بازی دو سر برد صنعت و گردشگری

به عنوان نمونه ژاپن، کره‌جنوبی، آلمان، هلند و انگلیس از کشورهای پیشرو در عرصه گردشگری صنعتی هستند. متقاضیان اصلی این شاخه از گردشگری دانشجویان و صنعتگرانی هستند که با هدف بازدید از روند تولید یک محصول یا آشنایی با کارکرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعتی گام در راه سفر می‌گذارند. از تجربه‌های موفق این نوع گردشگری می‌توان به برنامه‌های بازدید دانشجویان و پژوهشگران از شرکت مرسدس بنز آلمان اشاره کرد که علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌توانند از روند تولید خودرو و پژوهش‌های صنعتی فعالان این صنعت دیدن کنند.
این درحالی است که ایران نیز در توسعه این نوع گردشگری گام‌های اولیه را برداشته است. اما سدهای برقابی کشور همچنان از ظرفیت‌های مغفول مانده توسعه این بخش به‌شمار می‌روند. بدون شک جاذبه‌های صنعتی زیادی در کشور وجود دارد که می‌توان از این توانمندی‌ها در راستای توسعه گردشگری صنعتی استفاده کرد.
جدا از جنبه‌های آموزشی و مطالعات شغلی و حرفه‌ای، گردشگری صنعتی به عنوان شاخه‌ای از گردشگری برای علاقه‌مندان به کسب تجربه‌های تکرارنشدنی نیز حرفی برای گفتن دارد. تجربه حضور در معادن، بازدید از میدان‌های نفتی، پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی، کارخانه‌های خودروسازی، فولادسازی، نیروگاه‌های تولید برق و همین‌طور سدها و کارخانه‌های تولید محصولات غذایی از نمونه‌های مثال‌زدنی در این زمینه هستند.
ایران در تمام این زمینه‌ها از ظرفیت بالایی برخوردار است.
مناطق آزاد، مناطق ویژه اقتصادی، شهرک‌های صنعتی متعدد در استان‌های مرکزی، اصفهان، خوزستان و دیگر شهرها در کنار سدها و پالایشگاه‌های موجود و همچنین تنوع کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید محصولات خوراکی از این نمونه‌اند، اما این ظرفیت‌ها به محصول گردشگری تبدیل نشده‌اند. با فعال کردن جاذبه‌های گردشگری صنعتی می‌توان در کنار تولید و توسعه صنعتی، درآمد و رشد گردشگری را نیز شاهد بود.
توسعه گردشگری صنعتی، نیازمند شناسایی بازارهای هدف داخلی و خارجی و پس از آن برنامه‌ریزی در راستای برگزاری تورهای تخصصی با هدف دستیابی به بازدیدی هدفمند، موثر و درآمدزا و البته پیش شرط دستیابی به این مهم آشنا و متقاعد کردن صاحبان صنایع گوناگون به برگزاری تورهای صنعتی و آگاه کردن آنها از منافع مالی و اقتصادی گردشگری صنعتی است.
جدا از واحدهای صنعتی بزرگ و شناخته‌شده، واحدهای صنعتی کوچک به‌ویژه در عرصه صنایع غذایی و محصولات بهداشتی نیز می‌توانند با برگزاری تورهای گردشگری محصولات تولیدی خود را به بازار معرفی کرده و از این طریق در راستای بازاریابی گام بردارند؛ ازجمله این واحدها می‌توان به کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید شیرینی‌های سنتی ایران همچون سوهان و گز، واحدهای تولید زعفران و پسته و همین طور کارگاه‌های تولید فرش دستباف که تمام اینها از ارزش جهانی نیز برخوردارند، اشاره کرد.
بسته‌های سفرهای صنعتی هدفمند از سوی دفاتر خدمات مسافرتی برای جذب عموم گردشگران داخلی یا بین‌المللی علاقه‌مند به بازدید از این واحدها از ملزومات فعال کردن گردشگری صنعتی است و برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری، توسعه زیرساخت‌های گردشگری در مناطق صنعتی و اطلاع‌رسانی از ضروریات این امر به‌شمار می‌رود.
گردشگری صنعتی به‌ویژه برای صنایع کوچک و متوسط می‌تواند بازاریابی خوبی به‌شمار رود، چراکه گردشگران را با فرآیند تولید و ساخت محصولات آنها آشنا و محصولات تولیدکنندگان را به گردشگران معرفی می‌کند، به‌ویژه برای تولیدکنندگان کالاهای غیرضروری و لوکس، گردشگری صنعتی بازاریابی خوبی است.

