روایتی از تاریخ بومیان کیش

حاج عبدالله شاهین، تاجر محبوب مروارید، شخصیتی شناخته شده از متمولین جزیره کیش و صاحب یکی از بزرگترین لنج های بادبانی زمان خود بود؛ مردی معروف که در تجارت و لنج سازی نیز مهارت داشت.

پس از گذشت سالها از فوت حاج عبدالله، خانه این مرد بزرگ جزیره کیش مدت های طولانی گرد ماتم به خود گرفته و در شهر و دیار خود به غربت روزگار می گذراند تا اینکه جوانانی از این خطه گرم و مهربان با موافقت یکی از وراث حاج عبدالله آستین همت بالا زده تا با زنده ساختن یاد و خاطره حاج عبدالله تاریخ کیش را ورقی دوباره بزنند.
حاج عبدالله این خانه را از سه نسل قبل خود به ارث برده بود، خانه ای که بیش از 40 سال در تنهایی وتاریکی روزگار گذراند و امروز به دست جوانان بومی کیش برای خود شهرت و آوازه ای به هم زده و تاریخ خفته زندگی بومیان کیش را بیدار کرده است.

خانه حاج عبدالله با وسعت 1200 متر مربع 15 اتاق به کارکردهای متفاوت دارد؛ اتاق هایی که در دو حیاط با راهرویی به هم متصل می شود، معرف سبک زندگی بومی و محلی نگین خلیج فارس است.

سبک معماری این خانه کاملا بومی است و در نزد بومیان از جایگاه و منزلت ویژه ای برخوردار است لذا این خانه در گذشته مدرسه و مکتب خانه فرزندان بومیان جزیره بوده و کودکان و نوجوانان در آن قرآن فرا می گرفتند.
مدیرخانه بومیان کیش که در فروردین 93 با تلاش فراوان و همکاری چند تن دیگر از بومیان توانسته است پس از جلب رضایت وارثان حاج عبدالله، مجوز تبدیل این خانه به موزه مردم شناسی را دریافت کند در گفتگو با خبرنگار ما گفت: این خانه به مدت 40 سال بدون استفاده باقی مانده بود و بسیاری از وسایلی که هم اکنون در این خانه وجود دارد از همان زمان در خانه بوده و تنها برخی از این وسایل به همت دوستان تهیه شده است.

وی هدف از تبدیل این خانه به موزه را معرفی تاریخ کیش و نحوه زندگی بومیان عنوان کرد وافزود: جزیره کیش، شهری گردشگری است و در سال نزدیک به دو میلیون نفر از آن بازدید می کنند در حالیکه همه این جزیره را شهری لوکس و زیبا می دانند و تنها برای تفریح به آن سفر می کنند که جزیره کیش و ساکنان بومی آن دارای تاریخی غنی، فرهنگ ، آداب و رسوم زیبایی هستند که می توان با استفاده از ظرفیت های گردشگری موجود به مردم معرفی کرد.

جاسم پور ایجاد فرصت های اشتغال برای جوانان به خصوص بومیان منطقه آزاد کیش را از دیگر اهداف تبدیل این خانه قدیمی به موزه عنوان کرد و افزود: با تبدیل این خانه متروک به یک جاذبه گردشگری علاوه بر معرفی تاریخ و سنن بومیان کیش فرصت های اشتغالزایی بسیاری می توان ایجاد و از روی آوردن جوانان به شغل های کاذب جلوگیری کرد.

وی ادامه داد: هم اکنون با توجه به موقعیت های بوجود آمده و افزایش بازدید کنندگان و شرکت در نمایشگاه ها و ویژه برنامه های موزه های کشور، این موزه توانسته علاوه بر کسب عناوین برتر کشور، حضور پررنگ خود را به نمایش گذاشته و تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری کیش شود.
جاسم پور به افزایش اقدامات مسئولان این موزه در جذب گردشگران اشاره کرد و افزود: با همکاری سازمان منطقه آزاد کیش به زودی شرایط اقامتی در خانه های اطراف این موزه به وجود خواهد آمد که با استفاده از ظرفیت های بومیان کیش لوازم پذیرایی نیز فراهم می شود و با این حرکت برای بسیاری از بومیان به خصوص جوانان و بانوان فرصت های شغلی ایجاد خواهد شد.
وی در تشریح بیشتر این موزه گفت: گردشگران جزیره وقتی وارد این موزه می شوند با نمایش زنده شیوه معیشت و کار بومیان کیش در گذشته آشنا شده،از ابزار و وسایل مورد استفاده بومیان کیش در قدیم دیدن می‌کنند و با شیرینی و قهوه عربی پذیرایی می‌شوند همچنین زنان هنرمند بومی با نقش حنا،غذای محلی و دریایی از میهمانان علاقمند پذیرایی می شود.
گرفتن عکس های یادگاری با پوشش محلی، آشنایی با آداب و رسوم، فرهگ و تاریخ کیش، عرضه صنایع دستی بومیان کیش، عرضه نان های محلی که توسط جمعی از بانوان بومی پخته می شود از دیگر خدمات خانه بومیان کیش به بازدید کنندگان است.
مدیرخانه بومیان کیش با بیان اینکه ورودی بازدید از خانه بومیان برای هر نفر یکصد هزار ریال اسست افزود: درآمد حاصل از بازدید گردشگران از این موزه بخشی به صاحب خانه تعلق دارد و مابقی درآمد صرف بازسازی، نگهداری و هزینه پرسنل فعال در این موزه می شود.

