جاذبه های گردشگری خلیج فارس

خلیج فارس‌ با مساحت 233 هزار کیلومتر مربع، آبراهی است در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه جزیره‌ عربستان که پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می‌آید. خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد و از غرب به دلتای‌ رودخانه‌ اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود.
کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس هستند که در این میان ایران، با طولانی‌ترین ساحل، بیشترین جمعیت و کهن‌ترین تمدن در ساحل شمال آن واقع شده است و عربستان بزرگترین، بحرین کوچکترین و قطر کم جمعیت‌ترین همسایه جنوبی آن است.
خلیج فارس و سواحل آن سرشار ازمعادن نفت و گاز است و مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از آنها می‌توان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه و بندر ماهشهر را در ایران و شارجه، دوبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی نام برد.
خلیج فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاور میانه، به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و همچنین بازرگانان و تجار دنیا بوده‌است.
همچنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.
خلیج فارس و تاریخ
زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصد هزار سال پیش، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت.خلیج فارس نامی است به جای مانده از کهن‌ترین منابع، زیرا که از سده‌های پیش از میلاد سر بر آورده‌است و با پارس و فارس، نام سرزمین ملت ایران، گره خورده است. در
سال های اخیر نام جعلی نیز در برخی منابع به طور محدود بکار رفته که مخالفت ایرانیان و غیرایرانیان را برانگیخته‌است.
اولین بار یونانی ها بودند که این خلیج را پرسیکوس سینوس یا «سینوس پرسیکوس» که همان خلیج فارس است، نامیده اند. از آنجا که این نام در منابع معتبر تاریخی آمده است، هیچ گونه شائبه ای در درستی آن وجود ندارد. چنان که یونانیان بودند که نخستین بار، سرزمین ایران را نیز پارسه و پرسپولیس یعنی شهر یا کشور پارسیان نامیدند. استرابون جغرافیدان قرن نخست میلادی نیز به کرات در کتاب خود از خلیج فارس نام برده و محل سکونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج فارس عنوان کرده اند.
روز ملی خلیج فارس
یکی از تلاش هایی که برای پاسداری از میراث معنوی و فرهنگی خلیج فارس انجام گرفته، رسمیت دادن به روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور است که بر این اساس، شورای عالی انقلاب فرهنگی در تیر ماه سال 1384، دهم اردیبهشت ماه، مصادف با اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز را «روز ملی خلیج فارس» نام نهاد.
جزایر خلیج فارس
بر اساس مطالب نوشته شده در تارنمای ویکی پدیا، در منطقه خلیج فارس حدود 130 جزیره بزرگ و کوچک وجود دارد که جزایر شمالی آن در مالکیت و حاکمیت ایران و جزایر جنوب و شمال غرب آن متعلق به کشورهای عربی هستند. برخی از این جزایر به علت کشند آب (جزر و مد) در زیر آب قرار می‌گیرند و غیر مسکونی هستند که به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی و لاک پشت‌ها و همچنین زیستگاه انواع
پرندگان مهاجر از اهمیت ویژه جهانی برخوردار اند. بزرگترین جزیره خلیج فارس قشم نام دارد.طبق
آمار موجود در تارنمای مرکز مطالعات خلیج فارس، اسامی جزایر ایرانی مهم خلیج فارس واقع در سه استان هرمزگان، خوزستان و بوشهر، عبارت اند از: ابوموسی، ام الکرم، ام سیله، بونه،‌ تنب بزرگ، تنب کوچک،‌ جبرین، چراغی، خارک، خارکو، خرو، دارا، سیری، سه دندون، شیدور، شیف، عباسک، فارسی، فرور بزرگ ، فرورگان، قبر ناخدا، قشم، کیش، گرم، لارک، لاوان، مطاف، مرغی، مولیات، میر مهنا، هرمز، هندرابی و هنگام.
لاک پشت‌های خلیج فارس
5گونه از 8گونه لاک پشت موجود در جهان در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند که 2گونه لاک پشت عقابی و لاک پشت سبز در سواحل و جزایر ایران تخم گذاری می‌کنند. این دو لاک پشت در سواحل جزایری چون هرمز، لارک، قشم، فارور و بنی فارور و مکان‌های کم عمق ساحلی سکونت دارند و عمده مکان‌های تخم ریزی آن‌ها در جزایر هرمز، هنگام، فرور، شیدور، لاوان، کیش، نخیلو و ام الکرم گزارش شده‌است. علاوه بر این که وارد شدن نفت به آب‌های خلیج فارس می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در این لاک پشت‌ها شود، فعالیت‌های صیادی، وجود زباله، فاضلاب‌ها، تردد شناورها، انفجارات جهت اکتشاف معادن و آلودگی حرارتی تهدیداتی برای زندگی آن‌ها محسوب می‌شوند.
