توسعه جاسک، فراتر از ایجاد منطقه آزاد است

طراح عملیات های دریایی، فرمانده نیروی دریایی، مشاور مقام معظم رهبری و امروز نامش به عنوان مشاور در امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به چشم می خورد. محمد حسین ملک زادگان از جمله افرادی است که سالهای سال لباس خدمت به کشور را بر تن دارد و قطعا وی را می توان از دلسوزان این مرزو بوم دانست از جمله افرادی که دغدغه کشور و پیشرفت دارد.

فرمانده زیر دریایی، مدیر کل طرحهای عملیاتی نیروی دریایی، طراحی کلیه عملیات نیروی دریایی در جنگ به ویژه طرح مادر ذوالفقار، هدایت عملیات نیروی دریایی در طول جنگ تحمیلی، عضو دفتر مشاورت امام(ره)، عضو کارگروه نظامی ریاست جمهوری، فرماندهی نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران با حکم حضرت امام خمینی (ره)فرمانده کل قوا، مشاور مقام معظم رهبری با حکم حضرت آیت الله خامنه ای فرمانده کل قوا، مشاور دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، مدیر پروژه منطقه جاسک، عضو انجمن پژوهشگران و نخبگان، عضو کارگروه ساماندهی سواحل و جزایر شورای عالی امنیت ملی مسئولیت های محمدحسین ملک زادگان بعد از انقلاب به شمار می روند.

ملک زادگان در کنار خدمات فروان خود به کشور این روزها تلاش می کند تا از طریق مناطق آزاد به ویژه منطقه جاسک میانبری برای پیشرفت مملکت ایجاد کند منطقه ای که وقتی از آن سخن گفت این فکر در ذهن شکل گرفت که چرا تا به امروز در مورد آن کوتاهی شده است به هر صورت به دفتر مرد دریاهای ایران رفتیم و او با بیانی شیرین و شیوا از قابلیت های این منطقه گفت. البته صحبتها تنها به مناطق آزاد ختم نشد و پای خاطرات فرمانده سابق نیروی دریایی با رئیس جمهور فعلی نیز وسط کشیده شد.

امروز بیش از گذشته بر اهمیت وجود مناطق آزاد تاکید می شود از آنجایی که شما نیز برای تبدیل شدن منطقه جاسک به یک منطقه آزاد دارای مسئولیت هستید، کمی از چگونگی آن برای ما توضیح دهید ؟
مسئله جاسک و سواحل مکران همانطور که مقام معظم رهبری فرموده اند: این ساحل عظیم و طولانی و بسیار حساس که ما در سواحل عمان داریم یک گنج است و باید اعتراف کنیم که این را کشف نکرده بودیم؛ دریای عمان ، ساحل دریای عمان و حضور در دریای عمان یک گنج و ذخیره است.

این بیانات مربوط به چه زمان هایی است؟
در تاریخ 6 آذر87؛ در واقع تنها اهمیت اقتصادی جاسک نبود که توجهات را به خود جلب کرد بلکه ظرفیت های نظامی این منطقه نیز منحصر به فرد است به گونه ای که در حال حاضر ماموریت  این وظیفه به کل نیروی دریایی ارتش واگذار شده است که در سواحل مکران مستقر شده نقطه آغاز آن جاسک می باشد. به نظرم در مورد این مناطق واقعا غفلت شده است؛ و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، همه کشورهای جهان که در کنار دریا هستند برای امور دریایی خود اهداف و برنامه های راهبردی تعریف می کنند تا از منابع خدادادی در شان ملت خود برخوردار شوند. کشور ما یک کشور دریایی و متصل به اقیانوس است آن هم دریایی با چنین حساسیت که لازم است به آن توجهی ویژه شود. بر این اساس می توان گفت مسئله ایجاد منطقه آزاد جاسک از نقطه ای آغاز شد که فرمانده کل قوا بر اهمیت منطقه تاکید کردند و اولین حرکت نیز از سوی معظم له صورت گرفت، و آن زمانی بود که نیروی دریایی را به این منطقه فرستادند. قبل از این اتفاق خاصی در این منطقه رخ نداد. بیش از نزدیک به 800 کیلومتر از بندرعباس تا مرز پاکستان ساحل داریم اما در این ساحل طولانی هیچ منطقه ای که قابلیت های جاسک را داشته باشد وجود ندارد.

