منطقة‌ آزاد چابهار، سرزمین خورشید و اقیانوسی از فرصت‌های جاودانه از ققنوس بقا تا هژمونی غریبانة تدبیر -عبدالرسول خلیلی

ساعت 13:55 سه شنبه 19 بهمن 1389

سیستان و بلوچستان سرزمین پهناوری است که از دریاچة فیروزفام هامون تا پهن دشت نیلگون دریای عمان گسترانیده شده است. این سرزمین، نمادی از سربلندی‌ها را در تاریخ ایران به رخساره می‌برد و آئینة درخشندگی آرزوها و فرصت‌های بی‌پایان است.

استان سیستان و بلوچستان، یکی از پهناورترین استان‌های کشور با قدمتی دیرینه است. این استان با برخورداری از موقعیت استراتژیک خود، از دیرباز نقش مهمی در توسعة تجارت و بازرگانی منطقه داشته است. یافته‌های شهر سوخته در 57 کیلومتری جادة زابل به زاهدان حکایت از این دارد که سیستان و بلوچستان مرکز ثقل جادة تاریخی ابریشم از چین تا روم باستان بوده است.

سرزمین بلوچستان از گذشته بسیار دور بر سر راه‌های تجارت جهان مانند راه ابریشم و تجارت اروپا و کشورهای مدیترانه با هندوستان قرار داشته و دارای جاذبه‌های بازرگانی و گردشگری فراوانی بوده است. محل کنونی شهر زاهدان مرکز اتراق و بارانداز کاروان‌های شتر منطقة بلوچستان در مسیر رفت و برگشت به سیستان و نقاط دیگر محسوب می‌شده است. مراکز شهری کنونی نیز در قدیم محل دادوستد بوده و محموله‌های تجاری از آنجا توسط پیله‌وران و تجار به نقاط دیگر کشور حمل و به فروش می‌رسیده است. همین پیشینة مثبت در این استان دولت را بر آن داشت تا به منظور رفع محرومیت منطقه و ایجاد اشتغال برای مرزنشینان با محور قراردادن منابع بازرگانی و تجاری استان، در مصوبة توسعة محور شرق به جنبه‌های بازرگانی و تجاری اهمیت داده و با ایجاد 7 بازارچة مرزی فعال و تأسیس منطقة آزاد تجاری صنعتی چابهار گام‌های اساسی برای توسعة پایدار استان بردارد.

استان سیستان و بلوچستان با وسعت 187502 كیلومترمربع، در جنوب شرقی ایران از نظر جمعیتی از کم تراکم‌ترین استان‌های کشور است. این استان پهناور در سمت شرق با كشور پاكستان 900 كیلومتر و با كشور افغانستان 300 كیلومتر مرز مشترك دارد؛ در قسمت جنوب با دریای عمان به طول حدود 300 كیلومتر مرز آبی دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان جنوبی به طول 190 كیلومتر و کشور افغانستان و در قسمت غرب با استان كرمان به طول 580 كیلومتر و با استان هرمزگان به طول 165 كیلومتر همجوار است. مرزهای طولانی آبی و خشكی استان با كشورهای افغانستان، پاكستان و كشورهای حوزه خلیج‌فارس، موقعیت ویژه‌ای را به آن بخشیده است.

استان سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یك طرف تحت تأثیر جریان‌های جوی متعدد مانند: جریان بادی شبه قاره هند و به‌تبع آن باران‌های موسمی اقیانوس هند است و از طرف دیگر تحت تأثیر فشار زیاد عرض‌های متوسط قرار دارد كه گرمای شدید مهم‌ترین پدیده‌ مشهود اقلیمی آن است.

قسمت جنوبی استان یكی از مناطق در حال فرونشستن تدریجی است و دلیل آن نیز ضخامت زیاد رسوبات ماسه‌ای دوران سوم زمین‌شناسی است كه عمق آن به بیش از یك كیلومتر می‌رسد. بر همین اساس پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می‌رود كه یكی از علت‌های بوجود آمدن گل فشان‌ها و چشمه‌های آب معدنی فراوان در این منطقه است. ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان به دوران سوم و دوم زمین‌شناسی تعلق دارد و سنگ‌های آن اغلب آهكی و گچی است. بعضی كوه‌های این استان (مانند آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم تعلق دارند. ارتفاعات سیستان و بلوچستان،‌ جزو رشته‌ كوه‌های مركزی ایران و شامل ناهمواری‌های شرق چاله‌ لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است. این ارتفاعات در همه جا پیوسته نیستند، به‌طوری كه حوضه‌های پستی در فواصل این ارتفاعات پدید آمده‌اند. پهنای كوهستان‌ها از شمال به جنوب افزایش می‌یابد و در فاصله ایرانشهرـ كوهك به بیشترین حد خود می‌رسد. این ناهمواری‌ها مشتمل بر كوه‌های سیستان و كوه‌های بلوچستان است.

چندگانگی و تنوع فرهنگی، گویش‌های گوناگون و نمود تعلقات قومی و قبیله‌ای و استقامت و سخت‌کوشی مردم از ویژگی‌های جمعیتی استان است.

سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان از دو منطقة سیستان و بلوچستان تشکیل می‌شود. منطقة سیستان به مساحت 8117 کیلومترمربع، در قسمت شمالی این استان قرار دارد و حوزة مسطح و مسدودی است که از آبرفت‌های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است. منطقة سیستان از 3 شهرستان زابل، زهک و هیرمند تشکیل می‌شود. منطقة بلوچستان به مساحت 179385 كیلومترمربع منطقة وسیع كوهستانی است كه حد شمالی آن كویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است. منطقة بلوچستان از زاهدان که مرکز استان است شروع می‌شود و شهرستانهای زاهدان، خاش، سراوان، ایرانشهر، سرباز، نیکشهر،چابهار و کنارک را شامل می‌شود. سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان یادآور سرزمین پهلوانان اسطوره‌ای ایران زمین است. این سرزمین مهد بسیاری از اسطوره‌های ایرانی‌بودن است که کمتر دیرینه‌نامه‌ایست که نامی از آنها نبرده باشد.

تاریخ نگاران سیستان را به گرشاسب، یکی از نوادگان کیومرث نسبت داده‌اند. نام سیستان از نام اقوام آریایی «سکا» اخذ شده‌است. «سکاها» در حدود سال ۱۲۸ قبل از میلاد، در پهنة سیستان استقرار یافتند. «نیمروز» نام دیگر سیستان است. همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره‌ای ایران چون زال، سام و رستم دستان قهرمان حماسی شاهنامة فردوسی نسبت داده‌اند.

سرزمین بلوچستان امروزی که ناحیه جنوبی استان را تشکیل می‌دهد، نیز در قدیمی‌ترین اسناد تاریخی به اسم «مکا» مشهور بوده و در نوشته‌های تاریخ‌نگاران از آن به عنوان «گدروزیا» یاد شده‌است.

شمال استان، برآمده از آبرفت‌های رودخانه هیرمند، که بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان را در خویش جای داده‌است. کوه خواجه تنها پشته بلندی می‌باشد که در منطقة مسطح سیستان خود نمایی کرده و نزد اهالی از قداستی خاص برخوردار است. دشت سیستان که در گروه اقلیم بیابانی میانه قرار دارد، بارشی کمتر از ۶۵ میلی متر را در سال دریافت می‌کند و میزان تبخیر در آن به بیش از ۵۰۰۰ میلی متر می‌رسد. این شرایط در مجموع باعث خشکی فیزیکی شدید محیط بوده و در سالهایی که میزان ورودی آب رودخانه هیرمند کاهش می‌یابد، خشکسالی‌های مخرب توسعه پیدا می‌کند. شریان حیاتی منطقه یعنی هیرمند نوسانات سالیانه قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. وزش بادهای ۱۲۰ روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان می‌وزد در تشدید نیاز و خشکی محیط مؤثر است.

جنوب استان که وسعت متنوع اش را با دریای عمان گره زده‌است. این وادی دارای طبیعتی کوهستانی می‌باشد. مناطق جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و بهره گیری از بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه‌های اساسی اقلیم منطقه است. با توجه به پایین بودن بارش و عدم وجود منابع برفی کوهستانی اکثر جریانات رودخانه‌ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آب‌های زیر زمینی تنها امکانات تأمین آب بشمار می‌آیند. وجود مخروط آتشفشانی تفتان با ۳۹۴۱ متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوع و جالبی را فراهم آورده‌است. با توجه به دوره آماری ۱۳۷۵ـ۱۳۵۹ میانگین بارش سالیانه استان ۸/۱۳۹ میلی متر و میانگین دمای سالیانه ۶/۲۲ درجه سانتی گراد، می‌باشد.

وضعیت اقتصادی استان

سیستان و بلوچستان از جهت رشد و توسعه اقتصادی از مناطق در حال توسعه کشور است.

وسعت استان و تنوع آب و هوایی، موجب بروز تنوع در پوشش گیاهی و غنای منابع طبیعی تجدید شونده شده است. وجود تالاب هامون و امکان تولید علوفه نی و بونی در سطح ۱۵۰ هزار هکتار با تولید متوسط حداقل ۶ تن در هکتار علوفه خشک (در مواقع غیر خشکسالی) از سرمایه‌های مهم منطقه به شمار می‌رود. در استان بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی که حدود ۷۰ گونه آن دارای ارزش دارویی و صنعتی می‌باشد شناخته شده‌است. ازجمله می‌توان گونه‌های کهور، کنار، بنه، بادام، جش و گز روغن را نام برد. مساحت جنگل‌های استان که عمدتاً نیمه متراکم و کم تراکم هستند قریب به یک میلیون هکتار می‌باشد.

۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای استان قابل کشت بوده و آب مورد نیاز نیز از ۱۱ هزار و ۳۰۰ منبع آبی شامل چاه، قنات، چشمه و رودخانه‌های هیرمند، سرباز، لادیز و بمپور تأمین می‌شود. حدود ۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای عمان با راه‌یابی به آب‌های آزاد، و دریاچه هامون، از دیگر ظرفیت‌های آبی این استان هستند. سه میلیون و ۴۰۰ واحد دامی در این استان وجود دارد.

این استان چهار کارخانه تولید شیر پاستوریزه و فراورده‌های لبنی، ۳۴ مرکز جمع‌آوری شیر روستایی و دو مجتمع بزرگ پرورش گاو شیری با ظرفیت ۱۲ هزار راس گاو دارد. تولید انواع خرما در این استان سالانه ۱۶۷ هزار تن است که ارزش اقتصادی آن ۲۱۸ میلیارد ریال می‌باشد.

