گردشگری حلال با طیف وسیعی از فرصتها از برگزاری کنفرانس‌ها تا معرفی برندها و صدور کالا و صنایع غذایی به کشورهای غیرمسلمان تا ارائه گواهینامه گردشگری حلال، میدان رقابت تازه‌ای برای گردشگری کشورهای مسلمان شده است.
به گزارش تامسون رویترز، هزینه و یا پول خرج شده در سفر مسلمانان به مناطق دوردست، بالغ بر 142میلیارد دلار در سال2014 برآور شده که این جدا از مراسم حج عمره بوده است. این رقم به معنی 6.3درصد افزایش نسبت به سال گذشته و 11درصد از کل پول خرج شده در سطح جهانی است. همچنین براورد شده است که کل پول خرج شده توسط مسلمانان در سفرهای خارجی به 233میلیارد دلار تا سال2020 افزایش یابد.
با این حال در کنار همه فرصتها، چالش‌هایی نیز در بخش گردشگری حلال وجود دارد. در میان چالش‌هایی که در گزارش رویترز تامسون ذکر شده، مسئله بازاریابی گردشگران مسلمان برای کشورهای غیرمسلمان است که در شرایط نبود مفاهیم استاندارد برای این شکل از گردشگری و تعیین دقیق آنچه که واقعا در تمام کشورهای جهان مسلمان‌پسند است، سبب افزایش سرمایه‌گذاری مالی در این بخش شده است.
در اگوست سال گذشته، «کرسنت‌ریتینگ» نیز به عنوان مهم‌ترین بنیاد مسئول در زمینه سفر حلال، کتاب الکترونیکی در زمینه بازار سفر حلال اسلامی منتشر کرد و در آن مفاهیم بنیادین و اصطلاحات اصلی را در این سبک از سفر ارائه کرد. طبق این توضیحات، گردشگری حلال شامل رعایت اصولی است که مسافران مسلمان ملزم هستند که در سفر نیز مراعات کنند و نیازهای مبتنی بر اعتقاد و ایمان خود را برآورده سازند. کلمه عربی حلال به معنی مجاز، به طور معمول در مورد مواد غذایی کاربرد دارد که باید با قوانین اسلامی مطابقت داشته باشد.
در واقع طبق اطلاعات ارائه شده در این کتاب، گردشگری حلال شکلی از گردشگری برای مسلمانان است که ترجیح می‌دهند از خدمات و امکانات و فعالیت‌ها و محصولات سازگار با اصول اسلامی استفاده کنند. به‌طور خلاصه گردشگری حلال به معنی رعایت اصول اسلامی و تامین امکانات لازم در مراکز و وسایل حمل و نقل است. به عنوان مثال ممنوعیت الکل و محصولات حاوی گوشت خوک، در کنار ارائه امکانات ویژه برای نماز در اتاق‌های مجهز به جانماز و قبله‌نما و جدا‌سازی زنان و مردان در مراکز تفریحی همانند سواحل دریا ، بخش مهم این نوع سفر است.
با این حال نبود هرگونه استاندارد شفاف و رسمی در صنعت گردشگری حلال، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که سبب برداشت‌های متفاوت و سیاستگزاری‌های پراکنده در بسیاری از کشورها و از جمله ایران شده است. با این حال مالزی و ترکیه در همین شرایط، موفق شده‌اند جایگاه شاخصی در این صنعت به‌دست آورند. در این میان امارات نیز که خود جایگاه مهمی در این صنعت یافته، چالش نبود استانداردهای گردشگری حلال را مبدل به فرصتی طلایی برای خود کرده و تلاش دارد که خود به عنوان مبنا و مرکز گردشگری اسلامی و حلال، به دیگر کشورها و مقصدهای گردشگری حلال، گواهینامه استاندارد اعطا کند.
امارات در همین راستا با استفاده از خلاء استانداردهای جهانی، تلاش‌های گسترده‌ای را نه تنها در ایجاد برند گردشگری حلال، بلکه ارائه و طراحی استانداردهای گردشگری حلال و نمایندگی آن برای ارائه گواهینامه گردشگری حلال یا برند معتبر حلال به کشورهای مختلف غیراسلامی آغاز کرده است.
امارات همچنین فعالیت در تامین تسهیلات و مواد غذایی حلال برای کشورهای غیرمسلمان را از جمله استراتژی‌های اعلام شده در توسعه این سبک از گردشگری، اعلام کرده است. تلاش‌هایی که امارات با تمرکز بر آنها تاکنون قصد داشته خود را در مرکز این سبک گردشگری در جهان معرفی کند. امارات حتی با برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های مختلف و نیز معرفی برندهای و کالاهای غذایی خود در جهان، بیشترین بهره را از این سبک گردشگری می‌برد.
ترکیه نیز در سال‌های گذشته مقصد مهم دیگری در این صنعت شده است. دومین کنفرانس بین‌المللی گردشگری حلال در قونیه ترکیه برگزار شد. انتخاب قونیه به عنوان شهر مولانا، خود انتخابی هدفمند از سوی وزرای گردشگری کشورهای اسلامی در سال2015 بود که درعین حال نشان از عزم جدی ترکیه برای بهبود عملکرد خود در بازار سفر رو به رشد مسلمانان داشت.
در میان بیش از 1000شرکت کننده از انواع گروه‌ها شامل اپراتورها، بازدیدکنندگان رسمی، آژانس‌های مسافرتی و هنرمندان و دانشگاهیان، سرمایه‌گذاران و نمایندگان از هتل‌ها، شرکت‌های هوایی و مواد غذایی با 25سخنران، این کنفرانس را به فرصت همیشه رو به رشد بازار گردشگری و سفر مسلمانان مبدل کرد.