حتی چابهار ؟
چابهار منطقه آزادی است که می‌تواند حلقه اتصال جنوب به شمال باشد و به همین منظور هم در منطقه آزاد طراحی شده و کارها انجام می‌شود.  مهمترین مسئله آن است که منطقه جاسک دارای یک موقعیت خاص است و خاص بودنش به این دلیل است که بیرون از تنگه هرمز واقع شده و از مسیر عبور کلیه کشتی ها، که وارد خلیج فارس می شوند، قرار دارد؛ این در حالی است که ما تا امروز بندر چند منظوره ای در این سواحل نداریم.

پس با این تفسیر ما بسیار به تنگه هرمز وابسته ایم؟
بله ما 100 درصد به تنگه وابسته هستیم و برقراری امنیت آن برای ما حائز اهمیت است. به گونه ای که تمام صادرات نفت از پایانه خارک بارگیری می شود و از تنگه هرمز عبور می‌کند. در صورتیکه ما منطقه ای داریم در خارج از تنگه هرمز که 1200 کیلومتر نزدیکتر از خارک به خطوط کشتیرانی است و می تواند بسیار در صرف انرژی و وقت مفید باشد. بر این اساس پیش بینی شده است منطقه جاسک تبدیل به یک ترمینال نفتی شود برای صادرات نفت و به عبارت دیگر آلترناتیوی باشد برای خارک. در حال حاضر طرح هایی برای صدور نفت نیز وجود دارد که چنانچه برنامه ها به خوبی پیش رود ما شاهد صادرات حدود دو میلیون بشکه نفت از این منطقه خواهیم بود. در واقع منطقه جاسک به لحاظ نفتی هاب انرژی خواهد شد. بر این اساس وقتی گفته می شود هیچ منطقه آزادی این شرایط را ندارد به ان دلیل است که بزرگترین پروژه نفتی کشور در منطقه جاسک در حال راه اندازی است. صادرات گاز به خارج که عمان اولین کشور آن است از این منطقه صورت خواهد گرفت.بر این اساس انتقال خط لوله و گاز برای جاسک در نظر گرفته شده است. بنابراین به طور کلی می توان گفت که این پروژه پروژه ای است که هاب انرژی منطقه خلیج فارس است ضمن آنکه بیرون از تنگه قرار دارد و این امر می تواند اولین گام در راستای کاهش وابستگی ها به تنگه هرمز باشد. لذا این طرح را می توان یک طرح استراتژیک  ملی دانست. البته فارغ از امتیازات این منطقه برای صادرات گاز، مسئله دیگری نیز وجود دارد که از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است یعنی ایجاد ذخائر نفت که در این منطقه تا حد صد میلیون بشکه قابل پیش بینی است که این نیز یک طرح استراتژیک ملی است.

آنچه نباید در رابطه با منطقه جاسک از نظر دور داشت آن است که فعالیت ها در این منطقه تنها مختص به صادرات نفت  نبوده بلکه پروژه های پتروشیمی و پالایشگاه هایی نیز برای این منطقه پیش بینی شده است و در حال حاضر درخواست های متعددی از شرکت ها در این زمینه  دریافت شده است که در حال بررسی است . علاوه بر مسائل انرژی مباحث مجموعه و شهرک های صنعتی هم در نظر گرفته شده است.

این شرکت ها داخلی بودند؟
بله همه داخلی بودند وچند شرکت خارجی نیز تقاضای سرمایه گذاری دارند از جمله عمانی و هندی که چند جلسه با آنها برگزار کردیم. 

بنابراین می توان گفت منطقه جاسک تنها یک منطقه برای صادرات نفت نیست؟
بله همین طور است. چرا که پروژه های صنعتی فوق العاده ای برای این منطقه در نظر گرفته شده است از جمله صنعت فولاد، منیزیم، آلومینیوم و ...  

