مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد و ویزه اقتصادی، چند روز پیش همراه با اعضای فراکسیون مناطق آزاد مجلس شورای اسلامی و معاونان دبیرخانه شورای‌عالی از منطقه آزاد انزلی بازدید کرد.
مرتضی بانک در حاشیه این بازدید با بیان اینکه در چند سال گذشته زیرساخت‌های خوبی در حوزه ترانزیتی و بندری منطقه آزاد انزلی ایجاد شده، گفت: اقدام‌های موثری در مناطق آزاد به‌ویژه در منطقه آزاد انزلی در راستای تحقق اهداف و ماموریت‌ها انجام شده که با توجه به شرایط کشور مناسب هستند و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده در نظر داریم تلاش بیشتری در راستای رشد نقش‌آفرینی در توسعه اقتصادی کشور داشته باشیم.
مشاور رئیس‌جمهوری با تاکید بر اینکه رویکرد منطقه آزاد انزلی تبدیل شدن به مرکز مبادله کالاهای استراتژیک کشورهای حاشیه دریای خزر است، تصریح کرد: کارشناسان بانک مرکزی، گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا به‌طور رسمی اعلام کرده‌اند که در مناطق آزاد قاچاقی انجام نمی‌شود؛ اما متاسفانه ذی‌نفعان با دادن اطلاعات نادرست به‌دنبال منافع خودشان هستند. ما تلاش می‌کنیم با کاهش آثار منفی در راستای فراهم‌سازی بستر جذب سرمایه‌گذار گام برداریم. به همین بهانه با عبدالرسول خلیلی، استاد دانشگاه و کارشناس مناطق آزاد گفت‌وگو کردیم. تا از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه آزاد انزلی و راهکارهای رشد اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری در این منطقه بگوید. او نیز با اشاره به استراتژی اقیانوس آبی و ضرورت توجه بیشتر به این منطقه، تاکید کرد: منطقه آزاد انزلی با تکیه بر حمایت همه‌جانبه از تولید، کار و سرمایه ایرانی، به‌دنبال فعال‌سازی واحدهای متوسط و کوچک است که می‌تواند اقتصاد این منطقه را براساس قانون برای گسترش صادرات به سرانجام برساند. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ابتدا از تاریخچه و ظرفیت‌های منطقه آزاد انزلی شروع کنیم، این منطقه دارای چه ظرفیت‌هایی است؟
منطقه آزاد انزلی براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در 2شهریور1382 تاسیس و با تصویب اساسنامه، محدوده آن در 3بخش مجزای بندری، اداره کل بنادر و کشتیرانی استان گیلان، شهرک صنعتی انزلی و محدوده منطقه ویژه اقتصادی پیشین انزلی با مساحت 3200هکتار خشکی و تا عمق 2کیلومتری از دریا در طول 20کیلومتر از حاشیه دریای خزر تعیین شد که با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و گرایش‌های غالب منطقه‌ای، وسعت آن تا 8609 هکتار افزایش یافت.
این منطقه دارای مزیت‌های عمومی و اختصاصی بی‌شماری است که از جمله آنها می‌توان به ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری این منطقه آزاد اشاره کرد. همچنین نزدیکی به دریای خزر با توجه به اهمیت آن به‌عنوان یکی از بوم‌شناخت‌های آبی جهان، محیطی مناسب را برای زندگی و رشد انواع ماهیان خاویاری جهان فراهم کرده است.
از جمله ماموریت‌هایی که در منطقه آزاد انزلی می‌توان برای شرکت‌ها و موسسه‌های تولیدی و صنعتی تعریف کرد، حضور آنها در عرصه تولید ماهیان خاویاری پرورشی است که می‌تواند منطقه آزاد را به‌عنوان نمونه آزمایشی تولید بچه‌ماهی‌های خاویاری درآورد. همچنین با توجه به ارتباط نزدیک با بازارهای هدف منطقه‌ای، که یک بازار مصرف بیش از ٥٠٠میلیون نفری در کشورهای آسیای میانه و حوزه قفقاز را در اختیار دارد، برنامه‌ریزی و توجه به مزیت‌های غالب و رقابتی اقتصادی در منطقه آزاد انزلی بسیار حائزاهمیت است.