منابع غذایی
بیش از 150نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج فارس به جز چند مورد که وارد آب های کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند، در آب‌های شور زندگی، تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند. از مهم ترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، سنگسر، پیش ماهی، هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج فارس می‌توان به میگو اشاره کرد. انواع صدف‌های خوراکی نیز در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس و ساحل گشه (ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمده آن در کشورهای اروپایی است.
محیط زیست
خلیج فارس یکی از بزرگ ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های تزئینی کوچک، ماهی‌های خوراکی و غیر خوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه ماهی‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر است. کارشناسان محیط زیست به دلیل نبود متخصص ویژه، هزینه‌های پژوهشی بالا و فقدان دانش کافی، گونه‌های مختلف جانوری پستاندار در خلیج فارس را در معرض خطر و آسیب می‌بینند. خشکسالی و نبود مواد مغذی در آب، موجب کوچک ماندن و رشد ناکافی برخی از آبزیان خلیج فارس شده‌است.
دلفین‌ها و نهنگ‌های خلیج فارس
دلفین‌ها و نهنگ‌ها از جمله پستانداران آبی هستند که در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند. دلفین‌هایی با نام پورپویز و همچنین دلفین‌های بینی بطری در جنوب قشم و در جوار جزیره‌های هنگام، سالارک و هرمز زندگی می‌کنند که در معرض مخاطرات گوناگون هستند. نبود تحقیقات کافی و نبود متخصص زبده باعث کاهش تعداد دلفین‌های گوژپشت و نهنگ‌های خاکستری شده‌است. برخورد دلفین‌ها و نهنگ‌ها با شناورها و پروانه موتور قایق‌ها و همین طور آلودگی برخی از نقاط آب‌های خلیج فارس به آلاینده‌های نفتی و شیمیایی زندگی این پستانداران را تهدید می‌کند. طبق برخی گزارش‌ها نهنگ خلیج فارس در معرض خطر انقراض قرار دارد.
کوسه‌های خلیج فارس
7گونه کوسه در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند که از میان آن‌ها می‌توان به کوسه ماهی درنده، کوسه گربه ماهی، نهنگ کوسه یا کوسه کر، کوسه سرچکشی، کوسه ماهی شکاری و کوسه ماهی گورخری اشاره کرد. به دلیل گرانی قیمت کوسه در مقایسه با دیگر ماهیان خلیج فارس، صید بی رویه این آبزی در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری یافته و نسل آن‌ها را در معرض انقراض قرار داده‌است. از آنجایی که اغلب گونه‌های کوسه ساکن خلیج فارس زنده زا هستند، نمی‌توان برنامه‌های مناسبی برای احیای نسل آن‌ها به روش پرورشی انجام داد. همچنین این کوسه‌ها در زمان زاد و ولد به سوی آب‌های با عمق کمتر (که کمینه دما را برای بچه‌های آنان فراهم می‌کند) می‌آیند. افزایش تخریب مناطق ساحلی خطری دیگر برای تداوم نسل آن‌ها به حساب می‌آید.
جنگل های حرا
در سواحل شمالی جزیره قشم، مجموعه‌ای از درختان سر سبز شناوری بر روی آب دیده می شود که آبراهه‌های تودرتو و پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی اش از منابع توریستی و دیدنی هرمزگان محسوب می شود و هر ساله افراد زیادی را برای تماشا فرا می خواند.
بافت ساقه، تنه و ریشه درختان حرا از نوع گیاه مانگرو به گونه‌ای است که آب شور دریا را تصفیه، مواد مورد نیاز آن را جذب و بقیه دفع می‌کند. دانه آن روی درخت مادر می‌روید و نهال تولید می‌کند. سپس از درخت جدا می‌شود و داخل مرداب می‌افتد.این جنگل ها نه فقط در سطح ملی اهمیت دارند، بلکه دارای دو نوع ذخیره گاه زیست کُره و تالاب بین المللی نیز هستند. به همین دلیل به جنگل‌های حرا در منطقه قشم، سه عنوان جهانی منطقه حفاظت شده بین المللی، ذخیره گاه زیست کُره و تالاب بین المللی نام داده اند، چرا که 80 درصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می‌گذرانند. حرا مهد زندگی انواع گوناگون آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می‌توان به مرغ ماهیخوار، حواصیل، لک لک، پلیکان، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی‌ها به خرچنگ، مار دریایی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد.
