بندر شهید رجایی؛ کلید طلايي تجارت ایران در دوران پسابرجام

به گزارش فرینا، منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی با موقعیت ممتاز جغرافیایی، تجهیزات و امکانات پیشرفته، مهم ترین و پیشرفته ترین بندر ایران و یکی از بنادر پراهمیت خاورمیانه از جایگاه ویژه ای در عرصه تجارت جهانی برخوردار است. قرار گرفتن در دهانه ورودی خلیج فارس و تنگه هرمز، اتصال به شبکه بین المللی راه آهن، بهره مندی از تجهیزات مدرن، امکان واگذاری زمین، انبار و دیگر امکانات به سرمایه گذاران بخش خصوصی و ده ها مزیت دیگر سبب شده است تا به یکی از موفق ترین سازمان های بندری خاورمیانه تبدیل شود.

این بندر با موقعیت استراتژیک خود، دستیابی صاحبان کالا به منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه را از طریق مطمئن ترین، مناسب ترین، ارزان ترین و کوتاه ترین راه میسر ساخته است.

طرح احداث یک مجتمع عظیم بندری در مرکز استان هرمزگان از مصوبات شورای عالی اقتصاد در سال های پایانی دهه 40 شمسی بود. زمانی که در کنار احداث نیروگاه برق، کارخانه فولاد و خطوط ریلی، ساخت بندری مدرن در غرب شهر بندرعباس در دستور کار قرار گرفت. این مصوبه در سال 1349 طی قراردادی با یک کنسرسیوم ایتالیایی به نام ایتالکو آغاز شد. قرار بود تا بخش عمده ای از منطقه به انباری بزرگ مبدل شود، به گونه ای که در همانسال ها ساخت شهری جدید به نام "بندرعباس نو" نیز مطرح شد که یادآور ساخت دهلی نو در هندوستان بود.

فرصت مطالعاتی ساخت این بندر عظیم به چهار سال (1353-1349 شمسی) محدود شد و عملیات اجرایی آن بر اساس مطالعات جامع بنادر بازرگانی کشور و به عنوان قسمتی از طرح های وسیع عمرانی و زیربنایی منطقه، در آبان ماه 1354 کلید خورد. با سقوط رژیم پهلوی و علیرغم رکود نسبی فعالیت های اقتصادی و عمرانی کشور، عملیات احداث این بندر در سال های نخستین پیروزی انقلاب اسلامی متوقف نشد و تنها آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در سال 1359 ممانعتی کوتاه در احداث آن پدید آورد.

نخست وزیر وقت (شهيد محمد علی رجایی) در دومین سفر خود به استان هرمزگان در دی ماه سال 59 خواهان تداوم احداث این بندر شد و از مدیران کنسرسیوم ایتالکو ـ پیمانکار خارجی احداث بزرگترین بندر ایران خواست که برای به سرانجام رسیدن این طرح، از مجموع فازهای پیش بینی شده، یک سوم طرح کلی بندر را به اتمام برسانند.

در نخستین روزهای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و ضرورت استفاده از این بندر، علیرغم اینکه تنها قسمتی از حوضچه شماره یک اجرا شده بود، با تلاش پیگیرانه و شبانه روزی مسئولان و کارکنان بندر، قسمتی از این حوضچه به طور موقت آماده پذیرش کشتی شد و به فاصله یک هفته پس از تجاوز به ایران، در میان شگفتی و خوشحالی فراوان، نخستین کشتی اقیانوس پیما پهلو گرفت و با حمل یکسره کالا فعالیت بندر به صورت آزمایشی آغاز شد.

نخست وزیر کوشا و تلاشگر جمهوری اسلامی ايران در تاریخ 8 شهریورماه 1360 به شهادت رسید اما خواست و آرزوی آن شهید والامقام دو سال بعد با برگزاری مراسمی همزمان با جشن های سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی عملی شد. به پاس تلاش های صورت گرفته از سوی نخست وزیر شهید جمهوري اسلامی ایران برای اجرایی شدن طرح ساخت بندری عظیم در دهانه ورودی تنگه هرمز، نام بندر بازرگانی جدید کشور با عنوان "شهید رجایی" مزین شد.

مدیرکل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان و مدیر منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در این خصوص گفت: طی نخستین سال های دهه 60 شمسی در کنار اجرای سایر بخش های مختلف بندر، بهره برداری اضطراری از اسکله های بندر ادامه داشت که علاوه بر ده ها هزار میلیارد ریال صرفه جویی به علت عدم پرداخت هزینه های ارزی معطلی کشتی ها در لنگرگاه، نقشی حیاتی را در زمینه تامین مایحتاج کشور در آن شرایط حساس ایفا نمود.