خانه بومیان کیش

خانه بومیان کیش دارای دوحیاط مجزا و 15 اتاق با کارکردهای متفاوت است که از قدیم برای رعایت برخی مسائل اخلاقی و آسایش اهل خانه به آن توجه ویژه ای می شده مانند اینکه حیاط اندرونی مخصوص خانواده بوده و مردان غریبه و نامحرم حق ورود به آن نداشتند، اتاق مخصوص عروس و داماد، اتاق خواب‌های زمستانه و تابستانه، آشپزخانه، مکتب خانه، اتاق میهمان زنان، انبار خرما، انبار علوفه و محل نگهداری گاو و گوسفند و یک حلقه چاه وجود دارد و دارای درب ورودی مخصوص خانواده بوده است.

اتاقی برای میهمانان مرد
اتاق تابستانه مخصوص مردان با برخورداری از تاقچه‌ای در بخش حیاط مجلسی خانه قرار دارد که مختص میهمانان مرد بوده که به خانه می‌آمدند و نشان از میهمان نوازی و ارزش والای میهمان برای بومیان دارد زیرا از نظر بومیان کیش، میهمان حبیب خداست و حسن استقبال از میهمان را جزء وظایف شرعی و دینی خود می دانند، جلوی این اتاق سایبانی از شاخه‌های بهم بافته نخل قرار دارد که بعد ازظهر تابستان پذیرای بزرگان محله و میهمانان بوده است.

به طور کلی به خاطر جایگاه اجتماعی ویژه صاحب این خانه در منطقه آزاد کیش که به کرم و میهمان نوازی نیز معروف بوده خانه تقریبا در تمامی ایام سال پذیرای میهمان‌های دور و نزدیک بوده است.

جدای از اتاق مجلسی که محل پذیرایی و خواب میهمانان در فصل تابستان بوده، اتاق دیگری هم در حیاط مجلسی قرار دارد که سبک آن زمستانه و رو به آفتاب است، این اتاق فاقد هیچگونه پنجره و بادگیر بوده و مورد استفاده میهمانان مرد در فصل زمستان بوده است. نکته جالب توجه این است که تمامی اتاق‌های این خانه، چه اتاق‌های مخصوص میهمان و چه خانواده دارای حمام مستقل به خود بوده که در قسمتی از اتاق ساخته می‌شد و به آن «قطیعه» گفته می‌شد و نشان از اهمیت دادن بومیان به نظافت و پاکیزگی بوده است.
در این اتاق ابزار و وسایل بومیان کیش در 80 سال پیش در معرض نمایش قرار داده شده است.

انبارهای خرما
چندول اصطلاح بومی انبار خرما و محل بدست آوردن شیره طبیعی خرما است. فناوری استحصار شیره خرما مختص بومیان کیش بوده و سابقه 600 ساله دارد (آثار به جا مانده از شهر تاریخی حریره) تاکنون این شیوه در هیچ جایی از ایران مشاهده نشده است.
چندول عبارت از اتاقی با ابعاد 2 در 2 متر یا بزرگتر که محل نگهداری چند صد کیلو خرما بود، یکی از الزام‌های انبار کردن خرما این بود که در معرض وزش باد نباشد زیرا خرما در معرض باد سریع خشک می‌شد.
بنابراین چندول را در گوشه ای از حیاط می ساختند و در آن زنبیل‌های حصیری خرما را انبار می‌کردند. بعد از مدتی شیره خرما از سبدها تراوش می‌کرد برای استفاده از شیره، کف انبار را با استفاده از ساروج نفوذ ناپذیر و پشته درست می‌کردند جوی‌ها با شیب ملایم به گوشه‌ای از چندول که دارای حفره‌ای جهت جمع شدن شیره بود، تنظیم می‌شد تا شیره خرما در آن جمع شود و بدون نیاز به ورود به داخل چندول شیر خرما را هر چند روز جمع آوری می‌کردند. به علت مصرف بالای خرما (خانواده، میهمانان، خدمه، جاشوهای لنج) این خانه دارای دو انبار چندول است که آثار شیره و هسته‌های خرما از 80 سال پیش در یکی از این انبارها هنوز موجود است.