این مجموعه در حال حاضر در چه مرحله ای است ؟
ببینید قرار است یک شهرک عظیم صنعتی در آن منطقه تاسیس شود.

استقبال دولتی ها چطور بوده است؟
دولت استقبال خوبی داشته است، آقای نعمت زاده بسیار فعال هستند و شخصا همراه ایشان با هلی کوپتر از این منطقه بازدید انجام دادیم و فرمودند صحبت های لازم با چین انجام شد تا شهرک صنعتی ایران و چین در این منطقه تاسیس شود.

پس تصوری که از مناطق آزاد وجود دارد به گونه ای دیگر در این منطقه در حال اجرا است؟
واقعا تصوری که نسبت به مناطق آزاد در ایران وجود دارد در منطقه جاسک فراتر از آن است.

بنابراین جاسک را باید کمکی برای تولیدات داخل و ایجاد اشتغال دانست؟
پیش بینی شده است در 15 سال آینده جمعیت منطقه به حدود 500 هزار نفر برسد در حال حاضر کل جاسک تقریبا 50 هزار نفر جمعیت دارد که حدود 15 هزار نفر سهم شهر جاسک است. علی‌ای‌حال ما در منطقه جاسک پروژه ای را به پیش می بریم که تا کنون در هیچ منطقه آزادی وجود نداشته است. ناگفته نماند در حوزه صیادی نیز تدابیری اندیشیده شده است که این صنعت نیز تنها به سواحل داخلی ختم نخواهد شد و تا مرز سومالی پیش خواهد رفت. 

در بحث فولاد یک سری سرمایه گذاری ها وجود دارد که وقتی به آنها نگاه می شود به نظر می رسد این سرمایه گذاری ها بیشتر جنبه سیاسی داشته باشد برای مثال در میانه سنگ آهن از مرکز به میانه می رود در این منطقه پردازش می شود و دوباره به مرکز ایران بازمی گردد که صرفه اققتصادی ندارد سوال اینجاست که آیا سرمایه گذاری ها در جاسک نیز از این دست هست یا مسئله کاملا متفاوت است ؟
با یک نگاه معمولی می توان دریافت که چنین مسئله ای در منطقه جاسک نمی تواند صحت داشته باشد. به عبارت دیگر 70 درصد کره زمین آب است و 80  درصد مردم دنیا در سواحل زندگی می کنند و 90 درصد تجارت جهان نیز از طریق دریا انجام می شود پس چنین نتیجه گیری می شود که دریا  اولویت کار است. بنابراین مثلا در صورت تولید فولاد چگونه آن را صادر خواهیم کرد ؟ وقتی دسترسی به دریا وجود نداشته باشد می توان گفت منطقه جاسک به دلیل واقع شدن در موقعیتی خاص می تواند ما را به تمام اهداف خود نزدیک کند. 

یک مسئله وجود دارد و آن اینکه چه تفاوتی می تواند میان جاسک با انزلی، ارس و ... باشد ؟
ببینید مهمترین نکته آن است که عقبه جاسک وصل از منابع و معادن مختلف پرارزش کشور است، یعنی منطقه جاسک با یک فاصله کوتاه از این معادن قرار دارد .حتی قرار است جاده ای احداث شود که در این راستا بودجه ای نیز برای آن در نظر گرفته شده است . نباید فراموش کرد که دسترسی به دریای آزاد بسیار حائز اهمیت است و اولین مسئله  در تجارت کلان دسترسی به بندر و از آن طریق به دریای آزاد و اقیانوس است. همین نکات می تواند تفاوت های جاسک را مشخص کند اول آنکه در دریای آزاد واقع شده است و نزدیکترین محل به خطوط کشتیرانی است و از آنجایی که تولید وقتی می تواند موفق باشد که توانایی صادرات آنها از طریق دریا مهیا باشد. 