جاذبه داریم، اما زیرساخت نه!
به گفته کارشناسان گردشگری، گردشگری صنعتی چند دهه است در دنیا فعال است اما در ایران چند سالی است که مطرح شده و تا فعال شدن آن راه درازی پیش‌رو داریم، چراکه هر میزان کارخانه، پالایشگاه و مجتمع‌های پتروشیمی داشته باشیم بازدید گردشگران به زیرساخت‌هایی مانند مکان‌های اقامتی، مراکز پذیرایی و حمل‌ونقل مناسب نیاز دارد.
رحیم یعقوب‌زاده، رئیس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران به «گسترش تجارت» گفت: گردشگری صنعتی از دهه 80 میلادی مطرح شد، در این دوران فناوری با شتاب هرچه بیشتر رشد کرده و موجب شد گردشگری صنعتی ایجاد شود.
وی افزود: به‌طور معمول گردشگری صنعتی به بازدید گردشگران از شرکت‌ها، صنایع، مجتمع‌های صنعتی، شهرک‌های صنعتی، کارخانه‌های بزرگ و مناطقی مانند عسلویه در جنوب ایران می‌گویند. این بازدیدها نیز با اهداف و انگیزه‌های مختلف برگزار می‌شود، بازدید از شرکت‌ها و صنایع و مجتمع‌های صنعتی، شهرک‌های صنعتی، کارخانه‌های بزرگ و مناطقی مانند عسلویه در جنوب ایران نمونه‌ای از سفرهای گردشگری صنعتی هستند. به‌طور کلی گردشگران صنعتی از بازدیدهای خود چند هدف عمده را دنبال می‌کنند؛ برخی با هدف کسب تجربه جدید به مناطق صنعتی سفر می‌کنند و برخی دیگر به منظور شرکت در جلسات و گردهمایی‌هایی که برگزار می‌شوند، از مناطق اقتصادی و واحدهای صنعتی بازدید می‌کنند. یعقوب‌زاده درباره مزیت‌های گردشگری صنعتی اظهار کرد: گردشگری صنعتی موجب آشنایی گردشگران با مکان‌های صنعتی شده و مراحل مختلف تولید کالا را در محل تولید به بازدیدکنندگان نشان می‌دهد برای واحدهای صنعتی بعد تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی نیز دارد. همچنین این بازدیدها می‌تواند آموزنده بوده و جنبه آموزشی نیز برای گردشگران صنعتی به همراه داشته باشد.
رئیس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران در ادامه بیان کرد: گردشگری صنعتی با گردشگری فرهنگی و آموزشی نیز همپوشانی دارد چراکه این نوع گردشگری جنبه آموزشی داشته و گردشگران زمانی که به منطقه‌ای برای بازدید از شرکت‌ها و واحدهای صنعتی سفر می‌کنند در کنار آنها به دیدار آثار باستانی نیز می‌پردازند.
او افزود: به‌طور کلی بعد آموزشی نیز در گردشگری صنعتی پنهان است، به‌عنوان نمونه زمانی که دانش‌آموزان به کارخانه نوشابه‌سازی می‌روند، با مراحل تولید نوشابه آشنا می‌شوند که جنبه آموزشی نیز دارد.

نیاز به شرکت‌های گردشگری در کنار مکان‌ های صنعتی
برخی معتقدند بیشترین ظرفیت گردشگری صنعتی در استان بوشهر وجود دارد و دلیل آن نیز منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس  پارس‌ جنوبی است. به همین منظور فعال کردن ظرفیت‌های گردشگری صنعتی چندی است مورد توجه قرار گرفته و در این زمینه اقداماتی نیز انجام شده است.
حسین حسینی محمدی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان بوشهر به «گسترش تجارت» گفت: بیشترین سرمایه‌گذاری صنعتی در منطقه پارس جنوبی بوده و حدود 100میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صنعتی در این منطقه انجام شده است.
او افزود: می‌توان گفت منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی بیشترین ظرفیت را برای فعالیت‌های گردشگری صنعتی و مکان‌های صنعتی بسیاری برای علاقه‌مندان و گردشگران صنعتی دارد.
این منطقه در شهرستان‌های کنگان، عسلویه، نخل‌تقی، دیر، دشتی، تنگستان و بوشهر واقع شده است. در این شهرستان‌ها با توجه به ظرفیت‌های صنعتی علاوه بر سرمایه‌گذاری صنعتی، همجواری با دریا و شهر سیراف نیز از دیگر جاذبه‌های گردشگری به شمار می‌روند.
حسینی‌محمدی در ادامه بیان کرد: به‌طور کلی منطقه ویژه اقتصادی پارس‌جنوبی نیاز به شرکت‌هایی دارد که ظرفیت‌های گردشگری صنعتی آن را معرفی کرده و به منظور فعال کردن این ظرفیت‌ها سرمایه‌گذار جذب کند. همچنین اقدامات مورد نیاز برای تکمیل زیرساخت‌های لازم در زمینه گردشگری صنعتی به منظور بازدید و اسکان گردشگران باید انجام شود.
او گفت: درحال‌حاضر گردشگران صنعتی به استان بوشهر سفر کرده و از جاذبه‌های گردشگری صنعتی این استان بازدید می‌کنند، اما گردشگری صنعتی در این استان چنان که باید فعال نشده است.