برگ های تقویم به همین منوال ورق خورد تا اینکه در تاریخ نهم شهریورماه 1363 نخستین پایانه به صورت رسمی افتتاح و عملیات تخلیه و بارگیری کالاهای متفرقه در بندر شهید رجایی شروع شد.

اله مراد عفیفی پور افزود: هنوز یکسال از زمان فعالیت نخستین پایانه کالا در این بندر نگذشته بود که با تکمیل بخش های باقیمانده، در چهارهم تیرماه 1364 نخستین پایانه کانتینری این بندر- مجهز به سیستم های پیشرفته رایانه ای -  به طور رسمی به بهره برداری رسید. در سال 1365 سایر ساختمان ها، انبارها، محوطه ها و پایانه ها از سوی پیمانکار ساخت بندر شهید رجایی به سازمان بنادر تحویل شد و بندر به طور گسترده فعالیت خود را تداوم بخشید.

در طرح اولیه این بندر ضمایم دیگری از جمله بزرگراه شش باندی، فرودگاه، پنج هزار خانه سازمانی، بیمارستان، رستوران، نیروگاه برق و حتی ترن برقی نیز پیش بینی شده بود که همین امر باعث شد تا بندر شهید رجایی به «مجتمع بندری» معروف شود. بخش هایی از این ضمایم بعدها در طرح های بعدی توسعه این بندر تکمیل شد.

عفیفی پور گفت: نقطه عطف تلاش های صورت گرفته در این بندر، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در سال 1376 بود که اصلاح فرآیندها، رفع موانع و تسریع و رونق سرمایه گذاری در این بندر را در پی داشت و زمینه ساز ایجاد تحولی بزرگ در پویایی اقتصادی و جذب سرمایه بخش خصوصی در توسعه پسکرانه ها شد.

وی افزود: در طول چهار دهه فعالیت بندر شهید رجایی، تقاضای روزافزون همسایگان سواحل جنوبی خلیج فارس، شبه قاره هند و آسیای دور، برای عبور محموله های تجاری خود از خاک ایران و دستیابی به بازار کشورهای مشترک المنافع وشمال اروپا، از چنان روندی برخوردار بوده است که موجب شده تا این بندر برای پاسخگویی به نیازهای مشتریان و سرمایه گذاران از سال 1381 با اجرای فاز اول طرح توسعه و تکمیل حوضچه های دوم و سوم، اسکله هایی به طول 850 متر برای پهلودهی به کشتی های نسل هفتم با آبخور 17متر و پیشرفته ترین تجهیزات بندری، احداث نماید تا این بندر در سال 1386 با ظرفیتی بالغ بر 3 میلیون TEU کانتینر، بسان پلی به جهانیان معرفی شود که قاره های آسیا و اروپا را از طریق کریدور ترانزیتی شمال – جنوب به هم متصل می کند.

اما بلافاصله و همزمان با بهره برداری از این طرح، عملیات اجرایی فاز دوم توسعه بندر شهید رجایی برای دستیابی به ظرفیتی معادل 6 میلیون TEU کانتینر، آغاز و کار ساخت 7 پست اسکله جدید جمعاً به طول 2020 متر در موقعیت یال های غربی و شرقی این مجموعه در دستور کار قرار گرفت.

مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان ادامه داد: چند سال بعد و در همزمان با دهه فجر سال 1393، عملیات اجرایی بخش نخست فاز 3 طرح توسعه ترمینال کانتینری، با حضور معاون اول رییس جمهور آغاز شد؛ طرحی که با اجرای آن ساخت 1400متر اسکله جدید و بیش از 50 هکتار محوطه کانتینری در دستور کار قرار گرفت و افزایش ظرفیت پیشرفته ترین بندر کانتینری کشور از 6 میلیون به 8 میلیون TEU کانتینر کلید خورد.

وضعیت کنونی بندر

دروازه ورودی خلیج فارس و دهانه تنگه هرمز منطقه جغرافیایی ویژه ای در صنعت حمل و نقل دریایی جهان محسوب می شود که بندر شهید رجایی در استراتژیک ترین نقطه آن واقع شده است. بندری که به علت فاصله کوتاه از مسیر اصلی تردد بین قاره ای کشتی ها، با قرار گرفتن در محل تلاقی کریدور ترانزیتی شمال ـ جنوب، مهمترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. در شرایطی که بیش از 90 درصد جابجایی محموله های تجاری کشور از طریق حمل و نقل دریایی صورت می گیرد، بندر شهید رجایی به تنهایی عهده دار بیش از 53 درصد حجم کل این مبادلات در زمینه ترانزیت، واردات، صادرات و سایر فعالیت های بندری است.

