ارس؛ شکوه تاریخ و لطافت طبیعت

ارس با همه زیبایی های خود و با آغوشی پر از بهار زیبایی ها و شکوه تاریخ، تمدن و طبیعت بکر در نقطه صفر مرزی ایران با ارمنستان، آذربایجان و نخجوان؛ گردشگران و علاقمندان به آرامش و زیبایی طبیعت را میزبانی می کند.

از ارس و زیبایی های این منطقه فوق العاده روح نواز با جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی اش گفتیم. پس شما نیز با گردش چند روزه ما در ارس، منطقه ای که به سرزمین زیبایی ها و بیکران فرصت ها شهرت دارد، همراه شوید.گردش در این منطقه زیبا آدمی را در رویاها فرو می برد. طبق برنامه ریزی ها برای لذت از طبیعت، آغاز سیر ما در این منطقه از کلیسای ننه مریم و پایان آن در قلعه آوارسین خواهد بود.

ارس نام رودی خروشان با دفتر خاطراتی خونین و گلگون است که همچون ابرویی کشیده زیبایی و نعمات آفریننده خوش ذوق را متذکر می شود. اما همچنان که می دانید ارس یار دیرین خاطرات شیرین و تلخ این دیار بوده، ولی از هشت سال قبل قرار شده با الهام گرفتن از زیبایی های رود خروشان ارس، جوشش اقتصادی فعالیت های غیورمردان و زنان آذری تبار نام و آوازه ارس را در قالبی دیگر به جهانیان معرفی نمایند.

ناز و عشوه ارس به گردشگران

ارس زیبا با 25 اثر تاریخی و طبیعی کم نظیر با ناز و عشوه زیبایی های خود را به رخ کشیده و باطلی بر سحرهاست. مسیر 195 کیلومتری از کلیسای ننه مریم جلفا تا قلعه آوارسین خداآفرین یکی از پرتردد ترین مسیرهای حمل و نقل جاده ای مرزی کشور محسوب می شود.

آراستگی طبیعت از جلفا تا خداآفرین، چهارفصل ارس را زیباتر و روح نوازتر از خیال آدمی بر بال بوریا کرده و شاه بیت لسان الغیب حافظ شیرازی را یادآور می شود که "ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس/ بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس" باد صبا را وادار به بوسه زدن بر خاک پاک آن کرده و جلوه ای زیبا از موهبت الهی را به رخ گردشگران کشیده است.

ارس، نه تنها یک منطقه آزاد به لحاظ تولید و صنعت و تجارت است بلکه منطقه ای منحصربفرد از حیث تاریخ و تمدن نیز قلمداد شده و سرزمینی سرشار از زیبایی و البته حکمت بی بدیل خداوند می باشد.

آدمی با الهام گرفتن از زیبایی های الهی نقش بسته بر تن این خطه، مجذوب عشوه ارس شده و عاشقی محبوب، رعوف و بی همتا در طبیعت را پیدا می کند. گذر بر کرانه رود ارس و زیبایی های آن گویی آدمی را در دنیایی دیگر قرار میدهد، نیمه ای گمشده از وجود آدمی است این ارس، گویی در بازی های کودکانه، خواب، هنگام نقاشی، سرودن شعر و یا موسیقی خیال دیدن ارس را در ذهن خود پرورش می داده و حال به وصال خود رسیده است.

منطقه آزاد ارس از جلفا تا خداآفرین

شاید سرّی در دل این طبیعت زیبا نهفته است. ننه مریم و آوارسین دست در دست هم این زیبای آذربایجان را حکمران شده اند. طبق نقشه گردشگری تهیه شده در روابط عمومی و بین الملل سازمان منطقه آزاد ارس نخستین جاذبه گردشگری این محدوده مرزی کلیسای ننه مریم واقع در 22 کیلومتری جلفا می باشد و آخرین جاذبه گردشگری این محدوده نیز به یک قلعه تاریخی بنام آوارسین در 22.5 کیلومتری خداآفرین منتهی می شود. این دو جاذبه تاریخی 250 کیلومتر با هم فاصله دارند اما جلوه های جذاب طبیعی و تاریخی این مسیر طولانی را نزدیکتر از تصور هر رهگذری می کند چرا که طبق نقشه و بر اساس دید محدود انسانی، 25 اثر تاریخی و طبیعی و مذهبی در این مسیر سرسبز در دسترس گردشگران قرار دارد.

سیر در زیبای خفته

آغاز گردش در ارس را از کلیسای باصفای ننه مریم که در 20 کیلومتری غرب جلفا واقع است شروع می کنیم. مورخان آورده اند این کلیسای کوچک و زیبا در سال 1518 میلادی زمانی که ارامنه در این منطقه (دره شام) سکونت داشتند بنا شده است.

با گردش در درون و اطراف کلیسای ننه مریم به عنوان یکی از کلیساهای بنا شده و آثار تاریخی و مذهبی ارامنه در ارس  درمی یابیم که این بنا فاقد حجاری بوده و تنها بر روی دیوار غربی، دو سنگ صلیب حجاری شده دارد و در نزدیکی آن بقایای ویرانه هایی از خانه های روستایی و قبرستان ارامنه با تعدادی سنگ صلیب قرار دارد و اگر تنها کمی بیشتر از زیاد گوش فرا دهید می توانید نوا و آواز گذشتگان را برای حفظ این زیبایی ها بشنوید.