بزرگ‌ترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که با تأمین نیاز داخلی استان به ۹ استان دیگر کشور نیز نهال صادر می‌شود. «خرما، موز، مرکبات، انبه، پاپایا، گوآوا، چیکو، پسته و انگور یاقوتی» ازجمله میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستان و بلوچستان است.

یکی از مزیت‌های نسبی استان در بخش کشاورزی، شیلات و آبزی‌پروری است که تاکنون بالغ بر 2500 میلیارد ریال در این بخش سرمایه‌گذاری شده است.

اختصاص 42/6درصد صید کشور و 80درصد ماهیان صنعتی به این استان، فراهم‌بودن زمینة دوبار پرورش میگو در سال، فراهم‌بودن زمینة پرورش ماهی و امکان توسعه و ایجاد صنایع فرآوری جدید ازجمله فرصت‌های اقتصادی این استان است.

براساس آمارهای موجود در سال 1360 جمعاً تعداد 1115 نفر صیاد با 315 نفر شناور در منطقه فعال بوده که عمدة صید آنها شامل ماهیان تجاری و در مناطق ساحلی مورد مصرف ساحل‌نشینان قرار می‌گرفت. در‌حال‌حاضر شیلات استان با بهره‌گیری از 11 اسکله و جایگاه تخلیة صید و 2395 شناور اعم از قایق و لنج و حدود 23 هزار نفر صیاد دائمی و فصلی در قالب 32 تعاونی صیادی به امر صید و صیادی فعالیت می‌کنند و حاصل تلاش آنها در سال 1385 استحصال حدود 181700 تن آبزیان بوده است.

زراعت اشکال متعددی دارد و صنعت آبی آن وابسته به رود هیرمند است. در استان هم‌اکنون 21 شهرک و ناحیه صنعتی فعال و برخوردار از امکانات مناسب وجود دارد، که 450 واحد صنعتی با اشتغال 6450 نفر در آنها مستقر هستند.

1510 قرارداد واگذاری زمین با صنعتگران و کارآفرینان منعقد شده است. هرچند ظرفیت‌ها و زمینه‌های فراوانی برای شکوفایی بیشتر شهرک‌های صنعتی در استان وجود دارد. در سال‌جاری 689 طرح صنعتی و کشاورزی با اعتبار حدود 492 میلیارد ریال در دستور کار قرار داشته و علاوه بر آن 1358 طرح صنعتی نیز در بانک‌های عامل استان به تصویب رسیده است. صنایع موجود در استان به دو دسته صنایع ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی استان عبارتند از صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی و کارگاههای فلزکاری، ریخته‌گری، ساخت لوازم خانگی و تانکرسازی. مهم‌ترین رشته‌های صنایع دستی رایج در استان عبارتست از: قالی بافی، گلیم بافی، سفالگری، حصیر بافی، پرده بافی، چادر بافی، نمدمالی، خراطی و سوزندوزی بلوچ، سکه‌دوزی و آیینه دوزی، پریوار دوزی، توردوزی، خامه دوزی و سیاه دوزی. معادن این استان عبارتند از معادن مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر،.سنگ آهک و غیره.

وجود راه‌آهن زاهدان و پاکستان و قرارگرفتن این استان در محور ارتباط اکو و وجود زمینه‌های مناسب جهت صدور کالا و خدمات بخصوص ترانزیت از دیگر قابلیت‌های این استان بود که در طرح توسعة محور شرق به آن پرداخته شده است.

به‌تازگی قطار کانتینری تهران‌ـ‌استانبول و اسلام‌آباد که به قطار اکو معروف شده است، در مسیر ایران‌ـ‌ترکیه‌ـ‌پاکستان به طول 6500 کیلومتر راه‌اندازی شده است. از کل مسیر راه‌آهن، 2500 کیلومتر در ایران، 2006 کیلومتر در ترکیه و باقیماندة آن در کشور پاکستان ساخته شده است. با راه‌اندازی این خط آهن، هزینة حمل و نقل کالا به 50 درصد مسیر دریایی جایگزین، خواهد رسید. خط آهن تهران‌ـ‌استانبول‌ـ‌اسلام‌آباد، آرزوی کشورهای عضو اکو برای تسریع و توسعة روابط تجاری است.

درحال‌حاضر طول کل راه‌های استان 26 هزار و 631 کیلومتر راه معمولی و 36 هزار کیلومتر راه همسنگ می‌باشد. همچنین عملیات احداث 5 بزرگراه به طول 1200 کیلومتر در استان سیستان و بلوچستان از سال 87 در حال انجام است.³

شهرها و شهرستان‌ها

این استان براساس آخرین تغییرات شامل شهرستان‌های زیر است: ایرانشهر، چابهار، خاش، دلگان (به مرکزیت گلمورتی)، زابل، زابلی، زاهدان، زهک، سراوان، سرباز (به مرکزیت راسک)، سیب، سوران (به مرکزیت سوران)، کنارک، میان کنگی(به مرکزیت دوست محمد)، و نیک شهر و هیرمند. شهرهای این استان شامل ادیمی، اسپکه، ایرانشهر، بزمان، بمپور، بنت، بنجار، پیشین، جالق، چابهار، خاش، دوست‌محمد، راسک، زابل، زابلی، زاهدان، زهک، سراوان، سرباز، سوران، سیرکان، فنوج، قصرقند، کنارک، گلمورتی، محمدآباد، میرجاوه، نصرت‌آباد، نگور، نوک‌آباد، نیک‌شهر است. همچنین این استان پهناور از 40 بخش و 36 شهر تشکیل گردیده است. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر استان، زاهدان با بیش از 567 هزار نفر جمعیت است و کم‌جمعیت‌ترین شهر این استان، شهر کوچک سرباز است که فقط 1047 نفر جمعیت دارد. در سال 1378 حدود 99درصد شهرهای سیستان و بلوچستان از شبکة لوله‌کشی و آب آشامیدنی سالم بهره‌مند بوده‌اند.

نقاط دیدنی استان شامل بناهای یادبود تاریخی: ارگ کوه خواجه، بازار زاهدان، درخت انجیر معابد، دریاچه هامون، دهانه غلامان، زیارتگاه مرتضی‌علی، عمارت قدیمی پست چابهار، قلعه پرتغالی‌ها، قلعه تیس، قلعه رستم، قلعه سب، قلعه سه کوهه، قلعه ناصری، سنگ‌نگاره‌های کوه نگاران، بازار منطقة آزاد چابهار، موزه ایرانشهر، موزه چابهار و میل نادری است. از دیگر نقاط دیدنی استان می‌توان به شهر سوخته در زابل، قلعة چهل دختران در نیک‌شهر، قلعة قدیم ایران‌شهر در ایرانشهر، آتشکده کارکوی، زابل، قلعة تیمور، زاهدان و بناهای یادبود مذهبی شامل: امامزاده غلام رسول در چابهار، و مسجد شاه علی زابل اشاره کرد.

چابهار، جلوه‌گاه طلوع خورشید بر دریا

بندر چابهار در جنوب استان سیستان و بلوچستان دارای بهترین کرانة اقیانوسی و معتدل‌ترین آب و هوا در سواحل جنوب کشور ایران است که با شیب حدود نیم‌درصد به خلیج چابهار و دریای عمان منتهی می‌شود.

موقعیت جغرافیایی چابهار تحت تأثیر جریان‌های جوی گوناگونی مانند بادهای موسمی شبه‌قارة هند، جبهه‌های استوایی و مرکز کم‌فشار و جبهه‌های غربی با منشأ مدیترانه‌ای است.

با توجه به محسوس‌نبودن فصول پاییز و زمستان و باقی‌ماندن سبزی درختان در این منطقه، فصول چهارگانه به فصل بهار شبیه و منطقه به چهاربهار معروف گردیده و نام چابهار رفته رفته به‌صورت چابهار تغییر شکل پیدا کرده است. این بندر از لحاظ عرض جغرافیایی هم عرض بندر میامی در شبه‌جزیرة فلوریدا امریکا و دارای شرایط آب و هوایی کاملاً مشابه آن است. متوسط دما 23 درجه و میانگین آن بین 34 و 5/10 درجه متغیر است.

این شهر در زمان‌های قدیم «بندر تیس» نام داشته و یکی از مراکز مهم تجاری کرانه‌های دریای عمان به شمار می‌آمده است. آثار باقی‌مانده بندر تیس، درحال‌حاضر در 9 کیلومتری چابهار امروزی بر جای است.

بندر چابهار به علت قرارداشتن در خارج از تنگة هرمز و در دهانة اقیانوس هند و به لحاظ موقعیت خاص اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، ارتباطی و سیاسی، از بنادر بسیار مهم کشور به‌شمار می‌آید. این بندر نزدیک‌ترین فاصله را با آب‌های آزاد جهان از طریق اقیانوس هند دارد. وجود آب‌های عمیق و بریدگی‌های طبیعی خلیج چابهار فضایی مناسب را برای اسکله‌سازی با ژرفای زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما فراهم آورده به‌طوری که یکی از 10 بندرهای مهم جهان که قابلیت تبدیل‌شدن به بندری بزرگ را دارند به شمار می‌رود؛ از این رو چابهار را می‌توان دروازه ترانزیت شرق ایران دانست. این ویژگی در دیگر سواحل جنوبی ایران حتی در کشورهای حاشیه خلیج‌‌فارس دیده نمی‌شود. این بندر در مسیر آبراه‌های بین‌المللی میان کشورهای عضو اکو و آ. سه. آن و دیگر کشورهای جهان مانند پُلی برای ترانزیت و صادرات کالا و انرژی منطقه از موقعیت منحصربه‌فردی برخوردار است. به‌طوری‌که قادر است نقش بسیار مؤثری در جهت تأمین نیازهای بازرگانی و مبادلات دریایی کشور ایفا کند. همین نقش‌پذیری باعث شده تا چابهار درحال‌حاضر مهم‌ترین بندر بازرگانی و اقتصادی کرانة استان سیستان و بلوچستان محسوب شده و با تأسیس منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار محل مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران و انجام فعالیت‌های مختلف تولیدی، تجاری، گردشگری و به‌ویژه ترانزیت به‌شمار آید.

