئوپارك‌ها اهميت دارد توجه به اين نكته است كه هر كدام از اين سايت‌هاي مختلف ژئوپارك بايد به صورت محلي (با نظارت كارشناسانه) و جداگانه مديريت شوند.
در صورتي كه مديريت مستمر بر سايت‌هاي ژئوپارك وجود نداشته باشد با واردشدن گردشگران به اين سايت‌ها ممكن است ضربات جبران‌ناپذيري به آنها وارد شود.
مديريت صحيح بر يك سايت بايد همراه با ارائه خدمات و آموزش كافي به گردشگران و همچنين اطلاعات كافي به آنها باشد تا ميزان بازديد از اين سايت‌ها افزايش يابد.
ابعاد ژئوپارك‌ها
به طور كلي ژئوپارك‌ها دو بعد اصلي و متفاوت از يكديگر را دنبال مي‌كنند؛ بعد گردشگري و بعد علمي ـ آموزشي.
در بعد گردشگري ماجراجويي، لذت بردن از طبيعت، به دست آوردن تجربيات جديد، آرامش و تجديدقوا در دل طبيعت، آشنايي با فرهنگ‌هاي محلي و تجربه كردن آداب و سنن آنها مورد توجه قرار دارد و در بعد علمي ـ آموزشي، به ارتقاي فرهنگ عمومي نسبت به ارزش پديده‌هاي زميني و جغرافيايي انجام پروژه‌هاي علمي ـ تحقيقاتي گروه‌هاي مختلف دانشمندان، دانشجويان، محققان و ايجاد محيطي مناسب جهت آموزش علمي براي دانش آموزان و دانشجويان پرداخته مي‌شود. در بعد دوم ژئوپارك‌ها آموزش و اطلاع‌رساني از دو جنبه مورد نظر است.
آموزش گردشگران و بازديدكنندگان:
مي‌توان به گردشگر آموزش داد كه در يك سفر ژئوتوريستي چه كارهايي بايد بكند و چه اعمالي را نبايد انجام دهد.
اگر جاذبه ژئوتوريستي مورد نظر در منطقه خاصي از جهت اقليمي، جغرافيايي يا حتي تاريخي قرار گرفته، گردشگر در جهت حفاظت از خود، همراهان، طبيعت و ميراث تاريخي منطقه، موازين و اصول امنيتي را بايد رعايت كند.
نسبت به فرهنگ بومي منطقه، آيين و رسوم آن هرچند عجيب و ناآشنا چه عكس‌العملي نشان دهد. حضور گردشگران آگاه در منطقه ژئوتوريستي بسيار بهتر و از جهت مادي ـ معنوي پرمنفعت تر از گردشگري است كه بدون آگاهي و آموزش لازم پا به منطقه گذاشته است.
آموزش كاركنان و افرادي كه مسئوليتي به عهده دارند:
همه افراد و گروه‌هايي كه در منطقه ژئوتوريستي به نوعي مسئوليتي به عهده دارند بايد نسبت به كار خود و محلي كه در آن كار مي‌كنند، آگاهي كافي كسب كنند، چه آنها كه در ارتباط مستقيم با گردشگر هستند مانند راهنمايان تور، رانندگان، فروشندگان و... و چه كساني كه در طول ساعت كاري خود در پشت صحنه بوده و گردشگر را مستقيما ملاقات نمي‌كنند، مانند مديران بخش‌هاي مختلف، خلبانان، آشپز و... البته وظيفه گروه اول شايد به نوعي سنگين‌تر است.
مهم نيست كه شاغلان از افراد بومي هستند يا غيربومي كه براي كاركردن به منطقه آمده‌اند. همه آنها بايد دوره‌هاي آموزشي آداب معاشرت، رفتار اجتماعي و همچنين زبان خارجي را بگذرانند.
علاوه بر اين موارد، در ايجاد ژئوتوريسم پايدار، همه افراد محلي و غير محلي شاغل در منطقه بايد به نوعي در توسعه شريك باشند، به طوري كه جاذبه ژئوتوريستي و ژئوپارك را بخشي از دارايي خود دانسته و نسبت به داشتن آن احساس غرور و دلبستگي كنند.
اگر از طريق آموزش و برگزاري كلاس‌ها و كارگاه‌هاي دوره‌اي و منظم به كارمندان و كارگران يادآوري شود كه ژئوپارك و ديگر جاذبه‌ها منبع درآمدي قابل توجه براي آنهاست.
