برنامه پایانی سفر سه‌روزه عبدالله عبدالله، رئیس اجرائی جمهوری اسلامی افغانستان، به ایران، بازدید از چابهار است.
بندر چابهار قرار است محل اجرای پروژه مشتركی بین سه كشور، ایران، هند و افغانستان شود، پروژه‌ای كه افغانستان خشك را به‌نوعی به یك راه آبی متصل می‌كند و می‌تواند آن را از وابستگی به پاكستان در زمینه ترانزیت برهاند.
درباره توسعه بندر چابهار به‌عنوان پروژه مشترك بین سه كشور، با میرمحمود موسوی، كارشناس حوزه آسیا، گپ زدیم.
امضای قرارداد توسعه بندر چابهار و مشاركت هند و افغانستان در این بندر، به سال 2003 بازمی‌گردد. چرا این پروژه هنوز اجرائی نشده و مانع اجرای آن تاكنون چه بوده است؟
این توافق‌نامه در مراحل اولیه به‌كندی پیش رفت و هنوز هم به مراحل نهایی نرسیده است؛ منتها در تمام این سال‌ها، موضع سیاسی سه طرف بر این بود كه این طرح را دنبال كنند و این را در جهت منافع هر سه كشور دیده‌اند. هندی‌ها این طرح را در چارچوب مسائل منطقه و جغرافیای سیاسی منطقه می‌بینند و از بابت منافع اقتصادی ویژه‌ای كه می‌تواند برای كشورشان داشته باشد، آن را بررسی می‌كنند. از منظر جغرافیای سیاسی، هند و پاكستان به شكل تاریخی مشكلاتی دارند و مشابه آن، افغانستان و پاكستان هم با هم مشكلاتی دارند كه موجب شده ارتباط مستقیم میان هند و افغانستان از طریق پاكستان امكان‌پذیر نباشد. مثلا تردد كامیون‌ها بین دو كشور تا الان بسیار محدود و در شرایط خاص انجام می‌شد اما هند علاقه‌مند است رابطه نزدیكی با كابل داشته باشد و كابل هم چنین خواسته‌ای دارد و در طول تاریخ نزدیك به 70 سال بعد از استقلال هند و جدایی پاكستان، همیشه رابطه نزدیكی بین دهلی و كابل برقرار بوده و هر دو طرف با وجود مانع پاكستان، مایل به گسترش رابطه بوده و هستند. اما پاكستان همكاری‌های سیاسی خود را در طول این سال‌ها با برخی كشورهای دیگر مثل چین تنظیم كرد. در تقابل بین هند و افغانستان یا هند و شوروی سابق و روسیه فعلی، این همكاری‌ها وجود داشت، هرچند كه همه معادلات مربوط، بعد از جنگ جهانی دوم و جنگ سرد تغییراتی داشت اما همكاری بین كابل و دهلی‌نو در این سال‌ها تغییری نكرده است.
طرح چابهار در اجلاس متفاوتی بررسی می‌شود اما سرعت لازم برای به‌نتیجه‌رسیدن این طرح را مشاهده نمی‌كنیم.
موضع هند در این زمینه چیست؟
هند با توجه به ظرفیت‌ها و انگیزه‌های اقتصادی كه پیدا كرده و برنامه توسعه اقتصادی كه از حدود 24 سال پیش برای خود تنظیم كرده، مایل است با افغانستان همكاری اقتصادی داشته باشد اما این طرح محدود به این قضیه نمی‌شود. با توجه به موقعیت جغرافیایی افغانستان و مجاورت با آسیای مركزی، هند در چارچوب طرح‌های مختلف به ظرفیت‌های اقتصادی سیاسی آسیای مركزی توجه دارد. یكی از این طرح‌ها همكاری سه‌جانبه هند، افغانستان و ایران است. طرح دیگر مرتبط با كریدور شمال و جنوب است كه در سال 1380 بین دو كشور امضا شد و اتفاقا از طرف ایران، من آن را امضا كردم. در آن چارچوب و طرح‌های دیگر در منطقه هم، هند دنبال جلب همكاری است.
كابل برای مشاركت در چابهار دنبال چیست؟
افغانستان بعد از پشت‌سرگذاشتن بحران‌های بسیار جدی، درحال‌حاضر كه دولت مستقری دارد - هرچند باز در تهدید است- مایل است از لحاظ اقتصادی در حوزه صادرات و تولید، فعالیت‌هایی داشته باشد. چابهار در این زمینه، فرصت خوبی است و به افغانستان امكان می‌دهد در آنجا، زمین در اختیار داشته باشد و تولید انجام دهد و به نام خود صادر كند. می‌تواند از مسیر افغانستان به چابهار از طریق ایران استفاده كند بدون آنكه با مانع پاكستان مواجه شود. در 30 سال گذشته و حتی بیش از آن، اختلافات اسلام‌آباد و افغانستان مانع از همكاری‌های تجاری گسترده بین دو كشور و مانع از دسترسی افغانستان به‌عنوان كشوری محدود در خشكی به آب‌ها بود. چابهار چنین امكانی را برای افغانستان فراهم می‌كند كه بدون مانع سیاسی از ارتباط با سایر كشورها در منطقه و خارج از منطقه بهره‌مند شود. چابهار چنین اهمیتی از منظر كابل دارد.