تأسیس منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار

با توجه به امکان‌سنجی‌های اولیه دربارة اهمیت و نقش تجارت و رشد بازرگانی در توسعة بندر چابهار، به موجب تبصرة 19 قانون برنامة اول توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب 11/11/1368، به دولت اجازه داده شد تا نسبت به تأسیس منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار اقدام کند. متعاقب این تبصرة قانونی، مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7/6/1372 به موجب تبصرة ج ماده یک قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی تصویب کرد تا منطقة آزاد چابهار براساس موازین قانونی و این قانون ایجاد و اداره شود. هرچند محدودة منطقة آزاد چابهار نیز قبلاً به موجب تصویب‌نامة مورخ 18/2/1370 واقع در اراضی شرق خلیج چابهار به‌عنوان منطقة آزاد تعیین شده بود. اساسنامة سازمان منطقه نیز در 31/3/1373 در 26 ماده و در 4 فصل مشتمل بر کلیات و تعاریف، اهداف، ارکان و صورت‌های مالی توسط وزرای عضو شورای عالی مناطق آزاد به تصویب رسید.

ادارة این سازمان به‌صورت شرکت با شخصیت حقوقی مستقل بوده و سرمایة آن متعلق به دولت است، و از شمول قوانین و مقررات حاکم بر شرکت‌های دولتی و سایر مقررات عمومی دولت مستثنا بوده و منحصراً براساس قانون چگونگی ادارة امور مناطق آزاد و اساسنامة مربوط اداره خواهد شد و در موارد پیش‌بینی نشده در آنها تابع قانون تجارت خواهند بود.

سازمان منطقة آزاد چابهار تنها سازمانی در میان مناطق آزاد کشور است که به موجب مادة 7 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد با تصویب هیئت وزیران نسبت به تشکیل شرکت صید صنعتی منطقة آزاد چابهار (سهامی خاص) که طبق موازین قانون تجارت تشکیل شده، اقدام کرده است. بدون آن تمام شرکت‌های به اصطلاح فراگیر یا مادر تخصصی در زمینه‌هایی که در قانون بودجة سالانة مناطق آزاد آمده است، و در واحد ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های معنوی منطقة آزاد به ثبت رسیده‌اند، براساس مادة 7 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد تشکیل نشده‌اند، و هیچ کدام با تصویب هیئت وزیران نبوده‌اند و این به واقع محل تشکیک دارد. حتی اگر بخواهیم تشکیل آنها را با تبصرة 5 قانون برنامة سوم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور توجیه کنیم، آن تبصره هیچ ربطی با مناطق آزاد تجاری‌‌ـ‌صنعتی نداشته‌اند. شرکت‌های موجودی که درحال‌حاضر تحت نام هلدینگ فعالیت می‌کنند، شامل رفاه اجتماعی و توسعة گردشگری، عمران و توسعة شهری، سرمایه‌گذاری و توسعة صنعتی و ترانزیت و توسعة تجارت هستند.

مساحت منطقة آزاد چابهار 14 هزار هکتار است، و اراضی قابل واگذاری آن براساس طرح جامع کالبدی آن در 9 پیکره به شرح زیر پیکره‌بندی شده است:

پیکره	وسعت (هکتار)	اراضی قابل واگذاری(هکتار)	کاربری‌های اراضی منطقة آزاد چابهار
یکم	230	33	تجاری، خدماتی، گردشگری، باراندازهای کوچک و متوسط
دوم	160	95	توسعة باراندازها، انبارها، صنایع کارگاهی غیرآلاینده، سردخانه
سوم	960	380	مسکونی، تجاری، خدماتی، آموزشی، گردشگری
چهارم	1400	ـ	فضاهای سبز جنگلی و تفریحی
پنجم	450	50	توسعة روستای تیس و اراضی کشاورزی و باغات
ششم	700	120	کاربری‌های ویژه (کانال آبی، خاکی برای کشتیرانی)
هفتم	3800	2080	کاربری صنعتی در مقیاس باراندازهای بزرگ و انبارها
هشتم	6200	3400	صنایع بزرگ، باراندازهای کلان و انبارها
نهم	100	50	صنایع دریایی

راهبرد توسعة منطقة آزاد چابهار

راهبرد توسعة منطقة آزاد چابهار در هشت فصل شامل استقرار منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار، توسعة شبکة حمل‌ونقل چندوجهی (ترکیبی)، ایجاد و توسعة تأسیسات زیربنایی، ایجاد و توسعة امکانات خدماتی و رفاهی و زیست‌محیطی، توسعة فعالیت‌های بازرگانی و سرمایه‌گذاری، ایجاد و توسعة شبکة ارتباطات، توسعة اجتماعی و آموزش و پژوهش، و توسعة خدمات گردشگری با هدف استفاده از موقعیت خاص جغرافیایی و زیست‌محیطی تعریف شده است. این الزامات توسعة ملی و منطقه‌ای باعث شده تا چابهار در سال‌های اخیر به جهت ایجاد و گسترش فعالیت‌‌های منطقة آزاد چابهار توسعه و رونق قابل توجهی را تجربه کرده، و به مثابة مهم‌ترین نقطة زیستی نوار ساحلی مناطق شرقی کشور از دیدگاه برنامه‌ریزان اقتصاد توسعة ملی مطرح شود. زیربناهای موجود چابهار و محور اصلی ارتباطات جاده‌ای شمالی‌ـ‌جنوبی با مبدأ این شهر پس از عبور از شهرهای ایرانشهر، خاش و زاهدان، دسترسی به مرز میلک و ارتباط با کشور افغانستان را میسر می‌سازد. همچنین ادامة این محور اصلی تا استان خراسان جنوبی ارتباط با مناطق شمالی کشور افغانستان را از طریق نقطة مرزی دوغارون و پیوند با کشورهای آسیای میانه را از طریق نقاط مرزی سرخس، باجگیران و لطف‌آباد امکان‌پذیر می‌سازد. محور مزبور در مقام ستون فقرات سازمان فضایی این منطقه از کشور که در توافقات بین‌المللی یکی از کریدورهای اصلی حمل‌ونقل بین‌المللی لقب گرفته است، می‌تواند گرانیگاه اصلی توسعة این منطقه از کشور قلمداد شده و توسعة فعالیت‌های ترانزیتی در امتداد آن به مثابة یک الزام توسعة منطقه‌ای مورد توجه قرار گیرد.

بنابراین توسعة فعالیت‌های ترانزیتی از مبدأ چابهار به مقصد کشورهای افغانستان و 5 کشور آسیای مرکزی و بالعکس در درجة اول و ارتباط با سایر کشورهای شرق و غرب جهان از طریق ارتباط با محور تراسیکا در درجة بعدی به‌عنوان یک الزام توسعة ملی و منطقه‌ای بایستی از جملة قابلیت‌های توسعة محور ترانزیتی چابهار محسوب گردد.

در سند راهبردی سازمان منطقة آزاد چابهار، برای دورة زمانی 1388 تا 1393 اهداف و برنامه‌های زیر پیش‌بینی شده است:

1ـ حمل‌ونقل و ترانزیت

1ـ1ـ ارتقاء منطقة آزاد چابهار و تبدیل آن به کانون اصلی حمل‌ونقل ترانزیت در چهارچوب توسعة محور شرق

1ـ2ـ فراهم‌سازی امکانات لازم برای کشورهای آسیای میانه و افغانستان جهت ترانزیت و حمل و نقل‌وانتقال کالا.

2ـ گردشگری

1ـ2ـ تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در بخش جهانگردی به منظور تبدیل چابهار به استراحتگاه زمستانی

2ـ2ـ توسعة زمینه‌ها و بسترسازی برای جذب گردشگران طبیعت‌گرا با بهره‌گیری از ویژگی‌های منطقه‌ای بخصوص با توجه به تنوع آب و هوایی و طبیعت معتدل در طول سال

3ـ2ـ تقویت موقعیت فرامنطقه‌ای چابهار و جذب علائق اتباع کشورهای همجوار با توجه به زمینة مشترک و قرابت‌های فرهنگی

3ـ بازرگانی و تجارت

3ـ1ـ ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رونق محور شرق با توجه به جایگاه راهبردی چابهار

3ـ2ـ ایجاد شرکت‌های تجاری و بازرگانی بر مبنای همکاری‌های منطقه‌ای

3ـ3ـ ایجاد پارک دپوی منطقه‌ای کالا

4ـ فن‌آوری اطلاعات و ICT

4ـ1ـ ایجاد شبکة اطلاعاتی و تجاری ICT با تکیه بر عملیات ترانزیت و حمل‌ونقل

4ـ2ـ تهیة قوانین و ساماندهی مدیریت شبکه‌های اطلاعاتی

4ـ3ـ ایجاد وب‌سایت (پیکره‌های رایانه‌ای) سازمان‌های مناطق و توسعة زیرساخت‌ها و شاخه‌های اطلاعاتی، بانک‌های اطلاعاتی عملیات متنوع مورد نیاز و شبکه‌های اطلاعاتی، علمی دانشگاهی

5ـ علوم، فنون و آموزش

5ـ1ـ گسترش و توسعة دانشگاه بین‌المللی چابهار با همکاری دانشگاه‌های معتبر خارجی و جذب سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی در توسعة دانشگاه

5ـ2ـ توسعة آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، متناسب با نیازها و چشم‌اندازهای آینده بخصوص در سطح منطقه

6ـ انرژی

6ـ1ـ طراحی و ساخت انبارهای سوخت (Tank Farm) برای مبادلات تهاتری به ویژه با آسیای میانه

6ـ2ـ اتصال چابهار به شبکة گاز از طریق خط انتقال گاز بندرعباس‌ـ‌ایرانشهر

6ـ3ـ بررسی و مطالعه و اجرای خطوط لولة نفت و گاز از چابهار تا سرخس در محور شرق جهت انتقال نفت و گاز آسیای میانه

6ـ4ـ سوخت‌رسانی و خدمات جنبی به شناورهای عبوری در دریای عمان و اقیانوس هند

6ـ5ـ سازماندهی مواد نفتی مورد نیاز پاکستان و افغانستان و جلوگیری از قاچاق سوخت

7ـ صنعت و معدن

7ـ1ـ توسعة صنایع وابسته و پایین دست ترانزیت و حمل‌ونقل ترانزیت

7ـ2ـ توسعة صنایع وابسته به خودرو ساخت کشور با هدف صادرات به بازار کشورهای همجوار

7ـ3ـ توسعة فرصت‌های سرمایه‌گذاری صنایع تبدیلی، کشاورزی، معدنی و شیلاتی با توجه به مزیت‌های منطقه با اولویت صادرات و صادرات مجدد

7ـ4ـ توسعة صنایع مرتبط با کانی غیرفلزی و تولید سیمان

8ـ امور زیربنایی و عمران شهری

8ـ1ـ بازنگری و تجدیدنظر در طرح جامع با توجه به توسعة ترانزیت و افزایش همکاری بین‌المللی، الحاق شهر چابهار و اراضی تیس به منطقه، اسکان جمعیت‌های جدید

