صنايع دستي بيانگر صنعت و هنر نياكان و نمايشگر ذوق و هنر مردم هر كشور است.
به گزارش فرینا، در روزگاران گذشته، صنايع دستي به عنوان پديده اي تمام عيار در هر عهد حضور فعال داشته است. در ايامي كه ماشين بوجود نيامده بود و حتي در دوراني كه حضور آن به گستردگي امروز نبود اين صنعت بود كه حامي تمامي استعدادها و آفرينش هاي سازندگي بشر بود. به همين دليل است كه امروز با نگاه به صنايع دستي هر قوم و قبيله اي مي توان دريافت آن قوم در چه مرحله اي از صنعتگري بوده است.
استعداد و روحيه خلاق و قدرت ابتكار صنعتگران و علاقه آنان به توليد آثار هنري و ذوقي موجب گرديده است كه كشور ما از گذشته هاي بسيار دور تا زمان حال همواره در توليد محصولات صنايع دستي موقعيتي ويژه و ممتاز داشته باشد و از شهرتي عالم گير برخوردار گردد.
صنایع دستی نوعی کار است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. معمولاً این کلمه به روشهای سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. استادکاری مخصوص هر یک از این موارد مهم‌ترین ملاک است. چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی و یا مذهبی فوق العاده هستند. لوازمی که بصورت تولید انبوه و یا با ماشین آلات مختلف ساخته می‌شوند جزء صنایع دستی نیستند.
صنایع دستی می تواند به عنوان یکی از جاذبه های حاشیه ارس محسوب شود. حوزه صنایع دستی از جمله عرصه‌هایی است که در منطقه آزاد ارس، ظرفیت خوبی برای ایجاد ارزش افزوده دارد و همچنین از منطقه جلفا تا خداآفرین سرشار از صنایع دستی متنوع و هنرمندان ارزشمند است. سازمان منطقه آزاد ارس هم برای توسعه گردشگری و صنایع دستی، حمایت از هنرمندان صنایع دستی را ضروری دانسته و و در این راستا توجه ویژه ای داشته است .
از جمله صنایع دستی منطقه عبارتند از : قلم زنی ( سبک تبریز)، منبت چوب، ورنی بافی، سفال و سرامیک.
قلم زنی ( سبک تبریز ) :
قلم زني عبارت است از تزئين و كندن نقوش بر روي اشياء فلزي به ويژه مس، نقره و برنج
سبك قلم زني تبريز با قلم زني اصفهان متفاوت مي باشد بدين شكل كه در سبك تبريز همه مراحل كار با دست انجام و حكاكي مي شود در حالي كه در قلم زني اصفهان با ضربه چكش كاري مي شود.
ابزار كار اين رشته قلم هاي فولادي بوده كه اكثراً توسط خود هنرمندان ساخته مي شود. بيشتر نقوش كنده كاري شده الهام گرفته از طرح هاي مسجد كبود در تبريز مي باشد، نقوش ثابت و براق مشخصه اصلي هنر قلم زني تبريز مي باشد كه باعث زيبايي منحصر بفرد و تفاوت چشمگير اين هنر مي گردد.
هم اكنون چها ركارگاه قلم زني در منطقه آزاد ارس فعاليت مي كنند.
منبت چوب:
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب بر اساس نقشه‌ای دقیق.
تاریخچه منبت کاری چندان روشن نیست و به درستی نمی توان گفت این هنر صنعت از چه زمانی ابداع شده و رواج یافته است. قدیمی ترین اثر منبت موجود که تاریخ نیمه ی اول قرن سوم هجری قمری را دارد یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دوره‌‌ی عمر و بن لیث صفاری ساخته شده است.
در خود منطقه آزاد ارس نيز درب ورودي كليساي سنت استپانوس مزين به نقش و نگارهاي منبت بر روي چوب مي باشد كه قديمي ترين اثر اين منطقه مي باشد.
منبت يكي از رشته هاي مرسوم منطقه مي باشد و علت اين امر نيز وجود درختان انبوه گردو در روستاهاي ارسي و داران بوده كه در خود اين روستاها كارگاه هاي متعدد نجاري و منبت كاري وجود داشته و هنرمندان و صنعت گران بسياري به اين رشته مشغول مي باشند.
