چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و منطقه‌ای استراتژیک برای توسعه صنعت ترانزیت محسوب می‌شود. این ویژگی ممتاز، در دیگر مناطق ساحلی جنوب، حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس دیده نمی‌شود.
همچنین این منطقه در شرق تنگه هرمز و دریای عمان و شمال اقیانوس هند در مسیر خطوط اصلی کشتیرانی به افریقا، آسیا و اروپا قرار گرفته و به عنوان کوتاه‌ترین راه ارتباطی و ترانزیتی کشورهای آسیای میانه و افغانستان به بازارهای خلیج‌فارس، شرق افریقا و دیگر نقاط جهان مطرح است.
اهمیت بندر چابهار در میان کشورهای همسایه
مرز خاکی و آبی گسترده باعث شده کشور ایران یکی از پرهمسایه‌ترین کشورهای جهان باشد که تعدادی از این کشورها محصور در خشکی هستند (افغانستان-ترکمنستان-ازبکستان-تاجیکستان-قرقیزستان-قزاقستان) و برای ارتباط با سایر نقاط دنیا، ناچار به عبور از کشور سوم دارند. این موضوع، قابلیت‌های ترانزیتی کشور را برجسته ساخته و بر اهمیت بندر چابهار بیش از پیش می‌افزاید. این بندر، یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است. جابه‌جایی و انتقال کالا به صورت زمینی، ریلی و هوایی از آسیای دور به آسیای میانه از مسیر ترانزیت چابهار به میلک کوتاه‌ترین و مناسب‌ترین مسیر است. گواه این ادعا فاصله 1840 کیلومتری چابهار تا مرز ترکمنستان است. افغانستان به جز مسیر چابهار به میلک، امکان ارتباط دریایی مناسب دیگری ندارد. همچنین سایر مسیرها؛ یعنی پاکستان و چین علاوه بر اقتصادی نبودن، از لحاظ جغرافیایی نیز سختی و پیچیدگی بسیار داشته و صعب العبور هستند؛ در نتیجه گسترش حمل و نقل جاده‌ای و ریلی در این مسیر، برای این کشورها بسیار حائز اهمیت است. چابهار به عنوان كوتاه‌ترین و اقتصادی‌ترین مسیر دسترسی آسیای میانه و افغانستان به آب‌های آزاد، مزیت‌های بسیاری را داراست که بهره‌گیری از آن موجبات عمران و آبادانی محور شرق کشور را فراهم می‌کند. ایجاد زیرساخت‌های مناسب سهم بسزایی در رونق اقتصادی مرزهای شرقی همجوار با کشورهای مجاور را دارد و از مزایای آن می‌توان به گردش نقدینگی و جریان مداوم داد و ستد تجاری اشاره کرد. چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است. موقعیت این بندر و همچنین وجود آب‌های عمیق و بریدگی‌های طبیعی، فضایی مناسبی را برای اسکله‌های با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی‌های عظیم اقیانوس‌پیما فراهم ساخته به طوری برخی از کارشناسان معتقداند که این بندر قابلیت تبدیل مگاپورت را دارد.
چابهار حلقه تکمیلی زنجیره ترانزیت شرق کشور
حدود ۷۰ درصد از طول مرزهای آبی جنوبی کشور و همچنین حدود ۷۰ درصد از ذخایر استراتژیک معدنی در نیمه شرقی کشور ایران قرار دارد از طرفی این منطقه به جهت برخورداری از موقعیت ارتباط با آب‌های بین‌المللی در سرتاسر مرز جنوبی و همسایگی با کشورهای پاکستان، افغانستان و 5 کشور آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان در محدوده‌های شرقی و شمالی آن و نیازهای ارتباطی این کشورها بر اهمیت این منطقه در ترانزیت کالا در محور شرق می‌افزاید.