عفیفی پور افزود: بندر شهید رجایی در وضعیت فعلی 2400کیلومتر مربع وسعت دارد که در این اراضی 220 هکتار محوطه بارانداز و 24 هکتار انبار مسقف احداث شده است. دریانوردان باتجربه و یدک کش های پرقدرت ضمن بهره مندی از سامانه کنترل ترافیک دریایی خلیج فارس و همچنین با در اختیار داشتن مرکز جستجو و نجات دریایی، وظیفه هدایت ایمن کشتی های غول پیکر را در حوضچه اصلی و  حوضچه های فرعی این بندر، به انجام می رسانند تا واردات و صادرات بالغ بر نیمی از حجم کل مبادلات بازرگانی کشور، در بیش از 40 اسکله با طول مجموع بیش از 6000 متر، در ایمنی کامل و کوتاه ترین زمان ممکن به انجام رسد.

منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در نقطه مرکزی نوار ساحلی جنوب کشور و در استان هرمزگان با بیش از 2 هزار و 200 کیلومتر نوار ساحلی واقع شده، که به واسطه قرار داشتن در نزدیکی صنایع بزرگ این استان و همچنین برخورداری از زیرساخت ها و روش های مختلف حمل و نقل و اتصال به شبکه بین المللی راه آهن و جاده تاریخی ابریشم، نقشی کلیدی را در صنعت حمل و نقل کشور ایفا نموده است. در حال حاضر، بندر شهید رجایی به عنوان اصلی ترین بندر تجاری ایران با بیش از 80 بندر مطرح جهان مرتبط است و ضمن انعقاد چند معاهده بین المللی با شش بندر جهان پیمان خواهرخواندگی دارد.

چشم انداز آینده

نگاه مبنایی و محوری دولت به صنعت حمل و نقل باعث شده است این دستاوردها تنها نقطه آغاز روند صعودی جایگاه بندر شهید رجایی تلقی شده و برنامه های بلند مدت تری نیز در دستور کارقرار گیرد.  

مدیر منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی گفت: ساخت 3 پست اسكله بتني 100 هزار تني كه مجموعاً 34 ميليون تن به ظرفيت فعلي بندر شهيد رجايي اضافه مي كند، موجب تسهيل صادرات محصولات توليدي پالايشگاه هاي كشور مي شود. در همين راستا، نهم اسفند ماه سال جاري عمليات اجرايي مرحله تکمیلی فاز 3 پایانه کانتینری این بندر با حضور رييس جمهوري اسلامي ايران آغاز شد كه بهره برداری کامل از اين طرح، موجب افزايش ظرفيت ترمينال هاي كانتينري اين بندر به 8 ميليون TEU خواهد شد.

عفیفی پور افزود: همچنین به موازات احداث حوضچه ها و ساخت اسکله های جدید، افزایش پسکرانه های این بندر به میزان دو برابر مساحت کنونی در دستور کار قرار دارد که الحاق 2700هکتار اراضی واقع در شمال بندر در همین راستا عملیاتی شده است. اضافه شدن این اراضی جدید به منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی، یک شهر لجستیکی بزرگ را در شمال بزرگترین بندر تجاری کشور شکل خواهد داد تا بستر لازم برای پیوستن این بندر به باشگاه بنادر نسل سومی جهان فراهم شود.

وی افزود: همزمان با توسعه فیزیکی این بندر، تلاش هایی برای توسعه زیرساخت ها، به کارگیری نیروی انسانی کارآمد، تجهیزات مدرن، تکنولوژی هوشمند، زیرساخت های مخابراتی همچون فیبر نوری، فن آوری های نوین ارتباطی و همچنین ترغیب بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بندر شهید رجایی در جریان است تا این بندر، حرکتی شتابان را برای گرفتن سهم بیشتر از حمل و نقل دریایی و تجارت بین المللی آغاز نموده و برای قرار گرفتن در جایگاه نخست بنادر منطقه در افق چشم انداز 20 ساله کشور، برنامه هایی را به اجرا درآورد.

برنامه های آتی بندر

مدیر منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در پایان، ایجاد و راه اندازی شهر لجستیکی بندر شهید رجایی، طراحی و راه اندازی نرم افزار جامع بندری(PCS) و هوشمندسازی فرآیندها، ساخت و راه اندازی آزادراه شهید رجایی، ساخت و راه اندازی ترمینال ریلی ـ نفتی، ساخت و راه اندازی ترمینال ریلی ـ مواد معدنی، طراحی و راه اندازی ترمینال مکانیزه غلات، طراحی و راه اندازی ترمینال مکانیزه مواد معدنی، تدوین و اجرای برنامه جامع توسعه منابع انسانی و همچنین برنامه ریزی و راه اندازی ترمینال کالاهای سردخانه ای را به عنوان بخشی از برنامه های آتی بزرگترین بندر تجاری کشور برشمرد.