در مجموع  به چند دلیل ایجاد بندر جاسک برای ما یک موقعیت حیاتی محسوب می‌شود: 1- دیگر کشتی های نفت کش برای سوخت گیری نیاز نیست 1200 کیلومتر طی کنند و خود را به خارک برسانند و در انجا سوخت گیری کنند و سپس همین مسیر را برگردند.  2- نکته دیگر که اهمحیت بیشتر دارد جاسک خارج از تنگه است و با این حساب وابستگی ایران به این تنگه کاسته خواهد شد 3-  در صورت بروز هر گونه مشکل یک آلترناتیوی برای صادرات نفت وجود دارد. بنابراین جاسک صرفا یک منطقه آزاد نیست.

با توجه به صحبت های شما در مورد تاثیر منظقه جاسک در ایجاد امنیت خلیج فارس آیا می توان این نقطه را یک منطقه استراتژیک برای ایران خواند؟
بله این طرح یک طرح کاملا استراتژیک  ملی و عظیمی است که هیچ کدام از بنادر موجود قابل مقایسه با آن نخواهد بود.. 

در حال حاضر کار به چه صورت پیش می رود ؟
اکنون بنا به اوامر ریاست جمهوری، کارگروهی تشکیل شده است به نام کارگروه توسعه  سواحل مکران که در راس آن نیز جناب آقای دکتر جهانگیری معاون اول محترم ریاست جمهوری قرار دارد و جلسات آن به طور مستمر برگزار می‌شود.

در مجلس هم این موضوع مطرح شده است ؟
بله لایحه تقدیم مجلس شده است  و در شش کمیسیون بررسی گردیده و مورد تایید قرار گرفته است و انشاالله امیدواریم به زودی در صحن مجلس مطرح گردد. 

ما کمی سوالات خود را خصوصی می کنیم که بیشتر به شخصیت شما باز می گردد به هر حال عقبه شما کاملا مشخص است آیا انتخابتان برای پیشبرد چنین پروژه حساسی به سابقه و شخصیت شما بازمی گردد ؟ اگر امکان دارد کمی در رابطه با این انتخاب توضیح دهید؟
من بیشتر عمر خود را در دریا سپری کرده ام به گونه ای که از 18 سالگی زندگی بر روی امواج دریا را آغاز کردم و نیم قرن است که از آن زمان می گذرد پیش از آنکه فرمانده نیروی دریایی شوم طرح های عملیات جنگی دریا را طراحی کردم. به هر حال تلاش نمودم تا مدیریت، به خوبی صورت پذیرد و خوشبختانه هیچ نقطه ضعفی در این زمینه در دوران فرماندهی من وجود نداشت و پس از پایان جنگ نیز به بازسازی نیروی دریایی پرداختیم و در نهایت به امر مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا این مسئولیت را به برادر عزیز و بزرگوارم جناب دریابان شمخانی تحویل دادم و برابر حکمی که معظم له دادند، بنده را به عنوان مشاورشان در امور دریا منصوب کردند.

به موضوع بازمی گردیم و اینکه چگونه شما برای این مسولیت انتخاب شدید؟
بله . وقتی دولت تدبیر و امید سکان امور را به دست گرفت از آن جهت که سابقه کار با آقای روحانی به قرارگاه خاتم می رسد شناخت هایی وجود داشت که می توان جرقه آغازین دانست. لازم است در پرانتز ذکر کنم در آن مقطع آقای روحانی واقعا مدیریت کرد هرچند آن زمان آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ بود اما 90 درصد مشکلات پیش از رسیدن به آقای رفسنجانی توسط آقای روحانی مرتفع می شد. 
به هر صورت آقای روحانی امور را در دست گرفت و به سبب شناخت قبلی که وجود داشت که عکس های به یادگار مانده گواه بر این صمیمیت و آشنایی است و البته انتخاب آقای ترکان به عنوان مشاور، موجبات همکاری های بعدی نیز فراهم شد و سمت مشاور دریایی در کل مناطق آزاد به عهده من گذاشته شد. از آنجا بود که به دلیل ارادتی که هم به آقای ترکان و هم به آقای روحانی داشتم پذیرفتم.