نهادهایی که به توسعه گردشگری کمک کردند
همواره گفته می‌شود در دولت یازدهم نهادهای مختلف دولتی برای رونق و توسعه گردشگری همکاری کردند. یکی از این نهادها وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده که وزیر آن متوجه ظرفیت‌های گردشگری صنعتی در استان‌های مختلف کشور مانند استان چهارمحال و بختیاری شده است.
محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز سال گذشته از برنامه دولت برای رونق گردشگری صنعتی سخن گفته بود. وی با تاکید بر لزوم برنامه‌ریزی مدون برای آشنایی دانشجویان، استادان دانشگاه‌ها و جامعه علمی کشور با بخش صنعت، افزود: با برنامه‌ریزی و کار کارشناسی می‌توان بخش گردشگری و صنعت را همزمان با یکدیگر توسعه داد و اجرای درست این بخش، گردشگری صنعتی را در ایران رونق می‌دهد.
نعمت‌زاده همچنین نوآوری در صنعت و روزآمد شدن زیرساخت‌ها و فناوری مورد استفاده در بخش از صنعت را برنامه اصولی دولت یازدهم در این حوزه خواند و افزود: نمی‌توان از صنایع فرسوده بهره‌وری و افزایش اشتغال را انتظار داشت. وزیر صنعت، معدن و تجارت تاکید کرد: اگر به عنوان مثال، هتل‌ها با رویکرد توسعه صنعتی ساخته شود، هم بخش صنعت و هم گردشگری رونق می‌گیرد.
از منافع دیگر این طرح می‌توان به سازماندهی مسافران و افزایش آگاهی آنها و به دنبال آن افزایش طول مدت اقامت آنها اشاره کرد که همراه خود منافع اقتصادی و اجتماعی بی‌شماری را برای منطقه و صنایع موجود در آن به ارمغان می‌آورد.

آبادان، قطب جاذبه‌های صنعتی
ازجمله استان‌هایی که ظرفیت گردشگری صنعتی بسیاری دارد، خوزستان است. این استان با دارا بودن سدهای برقابی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، مجتمع‌های پتروشیمی و واحدهای بزرگ تولیدی می‌تواند به یکی از مراکز اصلی گردشگری صنعتی کشور تبدیل شود. این ظرفیت‌ها در آبادان بیش از دیگر شهرهای استان خوزستان است. به عنوان نمونه قدمت 103ساله پالایشگاه آبادان و استفاده این مجتمع صنعتی از فناوری روزآمد در عصر حاضر در کنار بخش‌هایی قدیمی پالایشگاه، حس افتخار، همدلی، اتحاد و وطن دوستی را برای گردشگران و بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند.
در این میان، مدیران وزارت نفت و سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به رونق گردشگری صنعتی در این شهرستان توجه ویژه‌ای داشته‌اند که بیانگر توجه نهادهای مختلف دولتی به گردشگری در دولت یازدهم است.
اکبر نعمت‌اللهی، مشاور وزیر نفت و مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت گفت: با تاکید وزیر نفت، موزه گنجینه نفت و دفاع مقدس در 3 شهر کشور راه‌اندازی می‌شود. او افزود: براساس دستور وزیر نفت و هماهنگی با وزارت امور خارجه، موزه تاریخ سیاسی نفت تهران در محل ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس سابق و محل فعلی وزارت امور خارجه راه‌اندازی شد.
رئیس ستاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس وزارت نفت ادامه داد: در شهر مسجدسلیمان نیز تاسیسات نفتی گنجینه نفت شامل چاه شماره1 چشمه‌های نفتی، کارخانه تولید برق، کارخانه گوگردسازی، کارخانه تقطیر و ساختمان اصلی برای راه‌اندازی باغ موزه صنعت نفت مورد بررسی قرار گرفته است. مشاور وزیر نفت تاکید کرد: در طراحی و اجرای شهر موزه صنعت نفت و دفاع مقدس شهر آبادان نیز در نظر است تا این شهر موزه با بازسازی خانه‌های قدیمی، نخستین پمپ بنزین کشور در این شهر و احیا و نوسازی تاسیسات نفتی پالایشگاه آبادان راه‌اندازی شود.

سخن آخر
گردشگری صنعتی از حوزه‌های مهم گردشگری به‌شمار می‌رود و فعال کردن آن با آشنا کردن دانش‌آموزان و دانشجویان با مراکز صنعتی و نحوه تولیدات صنعتی می‌تواند در آینده نیروی‌انسانی متخصص و آشنا با صنعت را تحویل مراکز صنعتی کشور دهد.
همچنین مراکز صنعتی می‌توانند علاوه بر درآمد حاصل از فروش محصولات، از گردشگری نیز درآمد داشته باشند و اگر فروش محصولات آنها با مشکل روبه‌رو شد کمتر مشکل مالی داشته باشند.

روزنامه گسترش تجارت