با توجه به این موضوع، راه‌اندازی بورس کالا در منطقه آزاد انزلی تا چه میزان موثر است؟
ایجاد بورس کالا در منطقه آزاد انزلی به‌مثابه یکی از مبادی ورود کالای کشور، مکان مناسبی برای جذب سرمایه، رونق و گسترش فعالیت‌های تجاری و بازرگانی و مهم‌ترین فرصت تجاری برای راه‌اندازی و تقویت بورس آهن‌آلات و چوب و بورس سایر کالاهای دارای مزیت اقتصادی در میان مناطق آزاد کشور را فراهم کرده است. این در حالی است که هم‌اکنون، بیشترین حجم واردات آهن و چوب کشور از بندر انزلی انجام می‌شود. ازاین‌رو، ایجاد بازار بورس آهن‌آلات و چوب براساس ضوابط اقتصاد بازار، موجب توسعه فعالیت‌های اقتصادی دیگر در منطقه آزاد انزلی شده است. آ‌چنان‌که با توجه به مزیت‌های راهبردی این منطقه و زیرساخت‌های آماده آن، که از سالیان دور لقب دروازه ایران و اروپا را به خود اختصاص داده، می‌تواند زمینه‌های لازم را برای رونق بخشیدن به کریدور حمل‌ونقل شمال‌جنوب به‌وجود آورد.
نقش شرکت‌های توسعه‌ای در این منطقه چیست؟
توجه به شرکت‌های توسعه‌ای اقتصاد از جمله راهکارهای توسعه منطقه آزاد انزلی با تکیه بر حمایت همه‌جانبه از تولید، کار و سرمایه ایرانی، فعال‌سازی واحدهای متوسط و کوچک است که می‌تواند اقتصاد این منطقه را براساس قانون سیاست‌های اصل٤٤ قانون اساسی و بند١١ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی برای گسترش صادرات به سرانجام برساند. در این‌باره رشد اقتصاد نوآور و فناور در منطقه می‌تواند زمینه‌های جذب فناوری را بیش از پیش فراهم کند.
هدف از تاسیس شرکت‌ها و موسسه‌های فناور، در منطقه آزاد انزلی، کمک به هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف اقتصادی برای گسترش اختراع‌ها و نوآوری‌ها و کاربرد آنها برای تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه براساس مزیت‌های قانونی و اختصاصی منطقه آزاد انزلی برای طراحی، تولید کالا و خدمات، در حوزه فناوری‌های بهتر و با ارزش‌افزوده بالا به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط است.
تامین ابزارهای مالی در مناطق آزاد از جمله بندر انزلی با توجه به آیین‌نامه اجرایی عملیات پولی و بانکی در مناطق آزاد می‌تواند به راه‌اندازی این شرکت‌ها و موسسه‌های تولیدی بزرگ در قالب استفاده از مزیت‌های قانونی مناطق آزاد تجاری صنعتی کشور از جمله معافیت پرداخت از مالیات ٢٠سال، عوارض ورودی، حقوق گمرکی، سود بازرگانی، عوارض صادراتی، اعطای کمک و وام‌های قرض‌الحسنه کم‌بهره، کوتاه یا بلندمدت به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم کمک کند و اقتصاد کشور را با کمک نتایج آن برای مقابله با اثرات منفی تحریم‌های اقتصادی رویین‌تن کند.
براساس راهبرد اقیانوس آبی، تنها راه پیروزی در رقابت، توقف تلاش برای پیروزی رقابت است و به‌جای ورود به رقابت خونین در اقیانوس سرخ باید وارد فضای بازار نامحدود اقیانوس‌های آبی شد و دست به خلق تقاضا زد؛ بازاری که در آن هنوز قواعد بازی مشخص نشده است و فرصتی برای رشد بسیار سودآور وجود دارد.