8ـ2ـ بازنگری، تهیه و اجرای نقشه‌های راهبردی جامع منطقه و استفادة بیشتر از شاخص‌های معماری و نقشه‌های محلی

8ـ3ـ انجام مطالعات و احداث فرودگاه بین‌المللی منطقة آزاد با قابلیت فرود انواع هواپیما

8ـ4ـ بررسی چگونگی گسترش تأسیسات بندری و اسکله‌های موجود

9ـ فرهنگی‌ـ‌هنری و اجتماعی

9ـ1ـ بهبود شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی در سطح منطقه و شهر

9ـ2ـ حمایت از آموزش عمومی و ارتقای سطح کیفی و کمی آن

9ـ3ـ حمایت از نهادهای فرهنگی تأثیرگذار در سطح منطقه

9ـ4ـ حمایت از فعالیت بخش خصوصی در حوزة فرهنگ و هنر

9ـ5ـ افزایش کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و ارتقای شاخص‌های آن⁴

مزیت‌های اختصاصی

منطقة آزاد چابهار براساس موقعیت‌های ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک خود دارای مزیت‌های گوناگونی است که می‌توان آنها را به ابعاد بین‌المللی و داخلی تقسیم‌بندی کرد:

الف: مزیت‌های بین‌المللی منطقة آزاد

1ـ دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی خارج از تنگة هرمز و قرارگرفتن در دهانة اقیانوس هند

2ـ امکان دسترسی به اقیانوس هند به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور و دوربودن از نقاط بحرانی خلیج‌فارس

3ـ دسترسی به کشورهای آسیای میانه با استفاده از ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای

4ـ همجواری با کشور پاکستان از طریق زمینی و دریایی، و دسترسی به بازار مصرف پرجمعیت آن

5ـ همجواری با کشور افغانستان از طریق زمینی و دسترسی به بازار مصرف آن

6ـ سهولت در ترانزیت کالا و ایجاد انبارهای عمومی برای واردات مواد اولیه، قطعات و ماشین‌آلات مورد نیاز واحدهای تولیدی به کشورهای منطقه

7ـ وجود مردمی خونگرم، مهربان با قدمت فرهنگی طولانی که به ایرانی‌بودن خود افتخار می‌کنند.

8ـ نزدیکی به منابع انرژی و بازارهای مصرف آن در کشورهای هند، چین و پاکستان

9ـ دسترسی به بازارهای هدف منطقه‌ای در آسیای میانه، افغانستان، خاورمیانه و کشورهای جنوب آسیا

10ـ نزدیکی به خطوط کشتیرانی بین‌المللی

11ـ دسترسی به منابع فراوان آبزیان در دریای عمان و اقیانوس هند

12ـ دسترسی به انواع مواد معدنی در نواحی همجوار مانند سنگ آهک و گرانیت

13ـ قرارگرفتن در مسیر تجارت خاور دور و شاخ افریقا

14ـ قرارگرفتن در مسیر کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی شمال جنوب و شرق و غرب

15ـ پل ارتباطی اتحادیة کشورهای جنوب شرقی آسیا (آ.سه.آن) شامل مالزی، فیلیپین، اندونزی، برونئی، لائوس، سنگاپور، تایلند و ویتنام.

16ـ پل ارتباطی کشورهای اکو یا سازمان همکاری منطقه‌ای شامل پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، و ترکیه.

17ـ امن‌ترین مسیر برای صادرات به کشور افغانستان از طریق مرز میلک و کشورهای آسیای میانه

18ـ قرارگرفتن بین 3 قارة آسیا، افریقا و اروپا به‌عنوان مرکز پرگار جهان و محل تلاقی تجارت شرق و غرب

19ـ محور توسعة شرق برای رونق ترانزیت به افغانستان برای بهره‌گیری از فرصت‌های موجود در بازار افغانستان در زمینه‌های گوناگون تجاری، خدماتی و صنعتی.

20ـ مرکز ثقل مناطق آزاد تجاری کشورهای اسلامی

21ـ امکان ایجاد پایگاه سوخت‌رسانی و ارائة خدمات جنبی به شناورهای بین‌المللی مستقر در دریای عمان، خلیج‌فارس و اقیانوس هند

22ـ امکان برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی در فصول مختلف سال با توجه به همجواری با کشورهای پاکستان و افغانستان و هدف‌گذاری بازارهای هدف آسیای میانه

23ـ امکان تبدیل‌شدن به قطب گردشگری بین‌المللی در تمامی طول سال و به‌ویژه در فصل زمستان به لحاظ شرایط زیست‌محیطی چابهار.

24ـ امکان احداث صنایع بزرگ تولیدی با هدف صادرات با جذب سرمایه‌گذاران خارجی.

ب: مزیت‌های داخلی منطقة آزاد

1ـ اتصال به خشکی و بهره‌برداری مناسب از امکانات پس‌کرانه‌ای سرزمین اصلی که موجب می‌شود کالاها و خدمات مشمول هزینة تخلیه و بارگیری مضاعف نشوند. این مزیت امکان ترانزیت، پردازش صادرات، صادرات مجدد را با قیمتی مناسب‌تر از سایر مناطق آزاد فراهم می‌کند.

2ـ برخورداری از 2 بندر شهید کلانتری با ظرفیت پذیرش کشتی‌ها تا 25 هزار تن و بندر شهید بهشتی با ظرفیت پذیرش کشتی‌ها تا 40 هزار تن.

3ـ برخورداری از نیروی کار فراوان و ارزان داخل کشور در رده‌های مهارتی و تخصصی گوناگون

4ـ برخورداری از امکانات شهر 100 هزار نفری چابهار

5ـ دسترسی به فرودگاه چابهار در کنارک با فاصلة حدود 40 کیلومتر با ظرفیت پذیرش هواپیماهای پهن‌پیکر

6ـ امکان استفاده از گمرکات شهر چابهار و گمرک منطقة آزاد چابهار

7ـ برخورداری از امن‌ترین پایانه‌های دریایی و زمینی موجود در استان‌های جنوبی کشور

8ـ برخورداری از آب و هوای ساحلی مناسب با جاذبه‌های گردشگری و امکان فعالیت در تمامی فصول سال در مقایسه با شهرهای ساحلی و بندری و جزایر ایرانی خلیج‌فارس

9ـ سهولت در امر ترانزیت کالا و ایجاد انبارهای عمومی برای واردات مواد اولیه، قطعات و ماشین‌آلات مورد نیاز واحدهای تولیدی به داخل کشور

10ـ اتکا به امکانات و منابع وسیع استان‌های پهناور خراسان جنوبی و کرمان و استان سیستان و بلوچستان برای فعالیت مناسب با وجود منابع غنی معدنی، محصولات کشاورزی، تولیدات سنتی و صنعتی مولد

11ـ وجودمردمی سازگار، با پیشینة تاریخی روشن برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی

12ـ برخورداری از امکانات و خدمات دانشگاه علوم و فنون دریایی و مرکز تحقیقات شیلات

13ـ مهاجرپذیربودن چابهار

14ـ دسترسی به برخی محصولات کشاورزی مانند خرما، مرکبات، زیتون، موز، انبه، نیشکر و غیره

15ـ امکان دسترسی به سوخت ارزان به لحاظ ارتباط با سرزمین اصلی

16ـ وجود مواد اولیه، و مصالح ساختمانی مورد نیاز

17ـ برخورداری از معافیت مالیاتی به مدت 20 سال برای انواع فعالیت‌های اقتصادی از تاریخ بهره‌برداری مندرج در مجوز صادره در منطقة آزاد.

18ـ دسترسی به آب‌های جنوبی ایران و داشتن موقعیت خاص بازرگانی و تجارت در منطقه

19ـ امکانات سیاحتی و شرایط خاص زیست‌محیطی، با توجه به شرایط زیست‌محیطی، منطقة آزاد چابهار در تمامی طول سال و به‌ویژه در زمستان، زمینه‌های مناسبی برای گسترش گردشگری دارد و می‌تواند به قطبی بزرگ در این زمینه مبدل شود.

20ـ برخورداری از امکانات دانشگاه بین‌المللی چابهار برای جذب دانشجویان علاقه‌مند به تحصیل در داخل منطقة آزاد

21ـ برخورداری از هتل 4 ستارة لیپار با بیش از یکصد اتاق برای جذب گردشگران و مسافران

22ـ چابهار محور توسعة صنعت چای، صنایع مواد غذایی، شیلات، آبزیان، کنسرؤسازی، بسته‌بندی و فرآوری میوه‌های فصلی ازجمله موز و انبه، مرکبات، زیتون، خرما و غیره

23ـ امکان واردات کالاهای ساخته‌شده، مواد اولیه، قطعات یدکی و ماشین‌آلات به‌صورت تجاری و ترخیص آن به داخل کشور با استفاده از 15درصد تخفیف سود بازرگانی

24ـ منطقة آزاد چابهار به لحاظ موقعیت استراتژیک خود می‌تواند به بارانداز اصلی کالاهای تجاری در منطقه و تأمین‌کنندة اصلی کالا و مواد اولیة مورد نیاز کارخانجات داخلی کشور تلقی شود. هاب منطقه‌ای چابهار با امکان بارانداز کشتی‌های بزرگ و شناورهای کوچک‌تر با ظرفیت‌های تا 100 هزار تن، می‌تواند محل تخلیه، بارگیری به مقاصد گوناگون در منطقه باشد، و هزینه‌های مضاعف حمل‌ونقل را تا 30درصد تقلیل دهد.

25ـ امکان احداث صنایع بزرگ صادراتی با سرمایه‌گذاری مشترک داخلی با اهداف صادرات کالا و خدمات به بازارهای هدف منطقه‌ای

جاذبه‌های گردشگری بندر چابهار

در چابهار پدیده‌های شگفت‌انگیز طبیعی و آثار به‌جاماندة تاریخی زیادی از روزگار کهن وجود دارد که به مثابة جاذبه‌های گردشگری دارای ارزش فراوانی هستند.

از جاذبه‌های گردشگری طبیعی مهم این بندر زیبا می‌توان به جنگل حرا در خلیج گواتر، سواحل صخره‌ای زیبا تا خلیج گواتر، تالاب لیپار در مسیر جادة ساحلی چابهار‌ـ‌گواتر در 15 کیلومتری شرق چابهار، رودخانة باهو کلات در 90 کیلومتری شرق چابهار، کوه‌های مینیاتوری (مریخی) به موازات دریا از منطقة کچو تا نزدیکی‌های خلیج گواتر، تپة گل‌فشان در شمال غرب چابهار، رشتة ارتفاعات فرسایش‌یافته در مسیر جادة ساحلی چابهار‌ـ‌گواتر، و چابهار‌ـ‌کهیر، تمساح منحصربه‌فرد پوزه‌کوتاه، درخت انجیر معابد و به‌ویژه طبیعت بکر، دست‌نخورده و بسیار زیبا با سواحل شنی و صخره‌ای که امواج آن پس از برخورد با صخره‌ها گاهی تا 5 متر اوج می‌گیرد و غیره اشاره کرد.