چابهار به عنوان حلقه تکمیلی زنجیره محور ترانزیت شرق کشور در بعد ملی به عنوان نقطه اتکا (توسعه محور شرق) و در بعد فراملی به عنوان پل ارتباطی کشورهای آسیای میانه و جنوب شرق آسیا برای ورود به بازارهای جهانی است. تنها در چهار ماهه نخست امسال، با ورود 27 فروند کشتی، 741،984 تن مواد نفتی و غیر نفتی در بندر چابهار تخلیه و بارگیری شد که از لحاظ تعداد کانتینر رشد 226 درصدی و از لحاظ تناژ رشد 155 درصدی را نشان می دهد. بندر گوادر پاکستان، جدی‌ترین رقیب بندر چابهار است به طوری که بیشترین صادرات و واردات کالا به خاورمیانه و کشورهای حوزه‌های خلیج فارس از بندر گوادر پاکستان انجام می‌شود. این در حالی است که جاذبه‌های بندر چابهار و دسترسی آن به راه‌های دریایی و تبادلات کشتیرانی ایران با سایر کشورهای جهان ظرفیت بالقوه‌ای را برای تبدیل چابهار به یکی از قطب‌های صادراتی کشور به وجود آورده است. رونق چابهار موجب به صرفه شدن واردات و صادرات کالا از کشور خواهد شد. چابهار همچنین از نظر ترانشیپ دارای اهمیت است به عبارتی کالاها می‌تواند در این بندر تخلیه و مجدداً به سایر بنادر کشور حتی به بنادر حوزه خلیج فارس پخش شود. مسیر کشتی ها به بندر چابهار نسبت به سایر بنادر منطقه خلیج فارس خیلی کمتر است و این موضوع در هزینه‌های سوخت و سایر هزینه‌ها اثرگذار است.
اهمیت توسعه چابهار
کشورهای حاشیه خلیج فارس که همگی در حال ساخت و توسعه بنادر خود هستند در انتهای خلیج فارس قرار دارند و این در حالی است که چابهار، موقعیت مناسبی برای ترانزیت کالا ایجاد کرده است. با توسعه بندر چابهار و تکمیل کریدور شمال- جنوب، قطعاً کشتی‌ها برای صرفه‌جویی در وقت، بندر چابهار را برای تخلیه و بارگیری کالا انتخاب می‌کنند، از سوی دیگر توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران موجب تسهیل عبور و مرور کالا در کریدور شرق- غرب و سرعت ترانزیت کالا از کشورهای شرقی تا ترکیه و اروپا است. ناگفته نماند، در این مورد خاص بندر گوادر به عنوان یکی از رقبای بندر چابهار محسوب می‌شود.
برخی از اهداف اصلی که در توسعه محور ترانزیتی چابهار موردنظر هستند، به شرح زیر است:
1- افزایش نقش و سهم ایران در ترانزیت کالا و حمل و نقل بین‌المللی
2- افزایش سهم بندر چابهار در بازرگانی داخلی و خارجی و ترانزیت کالای کشور
3- ارتقای عملکرد بندر چابهار تا حد یک مگاپورت در راستای تبدیل آن به یک HUB منطقه‌ای
4- تقویت پیوندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی با کشورهای همجوار شرق و شمال شرقی
5- کاهش فعالیت‌های غیررسمی اقتصادی و جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر
6- ارتقای نقش و عملکرد منطقه آزاد چابهار در توسعه ملی و منطقه‌ای
حمل و نقل و ارتباطات دریایی در تجارت بین‌المللی یک مبحث کلیدی است. امروزه 85 درصد تجارت از طریق دریا صورت میگیرد و 1.5 میلیون نفر با 80 هزار شناور بزرگ و کوچک در دنیا مشغول به کار دریانوردی هستند. در این میان، سهم ایران از این میزان 150 فروند کشتی و 12.6 میلیون تن کالا است.
شایان ذکر است بندر چابهار یکی از 14 نقطه استراتژیک دنیاست و از طرفی یکی از 10 بندر مهم جهان محسوب می‌شود. به علاوه، برای توسعه و صادرات کالا به دیگر مناطق جهان بندر چابهار گذرگاهی مطمئن و امن است.
امروزه کشورهای مختلف جهان رغبت زیادی برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار دارند پس باید با استانداردسازی تولیدات داخلی اکثر محصولات تولیدی کشور را به بندر چابهار سوق داد تا این محصولات خریداران بین‌المللی بیشتری داشته باشند.