آیا خاطره ای از زمان جنگ با آقای روحانی در ذهن دارید؟
خاطره بسیار است ولی متاسفانه حضور ذهن ندارم که یک خاطره ای خاص بیان کنم اما آنچه می توانم بیان کنم آن است که  90 درصد مشکلات پیش از آنکه به آقای هاشمی برسد ایشان حل می کردند.

آقای ملک زادگان؛ سوالی داریم که در چندی پیش، سوژه برخی افراد شده بود. شما در زمان فرماندهی نیروی دریایی از مهمانان ویژه خود با میگو پذیرایی می کردید؟
(با خنده) نه، چنین چیزی نیست. اولین بار که مقام معظم رهبری که آن زمان رییس جمهور بودند، در محل خدمت و انجام وظیفه مان، مهمان ما شدند، از ایشان پرسیدیم، ناهار چه میل دارید؟ که با تعجب پاسخ دادند معلوم است، هر چیزی که همیشه خودتان می خورید. ما هم با غذای همیشگی خودمان از ایشان پذیرایی کردیم. پس از آن نیز هیچ گاه چنین اتفاقی نیفتاده و ما از مقامات کشوری و نظامی با همان غذای خودمان پذیرایی می کردیم نه با میگو.

مهمترین مشکلی که ایشان به تنهایی حل کردند چه بود؟
مسائل بسیار زیاد بود که دکتر روحانی در مواجهه با آنها بسیار هوشیارانه عملکرد اما شاید بتوان مهمترین اقدام را در زمینه تجمیع و هماهنگی نیروها بوده است. و البته در زمان طراحی های عملیات ها آقای روحانی واقعا صاحب نظر، خوش فکر و واقعا با تدبیر بودند. 

به نظرتان مهمترین اقدامی که در حوزه دریایی اروند رود (خرمشهر و آبادان) لازم است صورت گیرد چیست ؟
ببینید در حال حاضر به نظرم مهمترین کار، پاکسازی منطقه از کشتی های مغروقه و لایروبی اروند است که 64 کشتی مغروقه به جا مانده از جنگ در این منطقه وجود دارد که سد راه خطوط کشتی رانی است بنابراین فعلا به نظرم با پاک سازی و لایه روبی بندر آبادان و خرمشهر فعال خواهد شد، لازم است تاکید شود تا حدودی بودجه این عملیات نیز تامین شده است. به هر حال مقدماتی فراهم شده است تا بتوانیم ان منطقه از وجود این موانع پاک شود.

بازگردیم به بحث جاسک. به نظر می رسد برای آنکه منطقه آزاد جاسک شکل گیرد بسیار تلاش کردید.
بله من در تلاشم تا این منطقه به یک منطقه آزاد مهم و حیاتی تبدیل شود و حضور جناب آقای دکتتر روحانی، دو بار در منطقه جاسک و همچنین شرکت در مانور بزرگ نیروی دریایی در این منطقه اهمیت موضوع را نشان می دهد.

مناطق آزاد اگر اشتباه نکنم از دهه هفتاد مطرح شد که مهمترین هدف آن کم کردن وابستگی به نفت بود اما کم کم این مناطق از اهداف اولیه فاصله گرفتند چه تضمینی وجود دارد که در جاسک این اتفاق رخ ندهد؟ 
ببینید قطعا این مسئله نیاز به یک بررسی  آسیب شناسی دارد، اما لازم است نگاهی به قبل از مناطق آزاد نیز داشت این مناطق واقعا شرایط مساعدی نداشتند. برای مثال وقتی به کیش یا قشم نگاه می شود وضعیت آنها با گذشته تفاوت بسیار دارد. به هر صورت سرمایه گذاران به این منطقه ها آمدند اقداماتی صورت گرفت،  اقداماتی نیز در شرف انجام است و قطعا مزایای فراوان نیز از جمله آبادانی و تولیدات و صادرات داشته است. با وجود انتقاداتی که به این مناطق می شود کافی است مقایسه ای ساده میان کیش یا با سایر جزایر موجود قبل از تبدیل شدن به منطقه آزاد داشت. قشم و کیش از موقعیت شهری، گردشگری و اقتصادی بسیار خوبی برخوردار شده اند. نکته ای که لازم ست به آن اشاره شود آن است که در برخی موارد نیز بزرگ نمایی می شود به نظرم طرح این مباحث که مناطق آزاد به یک محلی برای واردات تبدیل شده اند اغراق آمیز است و اگر قاچاقی هم وجود دارد باید با این رفتار مبارزه شود. در مورد منطقه جاسک باید گفت این یک منطقه ای است برای صادرات نفت و گاز بنابراین چیزی وجود ندارد که قرار باشد از اهداف دور شود. 