از جاذبه‌های گردشگری تاریخی مهم بندر زیبای چابهار می‌توان به روستا و بندر تیس در 9 کیلومتری شمال بندر چابهار و در دهانة خلیج چابهار، قلعة تیس، حسینیة آل رسول در بافت سنتی چابهار در مجاورت دریا، غارها و معبدبان مسیتی شامل 2 غار طبیعی و یک غار مصنوعی که در دامنة رشته کوه شهباز بند روستای تیس قرار دارد، ساختمان قدیمی پست تلگرافخانه، قلعة گواتر در امتداد جادة ساحلی چابهار‌ـ‌گواتر، مساجد زیبای محلی، بافت سنتی زندگی هموطنان سلحشور بلوچ، امامزاده غلام رسول، مقبرة شیخ شمیل و غیره از مهم‌ترین دیدنی‌های تاریخی چابهار به‌شمار می‌روند.

فرصت‌ها و زمینه‌های سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار

گسترش و جلب سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار در راستای توسعة منطقه با اهداف رشد و توسعة اقتصادی، اشتغال و ایجاد زمینه‌های مناسب مستلزم تنظیم راهبردهای تجاری و صنعتی مورد نیاز است. تنظیم این راهبردها در جهت تحقق اهداف منطقة آزاد چابهار به‌ویژه برای صنایع رقابتی از اهمیت خاصی برخوردار است.

یکی از ابزارهای مهم این توسعه توجه به اعمال مزیت‌های رقابتی افزون بر مزیت‌های نسبی در منطقة آزاد چابهار است. به‌طوری که اذعان به مزیت‌سازی و اعمال مزیت‌های رقابتی در منطقه می‌تواند در جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در جهت کاهش قیمت تمام‌شدة محصولات تولیدی در منطقة آزاد بسیار مفید و اساسی باشد.

بدین منظور برای جذب سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار باید محیط اقتصادی مناسبی را ایجاد کرد که قابلیت رقابت و رشد و توسعة بین‌المللی را داشته باشد. محیطی که بتواند زمینة فعالیت‌های اقتصادی را برای مؤسسات مختلف تولیدی و غیره در جهت پیوند با اقتصاد و بازار جهانی فراهم کند. در این راستا اعمال سیاست‌های تشویقی و توجه به مزیت‌های رقابتی قابل انعطاف از اهم نکات قابل ملاحظه برای جذب سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار است.

به همین منظور شناسایی زمینه‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی، تولیدی، صنعتی، صادرات کالاهای صنعتی، صنایع تبدیلی و تکمیلی، فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، خدماتی، سیاحتی و گردشگری به منظور رشد و توسعة اقتصادی، سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، از اهمیت خاصی برخوردار است. این اهداف قانونی در واقع متضمن زمینه‌های تولیدی و تجاری است که به‌عنوان محورهای اساسی و غالب فعالیت اقتصادی در منطقة آزاد چابهار در برنامة سوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تعیین شده است.

بر این اساس سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر یک از فعالیت‌های اقتصادی زیر سرمایه‌گذاری نمایند.

الف‌ـ‌ سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی و عمرانی: در این بخش که بیشترین توسعه و آبادانی منطقه را مدنظر قرار می‌دهد، اجرای طرح‌های زیر توجیه‌پذیر است. احداث زیرساخت‌های زیر اصلی‌ترین طرح‌های سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود:

1ـ احداث نیروگاه برق

2ـ احداث فرودگاه بین‌المللی

3ـ احداث تأسیسات آب‌شیرین‌کن

4ـ احداث انبار و باراندازهای کوچک و بزرگ

5ـ خرید تجهیزات بندری جهت تخلیه و بارگیری شناورها

6ـ احداث سیستم‌های مخابراتی و فناوری اطلاعات، ICT و پایگاه‌های ISP و اینترنت

7ـ احداث سد و آب‌بندهای خاکی

8ـ سیستم‌های جمع‌آوری و تصفیة فاضلاب

9ـ شبکة توزیع برق و روشنایی

10ـ احداث اسکله‌های تفریحی

11ـ توسعه و ترمیم و تجهیز اسکله‌های موجود برای پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما با ظرفیت بیش از یکصد هزار تن

12ـ تکمیل شبکه‌های آب‌رسانی

13ـ طرح احداث خط آهن چابهار‌ـ‌سرخس از طریق فهرج (بین زاهدان و کرمان) جهت اتصال به راه‌آهن سراسری

14ـ احداث شهرک‌های صنعتی با توجه به کاربری‌های مندرج در طرح‌ جامع کالبدی منطقة آزاد.

ب‌ـ‌ سرمایه‌گذاری در امور تولیدی‌‌ـ‌صنعتی: دسته‌بندی واحدهای تولیدی صنعتی منطقة آزاد چابهار مطابق طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی که توسط ادارة آمار سازمان ملل متحد پدید آمده است، کلیة رشتة فعالیت‌های اقتصادی در زمینه‌های صنایع غذایی و دارویی، صنایع نساجی و پوست و چرم، صنایع چوب و کاغذ، صنایع شیمیایی، صنایع کانی غیرفلزی، صنایع فلزی و برق و الکترونیک، صنایع ساخت وسایل حمل‌ونقل را دسته‌های اصلی صنایع محسوب کنند.¹ و طرح‌هایی برای سرمایه‌گذاری به‌شمار می‌روند.

در احداث قطب صنعتی هدف اصلی تمرکز واحدهای صنعتی در محدوده‌ای است که از امتیازاتی چون موقعیت مناسب نسبت به شهر و شبکة ارتباطی پیرامون آن، فضای کافی برای توسعة بعدی، دسترسی به تأسیسات زیربنایی امکان ارتباط با واحدهای صنعتی دیگر برخوردار باشد.

بنابراین در قطب صنعتی تنها واحدهای صنعتی استقرار نمی‌یابند، بلکه مجموعه عناصر خدماتی و ارتباطی که حصول اهداف فوق را امکان‌پذیر می‌سازد نیز در زمرة عناصر تشکیل‌دهندة قطب صنعتی به حساب می‌آیند. در اینجا واحدهای صنعتی قابل ذکر در قطب صنعتی منطقة آزاد، برحسب سلسله مراتب زیرگروه‌های هر دسته و یا تلفیقی از طبقه‌بندی‌های یادشده مورد اشاره قرار می‌گیرد. این تلفیق به جهت ضرورت‌های مکانیابی و استقرار صنایع در منطقة آزاد صورت گرفته است.

الف‌ـ صنایع غذایی و دارویی و بهداشتی: این گروه به 3 زیرگروه ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی‌ها، ساخت محصولات دارویی و ساخت محصولات از توتون و تنباکو تقسیم شده است که زیرگروه ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی‌ها خود به صنایع ذیل تفکیک می‌شود:

1ـ تولید، عمل‌آوری و حفاظت گوشت، ماهی، میوه، سبزیجات، روغن‌ها و چربی‌ها

2ـ ساخت محصولات لبنی

3ـ ساخت محصولات از دانه‌های آسیاب شده، نشاسته و محصولات نشاسته‌ای و غذاهای آماده.

4ـ ساخت سایر محصولات غذایی (خبازی، قند و شکر، کاکائو، شکلات، ماکارونی و...)

5ـ ساخت انواع آشامیدنی‌ها (نوشابه‌های غیرالکلی، تولید آب‌های معدنی). احداث تأسیسات آب‌شیرین‌کن به تحقق این گروه به ویژه کمک می‌کند.

ب‌ـ صنایع نساجی، پوشاک، پوست و چرم: این گروه از 3 زیرگروه ساخت منسوجات، ساخت انواع پوشاک و دباغی و ساخت چمدان و کیف دستی تشکیل یافته است و زیرگروه منسوجات دسته‌های زیر را شامل می‌شود:

1ـ ریسندگی، بافندگی و تکمیل منسوجات

2ـ ساخت سایر منسوجات (قالی، قالیچه، طناب، ریسمان، توری)

3ـ ساخت انواع پارچه، کالاهای کشباف و قلاب‌باف.

ج‌ـ‌ گروه صنایع چوب و کاغذ: این گروه از 2 زیرگروه تشکیل یافته است:

1ـ ساخت چوب، محصولات چوب و چوب پنبه که خود دستة اره‌کشی، رنده‌کاری چوب و دسته ساخت محصولات از چوب، چوب پنبه، نی و مواد حصیربافی را شامل می‌شود.

2ـ ساخت کاغذ و محصولات کاغذی که علاوه بر دستة ساخت کاغذ و محصولات کاغذی، دسته انتشار، چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده را نیز دربرمی‌گیرد.

دـ گروه صنایع شیمیایی ـ این گروه از 2 زیرگروه تشکیل یافته است:

1ـ زیرگروه ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی شامل دسته‌های: 1ـ ساخت مواد شیمیایی اساسی، 2ـ ساخت سایر محصولات شیمیایی (مواد ضد آفتاب، رنگ، روغن جلا) صابون‌ها، مواد پاک‌کننده، 3ـ ساخت الیاف مصنوعی

2ـ زیرگروه و ساخت محصولات لاستیک و پلاستیک، شامل دسته‌های: 1ـ ساخت محصولات از لاستیک، 2ـ ساخت انواع محصولات پلاستیکی، 3ـ ساخت کالاهای ورزشی

هـ‌ ـ گروه صنایع کانی غیرفلزی: این گروه شامل زیرگروه ساخت محصولات کانی دسته‌های زیر را در برمی‌گیرد:

1ـ ساخت شیشه و محصولات شیشه‌ای، 2ـ ساخت محصولات سرامیکی نسوز، 3ـ ساخت محصولات گلی و سرامیکی غیرنسوز، 4ـ ساخت سیمان، آهک، گچ و کالاهای بتنی، آهکی و گچی، 5ـ برش، شکل‌دادن و پرداخت سنگ.

وـ گروه صنایع فلزی و برق و الکترونیک: این گروه به 5 زیرگروه تقسیم می‌شود که عبارتند از:

زیرگروه ساخت محصولات فلزی شامل دسته‌های: 1ـ ساخت محصولات فلزی ساختمان، تانک، مخازن، 2ـ ساخت سایر محصولات فلزی فابریک است.