توسعه بندر چابهار
از جمله اهداف راهبردی جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم در سطح منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان توسعه بندر چابهار است. برای تحقق این امر، برنامه‌هایی در نظر گرفته شد است از جمله:
1- افزایش قدرت رقابت‌پذیری بندر چابهار در مقایسه با بنادر رقیب منطقه‌ای نظیر بنادر گوادر پاکستان، سلاله عمان و بنادر حاشیه جنوبی خلیج فارس، تأثیر قابل توجه بندر چابهار بر توسعه محور شرق، تسهیل ترانزیت به کشورهای آسیای میانه و افغانستان.
2- ارتقای نقش‌آفرینی بندر چابهار در توسعه منطقه به منظور کاهش هزینه حمل کالا در زنجیره حمل و نقل جهانی و افزایش سهم ایران از بازار حمل و نقل منطقه و جهان.
3- ایجاد اشتغال در حوزه بندر و به تبع آن محرومیت‌زدایی در منطقه.
4- احیای نقش منطقه آزاد چابهار در تجارت منطقه‌ای و تبدیل آن به پایگاه و انبارهای اصلی کالا جهت صادرات مجدد.
5- فراهم‌سازی امکانات لازم برای کشورهای آسیای میانه و افغانستان به منظور ترانزیت و حمل و نقل کالا.
6- ایجاد شهرک‌های صنعتی و توسعه گسترش صنایع بزرگ وابسته به نفت و پتروشیمی و فولاد.
7- ایجاد پایگاه گردشگری منطقه‌ای و بین‌المللی.
8- تصویب تبدیل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم پتروشیمی ایران و آغاز عملیات اجرایی فاز اول احداث مجتمع فولاد مکران.
9- پیگیری برنامه تصویب تبدیل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم خودروسازی ایران.
نقش بندر چابهار در صادرات
بی‌تردید هند از قطب‌های اقتصادی نوظهور جهان است و توسعه بازارهای آن، مستلزم همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی با سایر کشورها است و به این دلیل بندر چابهار نقش مهمی در دستیابی آن به کشورهای CIS دارد. به طوری که فعال‌سازی مسیر تزانزیت هند ـ چابهار ـ افغانستان شروعی برای همکاری‌های مشترک است. پنج کشور چین، امارات، عراق، افغانستان و هند هدف اول صادرات ایران هستند. کشور ما در تجارت با چین، امارات و هند، دارای تراز تجاری منفی است و فقط در تجارت با عراق و افغانستان تراز تجاری مثبتی داریم.
اگر صادرات به 10 رده تقسیم شود، 9 رده اول مربوط به کالاهای حوزه نفت، پتروشیمی و مواد معدنی است. رده دهم در این طبقه‌بندی مربوط به کالاهایی است که در صدر آنها پسته قرار دارد. البته کالاهای صنعتی نیز در منطقه به عراق، افغانستان و کشورهای CIS صادر می شوند که رتبه اول بعد از 10 رده ذکر شده را دارند.
در دنیا دولت‌ها به عنوان اولین سرمایه‌گذار در مناطق آزاد موجب تأمین و تکمیل زیر ساخت‌ها می‌باشند و در این راه اغلب مبالغ هنگفتی را نیز صرف می‌نمایند. در کشور ما سازمان‌های مناطق آزاد موظف شدند زیرساخت‌های مورد نیاز را به‌وسیله درآمدهای حاصل تأمین کنند. مناطق آزاد امارات متحده عربی، در سال ۱۳۷۱، همزمان با شکل‌گیری مناطق آزاد ایران، در ابتدای مسیر تکاملی خود، فاصله اندکی با ما داشتند، ولی اکنون فاصله مناطق آزاد امارات با مناطق آزاد ایران غیرقابل مقایسه شده است. موقعیت منحصربه‌فرد چابهار و منطقه آزاد قدرتمند آن می‌توانست این بندر را به عنوان نقطه مبدأ و ورود کریدورهای بین‌المللی حمل و نقل جهانی مبدل کند، اما اتفاقی که اکنون شاهد آن هستیم این است که کالاهای بین المللی مستقیما به بنادر دبی ترانزیت می شوند و مجددا از طریق بندر شهید رجایی بندرعباس به مقصد کشورهای آسیای میانه و اروپا صادر می شوند که در این میان بندر چابهار می تواند جاگزین بنادر دبی شود.
منبع: ماهنامه آغاز