بومیان کیش هم مضیف دارند
بومیان کیش اتاقی به نام مضیف یا اتاق تابستانه برای استفاده در تابستان داشتند که با سبک معماری خاصی ساخته می‌شد. این اتاق را روی سکویی با ارتفاع 1.5 متری نسبت به سطح زمین و پشت به آفتاب، احداث می‌کردند و دور تا دور آن پنجره و بادگیرهای تاقچه ای ایجاد می‌کردند، در هنگام تابستان بادگیرها و پنجره ها را باز می‌کردند تا هوا در آن جریان پیدا کند و باعث خنک شدن اتاق شود.
این اتاق تنها در تابستان استفاده می‌شد و زمستان بادگیرهای آن را با سنگ و چوب و گل می‌پوشاندند. غیر از بومیان کیش در استان خوزستان هم می‌توان تعداد مضیف دید که هنوز کارآیی دارد.
آنها در مطبخ نیز قسمتی از حیاط را دیوار چینی و مسقف می‌کردند و با اختصاص دریچه‌هایی برای تهویه و خارج شدن دود ناشی از آشپزی جهت پخت و پز استفاده می کردند. این نوع آشپزخانه در نداشت و اغلب در فصل تابستان از آن جهت پخت و پز غذا، نان های محلی، آسیاب کردن گندم و جو استفاده می‌شد.
بومیانی که بضاعت مالی کمی داشتند به جای استفاده از دیوار از دعن (برگ های بافته شده درخت خرما) جهت ساخت آشپزخانه استفاده می‌کردند. آشپزخانه این خانه با همان سبک قدیم احیاء شده و وسایل قدیمی پخت و پز در آن قرار داده شد.
هنوز برنج و نمک و نشاسته چهل سال پیش در این مکان قابل مشاهده است. اتاق خواب اصلی صاحب خانه که دیوارهای آن با آینه‌ها بزرگ و کوچک و تاقچه های آن با ظروف چینی و اشیاء زینتی آن زمان تزئین شده و محتوی وسایلی از قبی صندوق ‌های چوبی 80 ساله، رادیو و تلویزیون قدیمی (با قدمت 40 سال) و یک تخت دو نفره چوبی با قدمت 85 سال که صاحب خانه از سفرهای خود به هندوستان خریداری کرده است.
این اتاق هم مانند دیگر اتاق‌ها از حمام مخصوص به خود برخوردار است. این اتاق جزء قدیمی‌ترین اتاق‌های خانه است و علت استحکام آن استفاده از ساروج به عنوان مصالح بومی بوده است. این اتاق تا حدود 40 سال پیش مورد استفاده اعضای خانواده قرار می گرفته است.

بیت الافروخ یا مکتب خانه
یکی از اتا‌ق‌های معروف این خانه همان مکتب خانه‌ای است که بومیان کیش برای یادگیری خواندن و نوشتن به آنجا می رفتند. این خانه حکم مدرسه روستای سفین را داشته زیرا از چهار نسل پیش بومیان تا چهل سال پیش در این خانه قرآن را آموزش می‌دانند و ختم می‌کردند و برای همین این خانه برای آنها ارزش و اعتبار خاصی دارد و یادآور خاطرات دوران کودکی آنهاست.
بیت الافروخ (خانه پسران) اصطلاحی که به اتاق مکتب خانه و محل آموزش قرآن اطلاق می شود. به علت اینکه در فرهنگ بومیان امر آموزش قرآن اغلب توسط زنان بومی صورت می‌گیرد (که به آن ملاهیه می‌گفتند) این اتاق در قسمت حیاط اندرونی ساخته شده است.
دختران و پسران 6 تا 9 ساله علاوه بر یادگیری قرآن، اصول اخلاقی، مهارت‌های زندگی و اجتماعی را به طور عملی آموزش می‌دیدند.
جاسم پور با اشاره به اینکه خانه بومیان کیش با قدمتی در حدود 200 سال یکی از بی نظیرترین جاذبه های جزیره مرجانی کیش است افزود: سفر به کیش بدون بازدید از این موزه که مملو از تاریخ کیش است کامل نخواهد شد.
مدیرخانه بومیان کیش در ادامه با اشاره به حضور در نمایشگاه بین المللی گردشگری که در تهران نیز برگزار شده بود خاطرنشان کرد: در نمایشگاه هشتادمین سالگرد تأسیس نهاد مردم شناسی ایران که به دعوت سازمان میراث فرهنگی و موزه ملی بود حضور یافته و در برنامه انتخاب موزه های برتر در دو شاخص توسعه مدیریت و روز جهانی موزه، به عنوان موزه برتر انتخاب شدیم.