پروژه اقتصادی مشاركتی با كشورهای دیگر باید برای كشور میزبان هم منفعت اقتصادی داشته باشد. این پروژه برای ایران منافع اقتصادی ویژه‌ای دارد؟
قطعا همین‌طور است. طبیعتا اگر این طرح سامان بگیرد و فعالیت‌های لازم در آنجا آغاز شود، فوایدی در زمینه رونق اقتصادی، تجارت و اشتغال خواهد داشت و می‌تواند موجب شود منطقه آزاد چابهار تبدیل به قطب اقتصادی شود. با امكاناتی كه در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد و جاده‌هایی كه می‌تواند به‌عنوان مسیر تردد ترانزیت عمل كند، می‌تواند بهره‌وری اقتصادی بالایی داشته باشد، هم در زمینه اشتغال و هم سودآوری. از لحاظ سیاسی این پروژه می‌تواند به همگرایی سیاسی در منطقه كمك كند. طبیعتا تبادلات اقتصادی و تجاری و همكاری در چنین طرح‌هایی باعث نزدیكی كشورها می‌شود، هرچند كه ما در منطقه رقابت‌های دیگری هم داریم، اما این طرح نباید در جهت تقابل تعریف شود بلكه در جهت رقابت است. یكی از اینها، طرح اجرای كریدور برای تزانزیت است كه قرار است بین پاكستان و چین اجرا شود كه رقابت‌هایی در منطقه ایجاد كرده كه برخی آن طرح را در مقابل طرح چابهار می‌بینند. اما طرح‌ها و پروژه‌های دیگری هم در منطقه در حال انجام است. در شمال منطقه، چین طرحی را دنبال می‌كند به نام «یك راه یك كمربند» كه طرح بسیار بلندپروازانه‌ای است. طرح دیگری هم از طریق ژاپن دنبال می‌شود.
آقای عبدالله امروز از چابهار بازدید می‌كند. این بازدید می‌تواند بر روند توسعه پروژه تأثیرگذار باشد؟ یا نیاز به محرك قوی‌تری برای خروج از این ركود چندین‌ساله دارد؟
اجازه دهید اظهار امیدواری كنیم كه این بازدید منجر به سرعت‌گرفتن پروژه شود. با این بازدید، آقای عبدالله و هیأت همراهشان كه چندین وزیر هستند، از امكانات موجود در چابهار مطلع می‌شوند و به دنبال آن در مذاكرا‌تشان با طرف هندی كه سرمایه‌گذار هستند، اصرار بیشتری داشته باشند كه سرعت بیشتری به كار بدهند. هرچند كه ایران سرمایه‌های كلانی در آنجا به كار گرفته اما بخشی از طرح موردبحث را دولت هند تقبل كرده و شاید مرحله به مرحله شاهد تحول بیشتری در این زمینه باشیم.
در سفر تابستان گذشته آقای ظریف به هند، در دیدار با وزیر حمل‌ونقل دهلی نو درباره توسعه بندر چابهار، قول‌های مساعدی داده شد و آنها از این پروژه استقبال كردند. مانع از سوی طرف هندی چیست؟
من مانع جدی‌ای ندیده‌ام. اخیرا در سفری به هند در دو كنفرانس چندجانبه این موضوع هم مطرح شد. از نظر سیاسی مانعی در این مورد نشنیدم. آنچه مطرح است اولویت‌بندی مسائل است. به نظر می‌رسد طرف هندی باید توجه بیشتری داشته باشد و این كار را در اولویت خود بگذارد. در تحلیل‌های رسانه‌های هند هم همین نگاه وجود دارد؛ عده‌ای گلایه‌مند هستند كه چرا دولت هند، در این زمینه كندی نشان می‌دهد، شاید هم بخشی از مسئولیت متوجه دستگاه‌های اداری باشد كه كار را به نحوی كند پیش می‌برند. برخی هم بر این نظر هستند دورانی كه ما در تحریم بودیم- هنوز هم تا حدود زیادی هستیم- طرف هندی را در ارائه امكانات مالی و آینده طرح مردد كرد. امیدواری در هر سرمایه‌گذاری، حرف اول را می‌زند. مشكلات ایران در زمینه تحریم‌ها موجب شده بود طرف هندی دست‌به‌عصا راه برود.
منبع: روزنامه شرق