در یک کلام، به‌جای گرفتن سهم بیشتر از کیک باید به‌دنبال بزرگتر کردن کیک بود. این رویکرد که هدفش ایجاد کسب‌وکار در عرصه‌ای است و پیش‌تر وجود نداشته و از این طریق پهنه‌ای آرام و بی‌تلاطم را پیش‌روی ایجاد‌کنندگان کسب‌وکار نو می‌گذارد. برای تشخیص چنین عرصه‌هایی، دیده‌بانی کلان، امری ضروری است و از این‌رو است که یک سازمان هرگز نباید دیده‌بانی خود را برون‌سپاری کند. صنایع فعال در اقیانوس آبی نسبت به صنایعی که در آنها رقبا با یکدیگر برخورد و ارتباط مستقیم دارند، سودآورتر هستند.
استراتژی اقیانوس آبی که به آن اشاره کردید در منطقه آزاد انزلی چگونه نمود پیدا می‌کند؟
راهبرد اقیانوس آبی در منطقه آزاد انزلی به منزله خلق ارزش‌های نوآورانه است که چیزی جز محصول پیشرفته همراه با صرفه اقتصادی برای مشتری نیست؛ همیشه جلیقه نجات داشته باشد. گام‌های شش‌گانه پیاده‌سازی استراتژی اقیانوس آبی، پرمخاطره هستند.
گام نخست بازسازی مرزهای بازار است؛ در این گام باید چارچوب‌ها و مفروضات حوزه کسب‌وکار خود را به چالش گرفت و آنها را دوباره تعریف کرد.
در گام دوم باید بر تصویر بزرگ تمرکز کرد؛ یعنی نباید خود را درگیر آمار و ارقام کرد و از مسائل کلی، جهت‌گیری‌های کلان و موقعیت بازار غافل شد.
گام بعدی فراتر رفتن از تقاضای فعلی است؛ برای این‌کار باید به جای آنکه فقط بر برآورده کردن نیازهای فعلی مشتریان تمرکز شود، به آینده نظر داشت و مشتریان بالقوه و نیازهای آینده آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
گام چهارم، رعایت توالی استراتژیک است. در این‌باره لازم است درباره آنچه باید ارائه شود، به پرسش‌هایی همچون «چرا کسی باید این محصول را خریداری کند؟»، «آیا نرخ آن مناسب است؟» و «آیا مانعی در راه موفقیت محصول در بازار وجود دارد؟» پاسخ داده شود.
گام بعدی چیرگی بر موانع سازمانی است. این موانع بیشتر ناشی از ترس و محافظه‌کاری مدیران نسبت به ورود به حوزه جدیدی از کسب‌وکار است که با ادبیاتی متفاوت اداره می‌شود.
گام نهایی و ششم نیز، اجرایی کردن استراتژی اقیانوس آبی است؛ در این گام اجرای استراتژی در چارچوب یکی از فرآیندهای شرکت قابل اجراست. همچنین ضروری است با توجه به ماهیت مخاطره‌آمیز ورود به این عرصه، فضایی از اعتماد را در درون سازمان ایجاد کنیم و آن را تحکیم بخشد.