کشور ترکیه در میان 73کشور، رتبه هفتم را دارد. طبق همین گزارش، برترین‌های گردشگری یا سفر حلال، براساس ارزیابی شاخص‌هایی چون قدرت و توان نسبی اکوسیستم هر کشور یا مقصد برای توسعه این بخش و نه اندازه کلی این صنعت، در کشور انتخاب می‌شوند. این طبقه‌بندی براساس معیارهایی چون تعداد گردشگران مسلمان داخلی به نسبت اندازه کشور، حاکمیت اکوسیستم دوستدار حلال، آگاهی و اطلاع‌رسانی عمومی (تعداد مقالات و اخبار و رویدادهای مرتبط) و سهم این صنعت در بازار اشتغال آن کشور است.
مالزی مقصد درجه یک گردشگری اسلامی است، به دلیل عملکرد عالی که در بخش‌های مختلف داشته است. اما ترکیه در حال حاضر سعی در افزایش آگاهی در این زمینه دارد که می‌تواند سود بالایی از تقاضای رو به رشد اقامتگاه‌های مسلمان‌پسند به‌دست آورد. در این راستا هر چند 5اقامتگاه حلال در سال2015 در آنتالیا افتتاح شد، با این حال طبق گزارش تامسون رویترز، هنوز هم شکاف سرمایه‌گذاری و فرصت برای سرمایه‌گذاران در اقامتگاه‌های حلال وجود دارد. درحال حاضر حدود 15اقامتگاه حلال در آنتالیا و 50 تا 70اقامتگاه دیگر در سراسر ترکیه وجود دارد.
طبق گزارش‌ها درباره شاخص جهانی سفر مسلمانان که درباره 130مقصد جهان است، ترکیه را در ردیف سوم و از محبوب‌ترین مقصدها در بازار سفر مسلمانان جهان معرفی می‌کند. این کشور پس از مالزی و امارات بهترین جایگاه را به‌دست آورده است.
در گزارش ارائه شده در کنفرانس حلال 4ماه مه سال2016 اعلام شد که حدود 300هتل مسلمان‌پسند در دنیا وجود دارد که نیمی از آنها در ترکیه است.
با در نظر گرفتن همه این موارد، به نظر می‌رسد که دولت ترکیه و بخش گردشگری آن مصمم است که سهم خود را از این سبک گردشگری افزایش دهد. در این کنفرانس که در قونیه برگزار شد، وزیر گردشگری و فرهنگ ترکیه، ماهر اونال اعلام کرد که ترکیه کار بر روی گردشگری حلال را سرعت خواهد داد.
«آکین اریکان»، دبیر کنفرانس گردشگری حلال در ترکیه نیز اعلام کرده است که گردشگری حلال به عنوان مهم‌ترین گرایش سفرهای دوستانه، در چند سال اخیر رو به افزایش داشته است. بنابراین ابهام‌هایی در زمینه استانداردهای قابل قبول در گردشگری حلال در سال‌های گذشته باقی مانده به گونه ای که هنوز هیچ موسسه رسمی برای صدور گواهینامه بین‌المللی گردشگری حلال وجود ندارد.
طبق همین گزارش، موسسه استاندارد ترکیه اخیرا دست به انتشار گواهینامه‌هایی در ماه ژوئن سال2014 زد و نخستین هتلی که موفق به کسب یکی از این گواهینامه‌ها شد، هتل برما در آنتالیا بود. در همین حال اتحادیه جهانی حلال در مالزی نیز دست به صدور و ارائه گواهینامه گردشگری حلال برای هتل آدنیا در آنتالیا زد. صرف نظر از چالش‌ها، ترکیه احتمالا برای کسب جایگاه رهبری در بخش گردشگری حلال، تلاش بیشتری دارد.
با توجه به وضعیت امنیتی شکننده در ترکیه و در نتیجه سقوط سریع درشمار گردشگران خارجی در چند ماه گذشته، درآمد گردشگری احتمالا تا پایان سال2016 همچنان روندی نزولی خواهد داشت. گردشگران از خاورمیانه و شمال افریقا و کشورهای عضو شورای خلیج فارس تنها 3درصد از کل جمعیت مسلمان جهان را در برمی‌گیرند. اما 37درصد از کل پول خرج شده توسط مسلمانان، از همین مناطق است.
جلب توجه این گردشگران برای تنوع بخشیدن به بازار گردشگری ترکیه، از اهمیت زیادی برخوردار است. علاوه بر این، ترکیه پتانسیل بالایی برای گردشگری مذهبی دارد و با توجه به میراث گسترده و متنوع تاریخی از جمله زیارتگاه‌های مسیحی و سایت‌های باستانی، دارای پتانسیل بالایی برای رشد است.
حال با توجه به همه ظرفیت‌هایی که در ایران از باب فرهنگ اسلامی و نیز شاخصه‌های گردشگری فراوان در این حوزه و همچنین بحث گردشگری حلال که به جرات ایران یکی از بزرگترین و مهم‌ترین کشورها در این خصوص به دلیل فرهنگ دینی و اسلامی کشور می‌باشد، قطعا مناطق آزاد کشور می‌توانند با برگزاری همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی در این خصوص گوی رقابت را از کشورهای همسایه بربایند.
حسین مرادی ـ سردبیر نشریه مناطق آزاد