ساحل رودخانه ارس از جلفا تا خداآفرین کشیده شده، کوه هایش سرسبز و سر به فلک کشیده، دشت هایش زیبا، رودهایش خروشان، جنگل هایش انبوه، حیات وحشش کم نظیر و گردشگرانش با فرهنگ و میزبانانش میهمان نواز، اینها همه توصیفی هستند از سرزمین زیبایی ها یعنی منطقه آزاد ارس.
ارس که در شمال غربی ایران قرار دارد، یکی از بکرترین مناطق ایران برای سفر است. منطقه آزاد ارس با وجود جاذبه های طبیعی و تاریخی زیادی که دارد امسال نیز میزبان گردشگران نوروزی بود.
ساحل رودخانه ارس از جلفا تا خداآفرین کشیده شده، کوه هایش سرسبز و سر به فلک کشیده، دشت هایش زیبا، رودهایش خروشان، جنگل هایش انبوه، حیات وحشش کم نظیر و گردشگرانش با فرهنگ و میزبانانش میهمان نواز، اینها همه توصیفی هستند از سرزمین زیبایی ها یعنی منطقه آزاد ارس.
منطقه آزاد ارس کجاست؟
منطقه آزاد ارس ۵۱ هزار هکتار وسعت دارد و با جمهوری های ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان همسایه است.
آب و هوای مناسب و پوشش گیاهی متنوع شامل نی زار، بوته زار، درختچه های گز و انار، افرا و نسترن، بید، زرشک، گردو، گیاهان مرتعی و دارویی توجه هر گردشگری را برای سفر به این منطقه جلب می کند. در دشت های این منطقه زیبا حیواناتی چون آهو، مارال، قوچ، میش، بز، پلنگ و خرس قهوه ای در سرزمین زیبایی ها می تازند و سیاه خروس، کبک، عقاب طلایی، اردک، حواصیل، اگرت و بوتیمار، قرقاول، طرلان و بالابان در پستی و بلندی زمین سبزش می خرامند.
کلیسای سنت استپانوس
کلیسای تاریخی سنت استپانوس در ۲۰ کیلومتری غرب جلفا، نهمین اثر جهانی ایران در ثبت یونسکو در میان کوه ها و درختان سرسبز محلی با عنوان «قئزل وانک» محلی برای اتراق گردشگران است. درباره تاریخ بنای کلیسا، اظهارات گوناگونی ابراز شده، عده ای آن را از بناهای اوایل مسیحیت می دانند و برخی دیگر آن را به دوره صفویه نسبت می دهند. شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و همزمان با کلیساهایی چون طاطائوس در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که به شیوه ارمنی نیز معروف است. این کلیسا در محوطه ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصاری سنگی بنا را احاطه کرده. بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت بند استوانه ای سنگی شبیه دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام است.
کتبیه ای از سنگ ماسه ای سرخ رنگ به خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیر تاق مدخل کلیسا به چشم می خورد که مورخ به سال ۱۲۴۵ هجری قمری مبنی بر خرید قریه دره شام جلفا توسط عباس میرزا ناب السلطنه فرزند فتحعلی شاه از مجبعلی بیگ نخجوانی به مبلغ ۳۰۰ تومان و وقف آن به کلیسای سنت استپانوس است.
صدها سنگ نبشه به زبان ارمنی در داخل و خارج بنا نصب شده که اگر این سنگ نبشه ها به زبان فارسی ترجمه شود بانی و معمار و تاریخ بنای کلیسا حتی قسمت هایی از تاریخ اقوامی که در این سرزمین می زیسته اند، روشن خواهد شد. اخیرا کارهای مرمتی بسیاری جهت استحکام بخشی این بنا و آماده سازی آن برای بازدید جهانگردان توسط میراث فرهنگی آذربایجان شرقی صورت گرفته است و جاده سابق آن نیز به نحو مطلوبی تعریض و آسفالت شده است. ادامه مسیر جلفا تا کلیسای سنت استپانوس به میزان دو کیلومتر دیگر، کلیسای تاریخی ننه مریم را در مناظر پای کوه های منطقه «دره شام» نمایان می سازد.
