توسعه از مفاهیم اقتصادی است که به صورتهای گوناگون مقوله پیشرفت و عدالت را در اقتصاد ملی ایران دنبال میکند که از این منظر از جمله اولویتهای است که به نظر میرسد فراتر از توسعه فرهنگی و سیاسی باشد و عملا به عنوان راهبرتر در اقتصاد کشورها خود را نشان داده است.
از این رو هر اندازه توسعه از منظر اقتصادی بیشتر حاصل شود، مقوله فرهنگ، سیاست و مولفههای آن روشنتر خواهد شد و عموم مردم علاقه بیشتری به ترسیم آن از خود نشان خواهند داد.
از این جهت توسعه اقتصادی در مناطق آزاد کشور باید در اولویت قرار گیرد و فرهنگ به عنوان مکمل در نظر گرفته شود.
به طوری که حتی مقوله گردشگری در مناطق آزاد بر‌خلاف اینکه تصور میشود که باید به صورت اولویت باشد، در واقع گردشگری در مناطق آزاد به صورت یک صنعت مکمل است که در خدمت تولید و رشد تجارت قرار میگیرد.
مناطق آزاد ایران پس از جنگ تحمیلی بوجود آمدند که طبق تبصره 19 قانون برنامه اول توسعه، مجوز تأسیس و راه اندازی سه منطقه آزاد کیش قشم و چابهار به دولت داده شد.
این مناطق در سال 82 به 6 منطقه و در اواخر دولت دهم به 7 منطقه آزاد افزایش یافت. در واقع قانون برنامه اول در ارتباط با مناطق آزاد به همین جا ختم نشد به طوری که پس از آن در قانون برنامه‌های توسعه کشور در 4 برنامه دیگر مد نظر دولتها قرار گرفت.
دولتها سعی کردند از اهرم مناطق آزاد در توسعه اقتصادی کشور استفاده کنند. آنچه در این بین حائز اهمیت فراوان است جذب سرمایهگذاری خارجی، ایجاد اشتغال و رشد تولید است و این باید به عنوان رویه اصلی در مناطق آزاد مد نظر باشد.
آنچه از دولت آقای روحانی انتظار میرود این است که با توجه به استفاده از مدیران ارشدی که در رأس مناطق آزاد قرار گرفتند، به مقوله رشد صنعت، تولید و بازرگانی توجه بیشتری داشته باشند که مناطق آزاد با توسعه اقتصادی بتواند جان تازهای بگیرد.
آنچه که در حال حاضر مهم است توجه به صنعت و رشد آن و جذب سرمایهگذاری خارجی و حتی جذب سرمایهگذاری داخلی به صورت مشارکت دو جانبه یا چند جانبه در مناطق آزاد است که باید مورد توجه اکید دولت قرار گیرد.
درحال حاضر شاید بیشتر به مسائل فرهنگی و اجتماعی در مناطق آزاد پرداخته میشود که این مولفه‌ها میتواند در اولویتهای برتر دیگری قرار بگیرند.
لذا مدیران جدید مناطق آزاد باید شأن نزول مناطق را در نظر بگیرند و بدانند که اصلا مناطق آزاد در راستای چه اهدافی شکل گرفتهاند و نباید بحث اقتصاد، تولید و صنعت را در اولویتهای بعدی قرار دهند و درآمدهای حاصل از تجارت و صنعت را در اختیار فرهنگ قرار دهیم که مشخص نیست اهمیت آن در این مناطق تا چه اندازه است.
در اینکه فرهنگ مقوله مهمی است بحثی وجود ندارد، اما در حال حاضر در مناطق آزاد اقتصاد در اولویت اصلی است. در این راستا باید به مقوله اشتغالزایی، درآمدزایی و جذب سرمایهگذاری خارجی و داخلی اهمیت بیشتری داده شود. همچنین بهبود فضای کسب و کار باید در مناطق آزاد شکل بگیرد اگر ما نتوانیم کسب و کار را در مناطق آزاد رونق دهیم در کجا می توانیم به تحقق آن کمک کنیم.
ما باید فضای کسب و کار در مناطق آزاد را بر اساس استانداردهای جهانی بوجود بیاوریم و فضایی ایجاد شود تا رتبه پایینی که در فضای و کسب کار داریم را از طریق همین مناطق پوشش دهیم و روند رو به رشد را دنبال کنیم. دولت نباید هیچ گاه اهمیت مناطق آزاد را فراموش کند.
دکتر عبدالرسول خلیلی
** مدرس دانشگاه و کارشناس مناطق آزاد