شما اشاره کردید که از گذشته با آقای ترکان آشنایی داشتنید شخصیت ایشان را چگونه معرفی می کنید با توجه به اینکه امروز آقای ترکان نوک پیان دولت یازدهم می باشد و تاکید بسیار بر مبارزه با فساد دارد آیا در گذشته هم چنین خصوصیتی داشت؟
از زمان شروع جنگ تحمیلی ایشان مسئولیت ای مختلف و بزرگی داشتند. آشنایی کاری ما با آقای دکتر از زمان استانداری ایشان در هرمزگان عملا شروع شد. وجود آقای دکتر در این سمت باعث شد که ما هیچ گونه دغدغه ای درمورد واردات و صادرات کالای تجاری نداشته باشیم. چون بندرعباس را با مدیریت درستی که انجام دادند به بندر مادر کشور تبدیل کردند و محور اصلی تجارت از این بندر انجام گرفت.بعد از آن به عنوان ریاست سازمان صنایع نظامی منصوب شدند که همکاری نزدیکی با هم داشتیم و آقای دکتر ترکان، تحول عظیمی در این صنایع به وجود آوردند؛ از جمله اینکه انتقال تکنولوژی و باور در کار صنایع در کشور را در این سازمان به وجود آوردند. جتی یک نمونه من خودم شاهد بودم که برای جنگ، 10 فروند کشتی نفربر خریداری کرده بودند که بنا به پیشنهاد ایشان صحبت کردیم که قرارداد را هر طور شده تغییر دهیم و بسیار تلاش کردیم تا قرارداد را وزارت دفاع تغییر داد و ما توانستیم 5 فروند از آنها را در کشتی سازی خلیج فارس، با انتقال تکنولوژی بسازیم و بعضی از تجهیزات آن را هم با نظر ایشان تغییر دادیم که ده ها میلیون دلار به نفع کشور شد.
 
یک سوال دیگر وجود دارد آن هم در مورد مهمترین منطقه آزاد کنونی یعنی کیش؛ دوسالی هست که آقای مونسان انجا حضور دارند، نظر شما  به عنوان مشاور در زمینه مناطق آزاد در مورد ایشان چیست؟ 
به نظرم، نظم و برنامه ریزی  که آقای مونسان به جزیره داد بسیار قابل تحسین است و اغلب مسئولین و کارشناسان به این موضوع اذعان دارند؛ برای ایجاد زیرساختهای شهری از جمله اقداماتی بوده است که وی برای تحقق آن واقعا زحمات بسیاری کشیده است البته  با توجه به سابقه درخشانی که از قبل در زمینه اجرایی داشته اند انتظار این قابلیت از او می رفت. در حال حاضراین منطقه آزاد  به یک منطقه نمونه تبدیل شده که همه چیز در جای خود قرار دارد. یک منطقه آزاد با دسترسی هایش به هوا، دریا و زمین معنا پیدا می کند ایشان توانسته دسترسی به هوا را بسیار گسترده کند و درمورد دریا تلاش های بسیاری برای راه اندازی بندر کرده است که اگر این بنادر راه اندازی شود تاثیر شگرفی خواهد. بنابراین می توانم بگویم خوشبختانه آقای مونسان بسیار مقتدرانه عمل کرده است.
 
ارتباط آقای ترکان و آقای مونسان چگونه است؟
تا آنجا که من مطلع هستم آقای دکتر ترکان از عملکرد آقای مونسان بسیار راضی است.

منبع: تدبیر و امید