پارک کوهستان ارس
پارک ۲۶ هکتاری کوهستان ارس در مسیر گردشگری غرب جلفا در مسافت پنج کیلومتری از شهر جلفا قرار گرفته است. این پارک با دارا بودن امکانات مناسب از قبیل شهر بازی، سوئیت های اقامت موقت، دریاچه مصنوعی، نمازخانه، رستوران، بوفه و پارک حیات وحش محل مناسبی برای تفریح و گردش اهالی و مسافران ورودی به منطقه است و به لحاظ قرار گیری در ابتدای ژئوسایت پرمین تریاس و کوه های زیبای اطراف آن محل مناسبی جهت استراحت و اسکان گردشگران بوده و دوستداران طبیعت می توانند لحظات خوشی را در قالب تماشای منظر رود ارس و صخره نوردی و دیگر برنامه های طبیعت گردی به دست آورند.
کاروانسرای خواجه نظر
در عبور از مسیر جلفا تا کلسیای سنت استپانوس، پل ضیاءالملک، نمازخانه چوپان در میان کوه های رسوبی سرخ رنگ حاشیه جاده و کاروانسرای خواجه نظر، چشم گردشگران را می نوازد. کاروانسرای خواجه نظر (عباسی) یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده در زمان شاه عباس صفوی است. تاورنیه فرانسوی این کاروانسرا را دیده و درباره آن می نویسد: «خواجه نظر یکی از ارامنه معتبری بود که از جلفا خارج شد و چون در تجارت ترقی کرد و نزد شاه عباس کبیر و جانشین او شاه صفی اعتبارات حاصل نمود، او را کلانتر ملت ارامنه کردندو به افتخار وطن اصلی خود جلفا ۲ کاروانسرای بزرگ در آنجا بنا کرد که هنوز در طرفین رودخانه باقی هستند. ۱۰۰۰۰۰ اکو در آنجا خرج کرد، اما این دوبنای عالی به واسطه فوت بانی ناتمام ماندند.»
نمازخانه چوپان
نمازخانه چوپان در سال ۱۵۱۸ میلادی ساخته شد و چنانچه از نام آن قابل فهمیدن است شاید این مکان برای چوپانانی که مشغول چرای حیوانات در مراتع آنجا بودند طراحی شده تا آنها برای به عمل آوردن فیوضات خود به روستاهای دره شام مراجعت نکنند. پوسته خارجی نمازخانه به وسیله سنگ ساخته شده و دارای یک گنبد کوچکی است که اخیرا مرمت شده و بیش از ۱۰ نفر جای نمی گیرد. تاق های آن نیز به مانند کلیساهای دیگر جناغی شکل است.
بقعه سید محمد آقا
در روستای نوجه مهر امامزاده محمد نوجه مهر معروف به «سید محمد آقا» قرار دارد. مقبره این امامزاده که او را به نوادگان امام موسی کاظم (ع) نسبت می دهند تجدید بنا شده ودارای ضریح زیبایی است. این آرامگاه نزد مردم از تقدس و احترام بسیار برخوردار است و هر سال کشاورزان آن نواحی پس از برداشت محصول برای زیارت و ادای نذورات خود به این امامزاده می روند.
حمام و خانه کردشت
از دیگر مراکز تاریخی منطقه آزاد ارس که از زیباترین مجموعه های تاریخی کشور به شمار می رود، حمام و خانه کردشت در ۶۶ کیلومتری شرق جلفا است. این مجموعه با هشت بنای تاریخی شامل حمام بزرگ، حمام کوچک، عمارت، یخچال، پادگان نظامی، مسجد، دیوانخانه و قلعه جاذبه ای بی نظیر برای گردشگران حاشیه زیبای ارس به شمار می رود.
آسیاب خرابه
آبشار آسیاب در ۳۰ کیلومتری شرق جلفا و در دل حیات وحش کیامکی و یک غار آهکی با طاقدیس ها و ناودیس های شگفت انگیز، فضایی آرام و سرسبز با ترنم ریزش آب از ارتفاع ۳۰ متری است که ارس گردان را در این مکان زیبا جمع می کند. آسیاب خرابه یا «خَرابادَییرمان» یکی از زیباترین مناظر دیدنی آذربایجان شرقی به حساب می آید و قبلا در این محل چند باب آسیاب آبی وجود داشت که با استفاده از این آبشار کار می کردند اما در حال حاضر خرابه ای بیش از آن باقی نمانده است.