ورنی بافی:
نام ورنی از کلمه ترکی باستانی ( Vereni ) به معنی اژدها گرفته شده است. ورني نوعي گليم يک رو يا گليم فرش نما بدون پرز است که به سبک پود پيچي يعني گذراندن پود اصلي از تار و پيچش نخ خامه به دور نخ هاي تار شکل گرفته و نقش مي پذيرد. ورني نه فرش است و نه گليم بلکه نوعي زيرانداز يک رو است که هم سادگي و سبکي گليم را دارد و هم ظرافت و زيبايي قالي را، ورني به دليل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گليم و به اعتبار طرح و نقشه و شکل ظاهري آن مشابه قالي به نظر مي آيد.
جنس ورني گاه تلفيقي از ابريشم يا پشم است و بر روي دار بصورت عمودي بدون نقشه و بصورت ذهني توسط زنان و دختران عشاير و مناطق روستايي بافته مي شود در واقع نقوش ورني ملهم از طبيعت زيستگاه زنان و دختران عشاير است. اشكال حيوانات اهلي و وحشي منطقه همچون گوزن، آهو، گرگ، بوقلمون، مرغ و خروس، سگ گله، عقاب، ببر، شتر، شير و شغال و امثال آن نقوش ساده ي ورني را تشكيل مي دهند. توليد ورني بيشتر در فصل قشلاق ايل انجام مي‌شود كه عشاير فرصت كافي براي استراحت و سكونت در يك منطقه را دارند.
ورني بافته شده با ابريشم ، از ظرافت و زيبايي خاصي برخوردار است و از نظر وزن سبك تر و كم حجم تر از نوع پشمي آن است و توجه گردشگران داخلي و خارجي را به خود جلب كرده است. ورني از لحاظ صادرات به كشورهاي حاشيه خليج فارس ،كشورهاي اروپايي و آسيايي مانند ايتاليا، فرانسه و آلمان صادر مي‌شوند. ورني‌ها اصولا به رنك لاكي، سرمه اي، سفيد پيازي و آبي روشن هستند. در همه اندازه براي پشتي، پادري، قاليچه، كناره قالي خورجين، جوال و تهيه جل اسب نيز استفاده مي كنند . در منطقه آزاد ارس هم یکی از مشهورترین نوع گلیم هایشان ورنی است که شهرت جهانی پیدا کرده است و هرگز پرزی در این نوع فرش پیدا نخواهید کرد.
سفال و سرامیک:
سفال يكي از خلاقيت هاي ماندگار انسان از دوره نوسنگي و ماقبل تاريخ است. هيچكدام از مصنوعات و ساخته هاي فكر و انديشه انسان از نظر ارزاني و فراواني مواد اوليه در طبيعت به پاي سفال نمي رسد. لغت سفال به مواد و قطعات آماده اي اطلاق مي شود كه از خاك رس ساخته و شكل داده شده و سپس آنها را در كوره پخته اند. سراميك از لغتي يوناني ( keramos )به معناي جسم سفالين پخته شده گرفته شده است و به محصولاتي گفته مي شود كه از مواد معدني و خاك تهيه شده باشد و سپس در كوره با گرماي زياد حرارات ديده و به خواص نهايي خود برسد و در نهايت پخته شود.
هنر سفالگري در خطه آذربايجان پيوند تنگاتنگي با خاك سفيد بومي منطقه زنوز دارد حدود ربع قرن پيش استاد مرحوم عباس و احمد قابچي از زنوز به تبريز رفته و با تاسيس كارگاه سفالگري در محله ي درب سرخاب تبريز اين روش توليد را آغاز و تا به امروز پي گرفته اند.
سفالگري بومي منطقه در شش دهه ي گذشته فراز و فرودهايي داشته است.ولي استفاده از اين بدنه هاي سفالي به عنوان بوم نقاشي قابل كاربرد و نقش آفريني بر اين بوم خاكي با بهره مندي از پيشينه ي غني هنر ايران، حركتي بود كه از سال1375ه.ش به همت سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري آغاز شيد و روز به روز بر شمار مخاطبان و علاقمندان سفالگري افزوده شد.
سازمان منطقه آزاد ارس با صدور مجوز آموزشگاه هاي صنايع دستي و برگزاري دوره هاي آموزش رايگان عهده دار نشر، حفظ و احياء اين هنر و صنعت در اين خطه از كشور عزيزمان ايران است.