از دیدگاه شما، چه مولفه‌هایی در رشد این منطقه پرظرفیت موثر است و برای رونق بیشتر آن چه باید کرد؟
مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم در سهام شرکت‌ها و موسسه‌های تولیدی، با استفاده از سایر مزیت‌های قانونی در مناطق آزاد درباره دریافت عوارض، استفاده از زمین و منابع ملی در منطقه آزاد، مقررات اشتغال نیروی‌انسانی، بیمه و تامین‌اجتماعی در زمینه قرارداد کار، شرایط کار، آموزش و کاریابی، اشتغال شهروندان خارجی، تامین اجتماعی، صدور روادید شهروندان خارجی، ورود و اقامت شهروندان خارجی، سرمایه‌گذاری، مقررات صادرات، واردات و امور گمرکی، ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های صنعتی و معنوی، تاسیس و فعالیت موسسه‌های بیمه و پوشش بیمه‌ای برای محصولات، عملیات پولی و بانکی و نظام ارزی، مبادلات مالی بین‌المللی، نصاب و روش انجام معاملات، شرایط مناقصه و واگذاری طرح‌های مرتبط و واگذاری مراکز و موسسه‌های پژوهشی دولتی غیرحاکمیتی با اولویت‌دادن به شرکت‌ها و موسسه‌های اقتصادی نوآور در مناطق آزاد از جمله منطقه آزاد انزلی می‌تواند راهنمای تاثیرگذاری برای رشد و توسعه اقتصادی باشد.
در این میان، واگذاری انجام تمام مطالعات و پژوهش‌های اقتصادی مرتبط با فعالیت‌های منطقه آزاد به شرکت‌های خصوصی و استارت‌آپ‌های تخصصی از جمله انجام طرح‌های توجیهی فنی، اقتصادی، مشاوره مالی و بانکی، برنامه‌ریزی و کنترل پروژه و نظارت طرح‌های سرمایه‌گذاری با هدف پیاده‌سازی پروژه‌های کارآفرینی و توسعه صنایع کوچک و متوسط از راهکارهای اساسی برای حمایت از گسترش اختراعات، نوآوری‌ها و مالکیت‌های معنوی است. انجام این کار به هدف جذب مشارکت جوانان و نخبگان کشور از جمله منطقه استان گیلان که مردم آن دارای ضریب هوشی بالایی هستند، کمک فراوانی می‌کند.
همچنین ایجاد این امکان برای استفاده کاربردی از تخصص‌ها و مهارت‌های علمی و فنی باید همزمان با برنامه‌ریزی و ساختاربندی برای حمایت مالی از این شرکت‌ها در مناطق آزاد از جمله منطقه آزاد انزلی باشد. ایجاد صندوق پولی و سرمایه‌گذاری برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیاد برای رونق بیش از پیش منطقه آزاد انزلی در زمینه‌های گوناگون فعالیت‌های این منطقه از موارد قابل‌توجهی است که مسئولان منطقه و استان باید مدنظر داشته باشند.
دسترسی به بازارهای هدف منطقه‌ای و بین‌المللی در منطقه آزاد انزلی برای عرضه محصولات شرکت‌های تولیدی و اقتصادی بسیار موثر بوده و می‌تواند خلأهای موجود را برای تولید و صادرات در منطقه پر کند، صادرات دوباره کالا را رونق بخشد و تولید محصول در فضای سایبری را که دارای ارزش‌افزوده بالایی است، برای تامین بخشی از نیاز بازار داخلی و صدور به کشورهای حاشیه بازار هدف منطقه‌ای و بین‌المللی به سرانجام برساند؛ بنابراین حمایت از توسعه کمی و کیفی شرکت‌ها و موسسه‌های نوآور براساس استراتژی اقیانوس آبی در منطقه آزاد انزلی به‌واسطه ثروت‌آفرینی از طریق علم، و ارزش‌آفرینی نوآورانه اقتصاد منطقه‌ای و ملی را به شکوفایی حقیقی می‌رساند. ضمن آنکه به‌دلیل داشتن نگرش علمی در انجام کار، هزینه‌های ناشی از ضعف‌ها و مشکلات را به حداقل ممکن می‌رساند و اقتصاد منطقه را رویین‌تن می‌کند. در اقیانوس‌های آبی، تقاضا باید خلق شود تا کسب‌وکارهای جدید برای تصاحب سهم بیشتری از بازار به‌وجود آید.
** گفت و گو از: زهرا طهرانی
**منبع: روزنامه گسترش تجارت