آلودگی زیست محیطی
در دهه‌های گذشته آلودگی زیست محیطی یکی از چالش‌های مهم در این پهنه آبی بوده‌است. از آن جایی که 60درصد از ذخایر نفت جهان در خلیج فارس است، احداث سکوهای نفتی و مجتمع‌ها و پالایشگاه‌ها در اطراف خلیج فارس و ورود نفت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به داخل آب از عوامل مهم این آلودگی هستند. رها شدن میلیون ها بشکه نفت در آب و همچنین آتش سوزی چاه‌های نفت در زمان جنگ ایران و عراق باعث ورود حجم عظیمی از نفت خام به دریا شد. همچنین عبور سالانه بیش از 10هزار شناور از خلیج فارس و دریای عمان که 75درصد آن‌ها به حمل و نقل نفت خام و محصولات نفتی مربوط است و در پی آن تخلیه مواد زائد مختلف مانند آب شستشوی موتور، فاضلاب، آب توازن کشتی و بسیاری موارد دیگر سبب بروز مداوم انواع آلودگی‌ها در منطقه می‌شود که اثرات قابل توجهی بر محیط زیست دارد. طبق مطالعات انجام شده، سالانه در حدود 1.5میلیون تن نفت به خلیج فارس نشت می‌کند و به همین علت سازمان بین المللی دریانوردی( IMO) این منطقه را در سال 2007 به عنوان منطقه ویژه دریایی اعلام کرد. طبق آمارها میزان آلودگی این منطقه بیشتر از حد متوسط بین المللی است.
آلودگی ناشی از گرد و غبار
یکی از عواملی که بر محیط زیست حاشیه خلیج فارس و تمامی شهرهای غربی ایران اثرات زیست محیطی ناگواری بر جای گذاشته گرد و غبار عربی است که هر سال در فصل خشک «توفانی از گرد و غبار» از سوی عراق، کویت و شمال عربستان به سوی سواحل شمال خلیج فارس و غرب ایران وزیدن می‌گیرد. این گرد و غبار مخرب حتی گاهی اوقات تا شهرهای مرکزی کشور نیز می‌رسد و موجب تعطیلی زندگی و کسب و کار می‌شود. گرد و غبار باعث فرار پرندگان و حیوانات شده و به تنوع زیستی سواحل خلیج فارس آسیب رسانده است.
قلعه لشتان
لشتان قلعه‌ای بر فراز «شاهین کوه» در بخش مرکزی شهرستان بندر لنگه و در شمال روستای بارچاه واقع است که تاریخ بنای آن به سده نهم هجری بر می‌گردد. این قلعه در دوران گذشته و در جنگ های محلی نقش مهمی داشته‌است. در دوران سلطه پرتغالی‌ها بر خلیج فارس در محاذات این قلعه در کرانه دریای کنگ قلعه‌ای ساخته بودند و مقر حکومت و فرماندهی خود قرار داده بودند.
آثار این قلعه هنوز بر لب دریا و در نزدیکی شهر کنگ باقی مانده و نزد اهالی منطقه به نام «قـَلعُـوْ» معروف است اما در اصل این قلعه را «الفِیتور» نامگذاری کرده بودند. با توجه به تاریخ مذکور، گروهی معتقدند
که ساخت این بنا به زمان سلطه و قدرت پرتغالی ها بر خلیج فارس مربوط است. جمعی نیز عقیده دارند این قلعه در عهد هخامنشی احداث شده و بیش از 2000سال قدمت دارد. در حال حاضربه جز حصاربند و آثار مخروبه دیوارها اثر دیگری از ساختمان قلعه باقی نمانده‌است.
در داخل قلعه لشتان چندین قبرستان، ده ها برکه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان دیگری به جا مانده‌است. دخمه‌های سنگی، شبیه به غارهای انسان‌های غارنشین در ارتفاعات مجاور آن وجود دارد و آثار فراوان دیگری نیز در محوطه قلعه بر جای مانده‌است.
روایت است که از قلعه پرتغالی‌ها که در جنوب بلده کنگ قرار داشته است تا «قلعه لشتان» که بر فراز «شاهینکوه» در شمال بار چاه واقع است، راهی زیر زمینی مانند تونل ساخته بودند و از کنگ به قلعه لشتان می‌رفتند؛ مخصوصاً در ایام جنگ و شورش و آشوب، از این راه ذخیره مهمات و آذوقه را به کسانی که در قلعه لشتان سنگر گرفته بودند، می‌رساندند. گفته شده که این تونل تا حدود کوه‌های مغویه نیز ادامه داشته‌است. در حال حاضر آثاری از تونل وجود ندارد، اما آثاری از حصاربند و مخروبه دیوارهای قلعه و همچنین بقایای برجی از برج های قلعه لشتان در ضلع جنوب غربی قلعه بر فراز «شاهینکوه» به چشم می‌خورد.