بي‌شك مي‌توان از اين طريق آنها را به حفاظت از كليه ميراث زمين‌شناسي ترغيب كرد. همان‌طور‌‌كه براي همه موزه‌ها يا سايت‌هاي تاريخي، گروهي به نام راهنماي تخصصي آموزش مي‌بيند، حضور راهنماي تخصصي ژئوتوريست در ژئوپارك‌ها بسيارضروري است، اين راهنمايان، گردشگران را هنگام بازديد همراهي كرده و اطلاعات و هشدارهاي لازم را در اختيار آنان قرار مي‌دهند.
شبكه جهاني ژئوپارك‌ها
ريشه برنامه ژئوپارك‌هاي يونسكو به كنفرانس بين‌المللي كه سال 1991 در شهر ديژن فرانسه برگزار شد، برمي‌گردد.
هدف ژئوپارك‌ها اين است كه با توجه به وجود يك مجموعه جهاني از سايت‌هاي علوم زمين، برنامه‌هاي توسعه اقتصادي پايدار با حفاظت از ميراث زمين تركيب شود كه با اهداف پروژه انسان و بيوسفر (MBA) همخواني داشته و مي‌توانست مكمل طرح فهرست ميراث جهاني يونسكو نيز باشد.
اولين ژئوپارك‌ها در اروپا تاسيس شد. ژئوپارك در اروپا شامل محدوده‌اي با ميراث زمين‌شناختي و يك استراتژي توسعه پايدار منطقه‌اي است كه به واسطه برنامه‌هاي توسعه اروپا حمايت شده و مشوق توسعه است.
شبكه ژئوپارك‌هاي اروپا با حمايت اتحاديه اروپا و همكاري يونسكو در سال 2000 با هدف وارد كردن توسعه پايدار منطقه‌اي به ژئوپارك‌ها توسط ميراث زمين‌شناختي منطقه‌اي و توسعه ژئوتوريسم ايجاد شد.
بازتاب موفقيت‌آميز عملكرد شبكه ژئوپارك‌هاي اروپايي در زمينه شناسايي، حفاظت از ژئوسايت‌ها و نقش اقتصادي آنها از يك سو و همكاري‌هاي اين شبكه با يونسكو، اتحاديه بين‌المللي علوم زمين و اتحاديه بين‌المللي جغرافيايي از سوي ديگر منجر به شكل‌گيري يك گروه بين‌المللي از متخصصان ژئوپارك‌ها در بخش علوم زمين يونسكو شد تا يك شبكه جهاني از ژئوپارك‌ها ايجاد شود.
شبكه جهاني ژئوپارك‌ها در سال 2004 موازي با فعاليت مركز جهاني ميراث يونسكو، برنامه انسان و زيست‌كره، شبكه جهاني بيوسفر، بخش‌هاي دولتي و غيردولتي فعال در زمينه حفظ ميراث زمين‌شناختي ايجاد شد. داشتن برنامه‌اي مدون براي مديريت جنبه‌هاي مختلف توسعه اقتصادي ـ اجتماعي با رويكردي پايدار (مانند ژئوتوريسم) ، ارائه روش‌هايي براي حفظ و اشاعه ميراث زمين‌شناختي و فراهم‌آوردن ابزاري براي آموزش اصول علم زمين‌شناسي و محيط زيست ، ارائه پروپوزال‌هاي مشترك ميان دولت‌هاي محلي، جوامع بومي و بخش خصوصي براي طراحي بهترين استراتژي‌ها جهت توسعه پايدار از شرايط اصلي عضويت در شبكه جهاني ژئوپارك‌ها از نظر يونسكو محسوب مي‌شود.
نخستين‌بار 17 ژئوپارك اروپايي و هشت ژئوپارك چيني در گروه شبكه ژئوپارك‌هاي جهاني يونسكو قرار گرفت. تعداد آنها از 25 ژئوپارك در سال 2004 به 53 ژئوپارك در سپتامبر 2007 رسيد كه از اين تعداد 32 مورد در قاره اروپا، 20 مورد در آسيا و يك مورد در قسمت جنوبي قاره آمريكا واقع شده است.
از 20 ژئوپارك جهاني ثبت‌شده در قاره آسيا، 18 مورد آنها در چين، يكي در مالزي و ديگري در ايران (ژئوپارك قشم) قرار دارد.پراكندگي و گسترش سريع ژئوپارك‌هاي جهاني نشان‌دهنده استقبال دولت‌ها از اين طرح در سطح جهاني است.
پيش بيني‌هاي اوليه بر اين مبنا قرار گرفت كه سالانه 20 ژئوپارك به شبكه ژئوپارك‌هاي جهاني يونسكو افزوده شود و تا سال 2025 تعداد آنها به حدود 500 عدد برسد.