زیرگروه ساخت ماشین‌آلات شامل دسته‌های: 1ـ ساخت ماشین‌آلات با کاربرد عام، 2ـ ساخت ماشین‌آلات با کاربرد خاص است.

زیرگروه ساخت ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی شامل: 1ـ ساخت ماشین‌آلات دفتری، حسابداری و محاسباتی، 2ـ ساخت موتورهای برق، ژنراتور و ترانسفورماتور، 3ـ ساخت سیم و کابل، 4ـ ساخت لامپ‌های الکتریکی و تجهیزات روشنایی است.

زیرگروه ساخت رادیو و تلویزیون

زیرگروه ساخت ابزار پزشکی، ابزار دقیق شامل: 1ـ ساخت ابزار پزشکی و جراحی و ارتوپدی، 2ـ ساخت ابزارهای اپتیکی و تجهیزات عکاسی، 3ـ ساخت ساعت‌های مچی و انواع دیگر ساعت است.

زیرگروه ساخت آلات موسیقی به‌ویژه موسیقی محلی. شامل سازهای محلی دونلی، تنبورگ، قیژک که نوعی ویلون پیشرفته است، بنجو، دهلک به نام محلی طبلا، ساز کنجلی، دُهُل، تین بوک، سرنا، ساز بادی باجا و غیره است. از استادان این سازها می‌توان از شیرمحمد اسپندار نوازندة دونلی، اسحاق بلوچ‌نسب نوازندة تنبورگ، و علی محمد بلوچی نوازندة قیژک و غیره نام برد. برگزاری دوره‌های آموزشی برای ماندگاری این سازها بسیار مفید و ارزنده خواهد بود.

زـ صنایع وسایل حمل‌ونقل ـ این گروه به 5 زیرگروه به تفصیل ذیل تفکیک می‌گردد:

زیرگروه ساخت وسایل نقلیة موتوری شامل: 1ـ ساخت وسایل نقلیه موتوری، 2ـ ساخت بدنه،‌اتاق‌سازی برای وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر، 3ـ ساخت قطعات و ملحقات برای وسایل نقلیه موتوری است.

زیرگروه ساخت وسایل نقلیه دریایی شامل: 1ـ ساخت و تعمیر انواع کشتی، 2ـ ساخت و تعمیر انواع شناورهای تفریحی‌ـ‌ورزشی است.

زیرگروه ساخت وسایل نقلیة هوایی

زیرگروه ساخت لوکوموتیوهای راه‌آ‌هن، تراموا، نواقل روی خط آهن

زیرگروه ساخت تجهیزات سایر وسایل حمل‌ونقل شامل: 1ـ ساخت موتورسیکلت، 2ـ ساخت انواع دوچرخه و صندلی چرخدار معلولین است.

مقایسة طبقه‌بندی فوق با مطالعات تعیین عناصر کالبدی طرح جامع منطقة ‌آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار، نشان می‌دهد که به‌جز در زمینة برخی دسته‌های مربوط به صنایع کانی غیرفلزی، در اکثر رشته‌ها و گروه‌های دیگر، زمینة استقرار دسته‌هایی از واحدهای صنعتی هر گروه، متناسب با پتانسیل‌های منطقة آزاد وجود دارد.

ج‌ـ سرمایه‌گذاری در امور تجاری و بازرگانی ـ عمدة زمینه‌های فعالیت در امور تجاری و بازرگانی به قرار زیر می‌باشد:

1ـ تجهیز اسکله و خدمات تخلیه و بارگیری، 2ـ ایجاد مراکز بورس کالا و خدمات، 3ـ احداث انبار و مراکز دپو کالا، 4ـ احداث امکانات انبارداری شامل سردخانه، 5ـ احداث دفاتر اداری برای ترخیص برای انجام خدمات بازرگانی، 6ـ احداث دفاتر اداری برای عمده‌فروشی و توزیع کالا، 7ـ ایجاد نمایشگاه‌های عمومی عرضه و فروش کالا.

دـ سرمایه‌گذاری در امور خدماتی ـ در اینجا منظور واحدهایی است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با عملکرد واحدهای صنعتی شهرک صنعتی ارتباط دارند و انجام امور آنها را تسهیل می‌کنند. در مجموع خدمات اداری، رفاهی و حمل‌ونقل و همچنین تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز واحدهای صنعتی را نیز در برمی‌گیرند. بنابراین با در نظر گرفتن روابط عملکردهای واحدهای صنعتی و نیاز استفاده‌کنندگان و مراجعه‌کنندگان ایجاد مراکز و فضاهای خدماتی و تأسیساتی متعددی لازم می‌آید که اهم آنها عبارتند از:

مراکز اداری، نمایشگاه، انبارها، ترمینال نوبت‌دهی، سالن اجتماعات و مهمانسرا، مسجد، مرکز درمانی، مرکز آموزشی، مرکز ورزشی، آتش‌نشانی، فضاهای سبز عمومی، باسکول.

در طرح سطوحی نیز در رزرو خدماتی اختصاص یافته است.

از دیگر فعالیت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در امور خدماتی را نیز می‌توان به شرح زیر برشمرد:

ـ ایجاد شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی زمینی، هوایی و دریایی و ارائة خدمات مسافرتی، ایجاد واحد حمل‌ونقل شهری و بین شهری و ارائة خدمات مربوطه، ـ ایجاد مراکز درمانی و دارویی، ایجاد مؤسسات آموزشی عمومی و فنی حرفه‌‌ای، ایجاد مراکز پولی و بانکی، بیمه و مؤسسات اعتباری‌ـ‌مالی، ایجاد مؤسسات مالی و تجاری، ایجاد مراکز ارائة خدمات بازرگانی، ایجاد مرکز همایش‌های بین‌المللی منطقة آزاد چابهار، ایجاد واحدهای خدمات رفاهی و تفریحی، مجتمع خدمات اداری و انجام خدمات مشاوره‌ای را می‌توان جزء سایر فعالیت‌های خدماتی نام برد.

هـ ـ سرمایه‌گذاری در امور سیاحتی و گردشگری ـ زمینه‌های فعالیت در امور سیاحتی به منظور ایجاد و توسعة صنعت توریسم در منطقة آزاد عبارتند از:

1ـ احداث هتل، متل، میهمانخانه و دیگر مراکز اقامتی، 2ـ واگذاری هتل، متل، میهمانخانه، رستوران، سالن‌های ورزشی و... به‌صورت TIME SHARING (مالکیت زمانی)، 3ـ ایجاد تورهای مسافرتی داخلی و خارجی، 4ـ تأسیس شعب فروشگاه‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای، 5ـ احداث مجتمع‌های تفریحی و ورزشی و فرهنگی، 6ـ طرح احداث دهکدة توریستی و ساحلی و غیرساحلی، 7ـ احداث اسکلة مجزای قایقرانی و توریستی، 8ـ ایجاد مراکز اردوهای ورزشی و فرهنگی در سطح استان‌ها در چابهار، 9ـ ایجاد و برقراری لاینرهای دریایی بین منطقه تا دبی برای گردش و تفریح و استفاده از رستوران روی عرشه جهت صرف نهار یا شام مسافران و گردشگران، 10ـ تجهیز یا احداث شرکت خدمات دریایی و فراساحلی جهت برگزاری طرح‌های ورزشی آبی و زیرآبی، 11ـ احداث شرکت‌های توریستی، پارک‌های تفریحی و توسعة حیات وحش، 12ـ تجهیز فرودگاه به برقراری دفاتر خدمات امور اتباع بیگانه جهت VISA-EXCHANGE، 13ـ مشارکت یا مبادرت به اجرای طرح آموزش شنا، قایقرانی، جت‌اسکی، اسکی روی آب، آموزش نجات غریق و مدرسة غواصی، 14ـ احداث زمین‌های ورزشی فوتبال، بسکتبال، هندبال و والیبال ساحلی، 15ـ احداث آلاچیق و پلاژهای خانوادگی ساحلی، 16ـ احداث مرکز آکواریوم و پارک آبزیان دریایی، 17ـ احداث موزة طبیعی و حیات وحش حیوانات بومی، 18ـ احدای شهر بازی.

متقاضیان سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار باید بتوانند برای اجرای هر یک از زمینه‌های یادشده یا هر طرح دیگری که در منطقه از نظر آنان قابلیت اجرا داشته باشد، با مراجعه به مدیریت امور سرمایه‌گذاری سازمان از خدمات سازمان استفاده و اقدام نمایند.

علاوه بر طرح‌های بالا، طرح‌های زیر از جانب سازمان برای سرمایه‌گذاری دارای اولویت است.

اولویت‌های سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد چابهار

در این بخش که بیشترین توسعه و آبادانی منطقه را مدنظر قرار می‌دهد، ایجاد طرح‌های به شرح زیر را توجیه‌پذیر کرده و سرمایه‌گذاران می‌توانند در این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری کنند:

ـ احداث نیروگاه برق، ـ احداث فرودگاه اختصاصی بین‌المللی و راه‌اندازی خطوط هوایی، ـ احداث تأسیسات آب‌شیرین‌کن، ـ مجهزنمودن بنادر به تجهیزات و امکانات تخلیه و بارگیری شناورها، ـ احداث پالایشگاه و مجتمع‌های پتروشیمی، ـ احداث مخازن ذخیرة انرژی، ـ احداث صنایع خودرؤسازی، تولید و مونتاژ اتومبیل، و ساخت‌وساز شناورهای دریایی و لوازم یدکی آنها، ـ احداث شهرک‌های صنعتی با مجموعه‌ای کامل از انبارها و سالن تولیدی آماده قابل فروش و اجاره با سایر خدمات، ـ احداث کارخانجات تولید انواع لوازم خانگی و قطعات الکتریکی و الکترونیکی با استفاده از آخرین فن‌آوری، ـ احداث ساختمان تسهیلات مخابراتی و فناوری اطلاعات، کارخانجات آلومینیوم و فولاد، واحدهای مونتاژ وسایل الکترونیکی، احداث کارخانجات صنایع تبدیلی از محصولات کشاورزی و معدنی و احداث صنایع نساجی و تولید پوشاک از پارچه و چرم، صنایع بسته‌بندی و بسته‌بندی مجدد، احداث صنایع کانی غیرفلزی و تولید مصالح ساختمانی، کارخانجات سیمان، احداث کارخانجات تولید انواع مواد غذایی، دارویی و شیمیایی، تعمیر و ساخت کشتی‌ها و قایق‌های ماهی‌گیری، ایجاد زمینه‌های سرویس‌دهی کشتی‌های عبوری، کارخانجات روغن‌کشی از دانه‌های گیاهی، صید و عمل‌آوری سخت‌پوستان، احداث شبکة کاملی از صنایع شیلاتی به‌ویژه کارخانة کنسرو ماهی و کارخانجات صنایع جانبی شیلات، احداث هتل و مراکز اقامتی و تفریحی، ایجاد دهکده‌های گردشگری و پارک‌های آبی و غواصی، تأسیس بانک و مؤسسات مالی و اعتباری، تأسیس شرکت‌های حمل‌ونقل و مراکز ارائة خدمات بازرگانی، خدمات حمل‌ونقل هوایی، زمینی و دریایی به‌ویژه به آسیای میانه، افغانستان، شرق و جنوب افریقا، خاورمیانه، جنوب آسیا و خاور دور، ایجاد تسهیلات مدیریت زنجیرة تأمین و خدمات پشتیبانی شامل انبار، سردخانه‌ها، ترمینال‌های کانتینری و خدمات بندری، احداث مراکز تفریحی و ورزشی و مراکز ارائة خدمات رفاهی و درمانی، تأسیس شرکت‌ها و مؤسسات بیمة داخلی، تأسیس شعبات بانک‌ها و مؤسسات بیمه‌های خارجی، پرورش و تولید گلخانه‌ای انواع گل و گیاه گرمسیری، ایجاد مؤسسات آموزشی عمومی و مراکز فنی حرفه‌ای، ایجاد مراکز همایش‌های بین‌المللی، ایجاد مراکز بین‌المللی خصوصی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ایجاد شعب دانشگاه‌های بین‌المللی، ایجاد مراکز نمایشگاه‌های بین‌المللی، ایجاد مراکز مشاورة سرمایه‌گذاری و تجارت بین‌المللی، ایجاد فروشگاه‌های بین‌المللی همانند مراکز فروش کالاهای چینی، هندی و غیره، ایجاد مراکز منطقه‌ای کالا همانند بازار بورس طلا، پنبه، چای، و محصولات کشاورزی و غیره.

منطقة آزاد چابهار و توسعة محور شرق

ازمیان زمینه‌های فعالیتی که با توجه به شرایط و ویژگی‌های کلان اقتصادی، اجتماعی و فضایی مناطق آزاد کشور، تعیین شده است، برای منطقة آزاد چابهار به موضوع ترانزیت به‌عنوان فعالیت غالب اشاره شده است. تعیین این فعالیت غالب در منطقة آزاد چابهار نشان از اهمیت آن از جانب دست‌اندرکاران کشور برای توسعه منطقة آزاد چابهار در راستای محور اصلی حمل‌ونقل و ترانزیت در توسعة محور شرق کشور دارد. محوری که اصلی‌ترین هدف خود را در فعال‌سازی و توسعة ترانزیت و حمل‌ونقل کشور، ارتقای نقش و عملکرد منطقة آزاد چابهار در توسعة ملی و منطقه‌ای تعریف کرده است. این محور از بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان آغاز شده و بعد از عبور از شهرهای نیک‌شهر، ایرانشهر، خاش، زاهدان، نهبندان، سربیشه، بیرجند، قائن، گناباد، تربت حیدریه و مشهد از یک سو به سرخس و از سوی دیگر به نقاط مرزی لطف‌آباد، باجگیران و پرسه سو در استان‌های خراسان رضوی و شمالی منتهی می‌شود. خروجی‌های این محور به نقاط مرزی میرجاوه و میلک، دوغارون، میل 73 و یزدان نیز جزء این محور محسوب می‌شوند.

درحال‌حاضر حدود 90درصد کالای ترانزیتی در محور ترانزیتی چابهار از طریق دو نقطة مرزی دوغارون و سرخس از کشور خارج و یا وارد می‌شود که با بهره‌برداری از مرز میلک بخش وسیعی از ترانزیت کالا به افغانستان از طریق این نقطة مرزی به وقوع خواهد پیوست.

مرزهای خروجی کالای ترانزیتی یا مبدأ چابهار به افغانستان و بالعکس شامل: میرجاوه ـ‌ (پاکستان) ـ‌کویته‌ـ‌چمن‌ـ‌قندهار، ‌میلک‌ـ‌دلارام‌ـ‌قندهار (یاهرات)، و دوغارون‌ـ‌هرات است.

منطقة آزاد چابهار نیز از طریق دریا، جاده و خطوط ریلی یکی از ارزان‌ترین بنادر کشور برای ترانزیت است. به‌طوری که باید از وجود این منطقه برای توسعه و فعال‌سازی محور ترانزیت و حمل‌ونقل کشور بهره برد. درحال‌حاضربا حل مشکلات مربوط به آبخور و لایروبی اسکله‌های شهید کلانتری و شهید بهشتی می‌توان پهلوگیری شناورهای با تناژهای بسیار بالا را فراهم ساخت تا مشکل آبخور نداشته باشند. با تجهیز بندر چابهار، تکمیل پروژه‌های موج‌شکن، اسکله‌سازی و لایروبی اسکله‌های موجود، تجهیز بندر با جرثقیل‌های پیشرفته، می‌شود توان بارگیری و تخلیة بندر چابهار را افزایش داد. با ساخت پس‌کرانه‌ها می‌توان از ظرفیت تناژهای بالای میلیون در بندر چابهار بهره‌برداری کرد. به علاوه با توسعه و تجهیز بندر چابهار، اسکله‌سازی، ساخت پس‌کرانه‌ها، جاده‌سازی و حمل‌ونقل ریلی می‌توان زمینه‌ها را برای پذیرش کشتی‌ها با ظرفیت‌های بالا به وجود آورد.

بدین ترتیب توسعة منطقة چابهار برای رونق‌بخشیدن به تجارت منطقه‌ای، مستلزم همکاری منطقه‌ای و حتی سرمایه‌گذاری‌های مشترک است که می‌تواند بیش از پیش وجهة همت دولت دهم قرار گیرد. منطقة آزاد چابهار به خاطر قرارداشتن در مسیر کریدور حمل‌ونقل شمال جنوب که نزدیک‌ترین مسیر به اقیانوس هند است، می‌تواند به‌عنوان نزدیک‌ترین نقطة ارتباطی بین کشورهای خاور دور با کشورهای آسیای میانه مورد توجه سرمایه‌گذاران به‌عنوان پل ارتباطی بین آسیا و اروپا عمل کند. برای تحقق نقش ممتاز این منطقه در بحث حمل‌ونقل و ترانزیت کالا می‌توان از مزایای دسترسی به 3 بازار و مرکز توزیع بار جهانی در آسیا شامل حوزة خلیج‌فارس، حوزة اقیانوس هند، و حوزة جنوب شرقی آسیا با چند میلیارد نفر جمعیت برخوردار شد. بنابراین بندر چابهار که از طرفی مشرف به اقیانوس هند و از سوی دیگر نزدیک‌ترین فاصلة زمینی را تا کشورهای افغانستان، پاکستان و آسیای میانه دارد. با استفاده از قابلیت ترانزیتی خود می‌تواند به‌عنوان پایگاهی برای انتقال تولیدات کشورها با کمترین هزینه حمل مورد استفاده قرار گیرد. به ویژه آنکه می‌توان بندر چابهار را به‌عنوان بهترین و مناسب‌ترین دروازة آبی کشور افغانستان برای ارتباط با دنیای خارج قلمداد کرد. جذب سرمایه‌گذاری درخصوص تولید کالاهای مورد نیاز آسیای میانه و بخش‌های مربوط به خدمات حمل‌ونقل ترانزیت کالا ازجمله موارد ضروری و توجیه‌پذیر در منطقة آزاد چابهار است. به علاوه می‌توان مهم‌ترین نیازهای چابهار را برای عملی‌شدن ترانزیت کالا به کشورهای دیگر، تکمیل و بهبود جاده‌های مواصلاتی به این بندر، توسعه و تکمیل تجهیزات بندری و احداث راه‌آهن برشمرد.

با توجه به اهمیت این موضوع جا دارد که با تجهیز و نوسازی بنادر این منطقه، ظرفیت و توان تخلیه و بارگیری آنها را به حداکثر ظرفیت موردنظر رساند. در کنار آن با انجام لایروبی اسکله‌های موجود، مشکلات آبخور آنها را حل کرد و امکان پهلوگیری شناورهای با ظرفیت بالای یکصد هزار تنی را فراهم ساخت. تکمیل پروژه‌های موج‌شکن، اسکله‌سازی و ساخت پس‌ کرانه‌ها و تأسیسات زیربنایی ازجمله دیگر عواملی است که می‌توان از طریق آنها ظرفیت آنها را افزایش داد. به علاوه می‌توان مهم‌ترین نیازهای منطقه را برای عملی‌شدن ترانزیت کالا به کشورهای دیگر از طریق تکمیل و بهبود جاده‌های مواصلاتی، توسعه و تکمیل تجهیزات بندری و احداث راه‌آهن برشمرد. البته توجه به مشکلات نرم‌افزاری ازجمله یکسان‌سازی رویه‌ها و سرعت‌بخشیدن به ترانزیت و کاهش توقف‌های اجباری مسیرها نیز حائز اهمیت است. از این رو، باید با توجه به مزایای اقتصادی منطقة آزاد چابهار جهت و سمت و سوی ترانزیت را در منطقة آزاد تعریف کرد و براساس مزایای ویژه و اقتصادی آن، امکانات لازم را برای آن متناسب با سیاست‌های کلان اقتصادی کشور به وجود آورد تا این منطقه بتواند در زمینة ترانزیت کالا در عمل محوریت پیدا کند. تحقق آن به واقع فرصت مناسبی برای کشور است تا بتواند از طریق منطقة آزاد چابهار نیازهای متنوع بازارهای طبیعی ایران را در 24 کشور منطقه ازجمله کشورهای حاشیة خلیج‌فارس، آسیای میانه، قفقاز و سایر کشورهای خاورمیانه ازجمله لبنان و سوریه تأمین کند.