دیگر دیدنی ها
امامزاده سید محمد: در نزدیکی مجموعه تاریخی کردشت و مرز ایران و ارمنستان، زائرسرایی برای اسکان مسافران در امامزاده سید محمد از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) دایر است که درختان جنگلش بر زیبایی طبیعت کم نظیر حاشیه رود خروشانش (ارس) مضاف می کند.
اشتبین: روستای قدیمی و معروف اشتبین در ۲۳ کیلومتری این امامزاده، خانه هایی مزین به کتیبه ها و گنبدهای مرمرین و باستانی و جنگلی از میوه های متنوع را در دل خود جای داده و عنوان دهکده سلامت را با خود به همراه دارد.
دریاچه سد خداآفرین: ادامه مسیر در حاشیه رود ارس به سمت خداآفرین، ارس گردها را با دریاچه سد این شهرستان مواجه می کند و طبیعت بکر و بهشت گمشده ای با عنوان خداآفرین را در ذهن گردشگران به تصویر می کشد. شهرستان خداآفرین به عنوان نقطه ثقل ارتباطی قفقاز و ایران علاوه بر تردد کاروان ها تا اواخر دوره قاجار، محل قشلاق و مسیر کوچ عشایر در طول هزاران سال بوده است.
عمارت آینالو: در بین آثار تاریخی این محدوده از منطقه آزاد ارس، عمارت آینالو در مجاورت روستای آینالو و مابین جنگل های زیبای ارسباران خودنمایی می کند. این عمارت توسط تاجر معروف ارمنی دوران قاجار (طومانیوس) و همزمان با عمارت وینق در سال ۱۹۰۷ میلادی ساخته شد. نامگذاری این قصر به نام آئینه لو به خاطر سقف فلزی و درخشندگی بیش از حد آن است و چون مردمبرای اولین بار شاهد چنین سقفی می شدند، آن را آئینه لو نامیده اند.
عمارت وینق: روستای وینق مرکزدهستان منجوان از بخش خداآفرین طبیعت بسیار زیبا و خاطره انگیز دارد و در ورودی این روستا و بر بلندی کوهی که به رود ارس و قسمت قره باغ و راه اصلی کنار رود ارس تسلط دارد عمارت وینق به چشم می خورد. کتیبه ورودی این عمارت تاریخ ساخت آن را ۱۹۰۷ میلادی معرفی میکند.کلیسای وینق نیز در کنار طبیعت بکر و زیبای این منطقه از دیگر مراکز دیدنی شهرستان خداآفرین به شمار می رود.
پل های تاریخی خداآفرین: در نزدیکی شهر خمارلو و در حاشیه جاده مرزی خداآفرین – جلفا توجه گردشگران حاشیه رود ارس را به خود جلب می کند. یکی از این دو پول با طول ۱۲۰ متر مورد تخریب قرار گرفته ولی پل بزرگ با ۱۶۰ متر طول تعمیر شده است و هنوز برای عابران پیاده قابل استفاده است. محل پل ها تنگ ترین معابر رود ارس است که بستر سنگی دارد ولی سایر جاهای محل عبور رود آهکی ونرم است.
غار باستانی وایگان: در منطقه گردشگری آینالو و در شمال جاده خاکی روستای وایگان به سبب موقعیت مناسب و مساحت بزرگ در طول ادوار مختلف مورد توجه انسان ها بوده و مورد استفاده قرار گرفته است.
قله آوارسین: در جنوب روستای آوارسین از آثار ثبت ملی شهرستان خداآفرین و مربوط به دوران قبل از اسلام، قلعه آوارسین قرار دارد که در محیطی آرام و دلنشین و طبیعتی بکر و زیبا واقع است.
برج قارلوجه: در کنار رود ارس و در روستای قارلوجه از سنگ های تراش خورده محلی با پلان هشت ضلعی احداث شده است. این برج با مقبره داخل آن متعلق به قرن هفتم هجری بوده و از قدیمی ترین آثار به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی کشور به شمار می رود.
منبع: روزنامه هفت صبح