قلعه هزاره
تنها بنای تاریخی موجود در شهر میناب، قلعه هزاره (بی بی مینو)، واقع در بخش مرکزی شهرستان میناب و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است.به گزارش پایگاه الکترونیکی خلیج فارس، اهالی معتقدند که در روزگاران گذشته دو خواهر به نام های بی بی مینو و بی بی نازنین این شهر را بنا کرده‌ و در این قلعه زندگی می‌کرده‌اند. گویا در گذشته دو قلعه وجود داشته که یکی از آنها ویران شده و تنها قلعه باقی مانده به نام قلعه «هزاره» یا قلعه «بی بی مینو» شهرت یافته‌است.
این قلعه تا اواخر دوره قاجاریه مرکز حکومت محلی بوده و در اطراف آن، خندقی کنده شده بوده و همیشه صد سرباز مسلح در قلعه مستقر بوده و نگهبانی می‌داده‌اند. درحال حاضر، از این قلعه مخروبه ای باقی مانده‌ است.
شهر باستانی حریره
شهر باستانی حریره در شمال جزیره کیش در کنار مجموعه ورزشی المپیک آثار و ویرانه‌هایی دیده می‌شود که یادگاری از شهر باستانی حریره است.
زمان رونق یا دوران طلایی شهر حریره کیش از سال 367تا 912هجری قمری بوده‌است. طبق نظر سازمان میراث فرهنگی، شهر حریره هشتصد سال قدمت دارد.
گستره پستی و بلندی ها و خرابه‌های شهر قدیمی حریره حدود 120 هکتار وسعت دارد. این وسعت بازگو کننده این مطلب است که روزگاری شهری بزرگ و آباد در این منطقه وجود داشته و جمعیت کثیری را در خود جای می داده است.
آن چه امروز از این شهر بر جای مانده حجمی از معماری شهری است. اما کمتر و به ندرت تاق‌ها و پوشش‌ها و سقف‌ها سالم بر جای مانده اند جز در پاره‌ای موارد که پوشش‌های تاقی شکل سنگی از گزند تخریب در امان مانده است.
بندر شهر تاریخی حریره یک شهر یک پارچه و متمرکز با معماری برون گرا است و از معماری دفاعی و درون گرای دیگر شهرهای تاریخی ایران در آن نشانی نیست. انتخاب این بخش از جزیره برای ایجاد شهر حریره طبیعی ترین و معقول ترین انتخاب بوده است چرا که ساحل صخره‌ای مرتفع آن از سطح دریا تقریبا ده متر بلندتر است و وجود سه خلیج و دماغه که نقش بندرگاه طبیعی را دارد و نیز دریای نسبتاً آرام تر از دیگر کرانه‌ها و سواحل جزیره، خود عامل شکل گیری شهر در ساحل شمالی شده است.
تاکنون عملیات اکتشافی باستان شناسی بقایای شهر تاریخی حریره در سه مجموعه مجزا انجام شده است:خانه اعیانی، بخش کارگاهی و صنعتی ومجموعه حمام از جمله آثار تاریخی به جا مانده این شهر هستند .از این میان مجموعه حمام شامل حمامی با صحن‌های متعدد و حصار آن به مساحت تقریبی 500 مترمربع که سربینه و گرمخانه و تون حمام در جنوب بخش ذکر شده قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشیده‌ای از آن جدا شده است. دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرین بخش ساختمان را تشکیل داده اند.
باستان شناسان معتقدند این حمام که شاید در نوع خود از قدیمی ترین حمام های ایرانی باشد که طی کاوش های باستان شناسی کشف و شناخته شده است، دو دوره متمایز و مجزا از هم دارد (ایلخانی و تیموری). با توجه به ظرفیت محدود حمام و با در نظر گرفتن دیوار بیرونی سراسری که تا مجموعه عمارت اعیانی که در جنوب شرقی حمام و بر فراز تپه‌ای بلند قرار گرفته امتداد یافته است، به نظر می رسد که این بنا حمامی خصوصی بوده و به صاحب مجموعه اعیانی تعلق داشته است.

منبع: روزنامه اطلاعات. دوشنبه 9 اردیبهشت 92