سنت استپانوس جهانی

بعد از طی مسیر پنج کیلومتری به سمت جلفا از کلیسای ننه مریم که منظره ای بسیار زیبا روبه رود ارس دارد، کلیسایی ثبت جهانی شده بنام سنت استپانوس چشم نوازی می کند. این کلیسای زیبا در دره ای سرسبز با فضایی روح افزا بنا شده و گویی در دامن کوه های سبزپوش، از تاریخ کهن این منطقه سخن می گوید و نوای ناقوس کلیسا همراه با صدای پرندگان خوش صدا در طبیعتی بکر، آدمی را سرمست از این همه زیبایی ساخته و مدهوش می کند.

كليساي سنت استپانوس در 26 كيلومتري غرب جلفاي منطقه آزاد ارس در محلي به نام قريه قزل وانگ (صومعه قرمز ) در نرديكترين روستاي دره شام از دهستان ارس در كنار بخش پلدشت شهرستان ماكو واقع شده است که در گذشته راه كوهستاني مالرو داشت و از سال 1350 راه ماشين رو و هموار آن ساخته شده و چون در دامنه رشته كوه هاي ماقارات قرار گرفته به آن عبارت ماقارات سنت استپانوس نيز اطلاق مي شود.

آندرانيك هويان در مقاله كليساي سنت استپانوس مقدس درمجله ايران زمين مي گويد: كليساي استپانوس مقدس در دژي استوار واقع شده و به مجموعه بناهاي موجود در اين دژ وانگ استپانوس مقدس يا وانگ ماقارات مي گويند ، اين وانگ مانند ساير وانگهاي ارمنيان محل اجتماع طلاب خطاطان و خوشنويسان وتذهيب كاران، نويسندگان فلاسفه و مورخين و دانشمندان بوده است.

وانگ استپانوس از دو نظر براي ارمنيان حائز اهميت است ، كليسا به خاطر سبك بنا و جنبه فرهنگي از مراكز مشهور ديني و فرهنگي ارمنيان است تعداد بسياري خوشنويس و خطاط در اين وانگ گرد آمده و به استنتاج كتب مي پرداختند، نقاشان و تهذيب كاران با هنر خود بر زيبايي كتابها مي افزودند و به اين سبب وانگ استپانوس مقدس به عنوان يكي از مراكز خوشنويسان ارمني شهرت دارد و هم اكنون تعداد زيادي كتاب در اين وانگ استنتاج شده است و در كتابخانه هاي جمهوري ارمنستان و ايتاليا نگهداري مي شود.

تاريخ دقيق تاسيس كليساي سنت استپانوس كاملا مشخص نيست ، محققين حدس مي زنند بين قرن هاي هفتم تا نهم ميلادي اين كليسا بنا شده باشد. کتیبه‌ای از سنگ ماسه‌ای سرخ رنگ به خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیر طاق ورودی کلیسا به چشم می‌خورد، نقش‌های برجسته‌ای از فرشتگان بر پیشانی طاق‌نماهای اضلاع شانزده‌گانه بزرگ گنبد مرکزی که در حقیقت پای طاق گنبد بلند و زیبای نمازخانه کلیسا محسوب می‌شود حجاری شده است.

این کلیسا که بیشتر شبیه به قلعه ای مستحکم می ماند، در حصاری بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت بند استوانه‌ای سنگی شبیه به دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی بوده و با دروازه ای کم نظیر که در وسط دیوار غربی تعبیه شده و از جنس چوب و آهن می‌باشد و نقش برجسته‌ای از حضرت مریم(ع) و دوران کودکی حضرت عیسی(ع) در پیشانی طاقنمای آن به چشم می‌خورد.

بنای این اثر تاریخی و مقدس از سه قسمت اصلی برج ناقوس، نمازخانه و اجاق دانیال تشکیل شده است. برج ناقوس کلیسا بر روی ایوان دو طبقه‌ای متصل به دیوار جنوبی کلیسا قرار دارد. این برج با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج و ستاره گل هشت‌پر زینت یافته است. گویا این برج از آثار نفیس دوره قاجاریه است و در زمان عباس میرزا نایب‌السلطنه مرمت شده است.

درب ورودی نمازخانه منبت کاری با تزئینات بسیار زیبای آن در وسط ضلع غربی تعبیه شده است و گفته می‌شود بیش از هزار تکه چوب در آن به کار رفته است. در این قسمت از کلیسا حجاری پایه‌ها و نیم ستون‌ها و زنجیرهای جوانب و مقرنس‌های آن از شاهکار‌های هنر حجاری به شمار می‌رود. اجاق دانیال نیز تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا که 6 متر عرض و نزدیک به 20 متر طول دارد؛ اجاق دانیال به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی معروف است.

بی گمان سفری دو ساعته، مجال بازدید از تمام جاذبه های زیبا و تاریخی ارس را نخواهد داد و آنچه گفته شد تنها گوشه ای از زیبایی های تاریخی و گردشگری منطقه ای بنام ارس است که علاوه بر ننه مریم و سنت استپانوس جاذبه های بسیاری دیگری از کلیسای چوپان تا کاروانسرای خواجه نظر عباسی را حاشیه رود ارس در دل خود جای داداه است، جادبه هایی که در گزارش هایی دیگر تلاش خواهیم کرد جلوه ای از زیبایی و شکوه آنها را تصویر کنیم.

گزارش از داود جاهدی