همچنین ایجاد صنایع ترانزیتی و تولید کالاهای مورد نیاز کشورهای آسیای مرکزی و بخش‌های مربوط به خدمات حمل‌ونقل ترانزیت ازجمله موارد ضروری و توجیه‌پذیر در منطقة آزاد چابهار است تا بتواند موجبات افزایش ترانزیت را از کشور افزایش دهد، و فرصت‌های شغلی بی‌شماری را با ایجاد صنایع ترانزیتی در کشور به وجود آورد. مسلم است با رعایت راهبردها و اقدام‌هایی که برای فعال‌سازی و توسعة محور ترانزیت و حمل‌ونقل شرق کشور در مصوبة طرح توسعة محور شرق که براساس مطالعات پایة آمایش سرزمین در سال 1381 به تصویب هیئت‌دولت رسیده است، می‌توان به اصلی‌ترین اهداف در نظر گرفته شده برای توسعة محور ترانزیت و حمل‌ونقل کشو ازجمله افزایش نقش و سهم کشور در ترانزیت کالا و حمل‌ونقل بین‌المللی، افزایش سهم بندر چابهار در بازرگانی داخلی و خارجی آن به یک کانون فعال منطقه‌ای، تقویت پیوندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی با کشورهای همجوار شرق و شمال شرقی، و کاهش فعالیت‌های غیررسمی اقتصادی و جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر دست یافت.²

برآورد حجم کالای قابل ترانزیت در مسیر محور شرق بر مبنای حجم تجارت جهانی در سال 2020

سهم تجارت ایران از تجارت جهانی در طی سال‌های 1999، 2000 و 2001 به ترتیب معادل 4/29، 2/45 و 7/13 میلیارد دلار بوده است.درصد سهم ایران از مجموعه تجارت جهانی در سال‌های فوق به ترتیب برابر با 255/0درصد، 347/0درصد و 472/0درصد بوده است. بنابراین متوسط سهم ایران از تجارت جهانی در طی سال‌های مذکور 358/0درصد می‌باشد. با عنایت به اینکه حجم تجارت جهانی در سال 2015 و 2020 میلادی به ترتیب 20 هزار و 30 هزار میلیارد دلار برآورد شده است که با تعمیم متوسط سهم ایران از حجم تجارت جهانی (358/0درصد) به حجم تجارت جهانی سال‌های 2015 و 2020، سهم ایران از تجارت جهانی در سال‌های موردنظر به ترتیب 6/71 و 4/107 میلیارد دلار خواهد شد. میزان آن در جدول زیر آمده است.

درصورتی‌که ارزش ترانزیت هر تن کالا را 2000 دلار فرض کنیم، در این صورت مقدار کالای ترانزیتی از کشور در طی سال‌های 2015 و 2020 به ترتیب 35800 هزار تن و 53700 هزار تن خواهد شد.

سهم بندر چابهار از کل کالای ترانزیتی از ایران طی سال‌های 1999، 2000 و 2001 میلادی نیز در جدول زیر منعکس شده است، به استناد اطلاعات مربوطه متوسط نسبت سهم بندر چابهار از حجم کل کالای ترانزیت شده در طی سال‌های مربوطه معادل 137/1درصد خواهد شد که بر این اساس مجموع کالای قابل ترانزیت از بندر چابهار در سال‌های 2015 و 2020 به ترتیب 407 و 610 هزار تن خواهد شد.

پیش‌بینی سهم چابهار از کل کالای قابل ترانزیت از کشور براساس حجم تجارت جهانی در سال‌های 2015 و 2020 میلادی

سال / شرح	1999	2000	درصد رشد	2001	درصد رشد	2015 (1)	2020 (1)
حجم تجارت جهانی (میلیارد دلار)	11506	13033	3/13درصد	2905	7/77درصد(_)	20000	30000
سهم ایران از تجارت جهانی (میلیارد دلار)	4/29	2/45	7/53درصد	7/13	70ـ‌درصد(ـ)	6/71	4/107
درصد سهم ایران از تجارت جهانی	255/0درصد	347/0درصد	ـ	472/0درصد	ـ	3580/درصد*	358/0درصد*
سهم کالای ترانزیت‌شده از ایران (هزار تن)	2802	2770	1/0ـ	2672	5/3ـ‌درصد(ـ)	35800	53700
سهم چابهار از کل کالای ترانزیت‌شده از ایران (هزار تن)	3/16	1/1	ـ	5/74	ـ	407	610
نسبت سهم کالای ترانزیتی از چابهار به کل کالای ترانزیت‌شده	582/0درصد	39/0درصد	ـ	79/2درصد	ـ	137/1درصد**	137/1درصد**

* بر اساس متوسط درصد ایران از تجارت جهانی طی سنوات گذشته محاسبه شده است.

** بر مبنای متوسط درصد کالاهای ترانزیتی از بندر چابهار محاسبه شده است.

(1): برآورد گروه مطالعاتی بخش بازرگانی

پیش‌بینی حجم ترانزیت بندر چابهار در سال 1399 براساس ظرفیت بالقوة آن(1) – واحد: تن

سال / شرح	1382	1399
ظرفیت ترانزیت بالقوة بندر چابهار	1.000.000	6.000.000
ظرفیت ترانزیت بالفعل بندر چابهار	41026	3408000
نسبت ظرفیت ترانزیت بالفعل بندر چابهار به ظرفیت ترانزیت بالقوة آن	1/4درصد	8/56درصد

پیش‌بینی حجم ترانزیت کالا از بندر چابهار در سال 1387 با فرض ثابت‌ماندن ظرفیت بالقوة آن(2) – واحد: تن

سال / شرح	1382	1399
ظرفیت ترانزیت بالقوة بندر چابهار	1.000.000	1.000.000
ظرفیت ترانزیت بالفعل بندر چابهار	41026	568000
نسبت ظرفیت ترانزیتی بالفعل به ظرفیت بالقوة آن	1/4درصد	8/56درصد

(1) و (2) برآورد گروه مطالعاتی بخش بازرگانی

جدول مقایسة مسیرهای جنوبی ترانزیت کالا به افغانستان

مسیر	طول مسیر (کیلومتر)	مبدأ	مقصد
بندرعباس‌ـ‌دوغارون‌ـ‌هرات‌ـ‌قندهار	2300	بندرعباس	دوغارون
بندرعباس‌ـ‌جیرفت‌ـ‌بم‌ـ‌زاهدان‌ـ‌زابل‌ـ‌قندهار	1600	بندرعباس	میلک
بندرعباس‌ـ‌زاهدان‌ـ‌میرجاوه‌ـ‌کویته‌ـ‌قندهار	1800	بندرعباس	میرجاوه
چابهار‌ـ‌زاهدان‌ـ‌میرجاوه‌ـ‌کویته‌ـ‌قندهار	1800	چابهار	میرجاوه
چابهار‌ـ‌زاهدان‌ـ‌زابل‌ـ‌دلارام‌ـ‌قندهار	1500	چابهار	میلک
کراچی‌ـ‌کویته‌ـ‌چمن‌ـ‌قندهار	1060	کراچی	چمن (پاکستان)

مأخذ: بررسی و شناسایی ظرفیت‌های بازرگانی خارجی افغانستان و مسیرهای ترانزیت آن، مهندسین مشاور شرق آیند، تابستان 1381

زیرساخت‌های آماده

1ـ امکانات و ظرفیت بنادر شهید کلانتری و بهشتی ـ بندر شهید کلانتری دارای مساحتی برابر با 340 هزار مترمربع کل بندر، 35 هزار مترمربع محوطه‌های روباز و 90050 مترمربع محوطة کل ترمینال کانتینر است.

بندر شهید کلانتری شامل 5 اسکله جمعاً به مساحت 41 هزار مترمربع، 53 هزار تن تناژ پهلودهی، عمق پای اسکله بین 2ـ تا 5/12ـ متر، خواهد رسید. کاربری اسکله‌ها چندمنظوره، کالای عمومی لنج‌ها، و اسکله 1 با تناژ زیر 500 تن تناژ پهلودهی در اختیار نیروی انتظامی است.

جدول فازبندی اجرای طرح توسعه تا سال 2020 به شرح زیر تعیین شده است:

بندر شهید بهشتی دارای مساحتی برابر با 460 مترمربع کل بندر، 308 هزار مترمربع محوطه‌های روزباز، 18000 مترمربع انبارهای مسقف، و 12 هزار مترمربع انبارهای مسقف در حال ساخت است.

بندر شهید بهشتی دارای 5 اسکله به طول جمعاً 92751 مترمربع، 170 هزار تن تناژ پهلودهی، عمق پای اسکله‌ها بین 8ـ تا 11ـ است که با اجرای طرح توسعة عمق پای آن به 14ـ متر خواهد رسید. کاربری اسکله‌های چندمنظوره، نفتی و کالاهای عمومی است.

فاز	سال	شرح
1	2008	حذف 2 اسکلة 3 و 4 بندر شهید بهشتی‌ـ‌ایجاد 2 اسکلة کانتینری (ترمینال 1) و 3 اسکلة چندمنظوره
2	2012	ایجاد یک پست اسکلة کانتینری 360 متری (ترمینال 1)
3	2013	حذف 2 پست اسکله 1 و 2 شهید بهشتی‌ـ‌تبدیل اسکلة 5 شهید بهشتی به اسکلة نفتی
4	2015	ایجاد یک اسکلة چندمنظوره
5	2020	ایجاد یک اسکلة کانتینری 360 متری (ترمینال 1)

در فاز یک قرار است احداث قسمت انتهایی موج‌شکن به طول 1650 متر، احداث 2 پست اسکلة کانتینری به طول 640 متر، احداث 3 پست اسکلة چندمنظوره به طول 580 متر، لایروبی به میزان 175 میلیون مترمکعب تا عمق 16ـ و احیای اراضی به میزان 195 هکتار انجام شود.³

امکانات موجود بندری نشان می‌دهد تا زمانی که تسهیلات و برنامه‌های توسعة زیرساخت‌ها ازجمله بنادر مورد نیاز منطقة آزاد چابهار بطئی رشد کنند، فعالیت‌های بازرگانی و اهداف توسعه‌ای سازمان منطقة آزاد به‌زودی تحقق نمی‌یابند.

2ـ پایان طرح راه‌آهن کرمان، زاهدان و ورود نخستین قطار مسافربری و باری به زاهدان

راه‌اندازی راه‌آهن کرمان‌ـ‌زاهدان به‌عنوان حلقة مفقودة جادة ابریشم، نقش مهمی در توسعة اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جنوب شرق کشور به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان دارد. راه‌آهن کرمان، بم، زاهدان به طول 546 کیلومتر با 25 ایستگاه از هجدهم خردادماه 1388 به‌طور آزمایشی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. قطارهای مسافری این محور ریلی پس از رفت‌و‌آمد قطارهای باری و رفع نواقص احتمالی حداکثر از دو ماه آینده به‌طور رسمی و دائمی برقرار و اقلام به جابه‌جایی مسافر می‌کنند.⁴ اجرای این طرح در سفر نخست رئیس‌جمهور و هیئت‌دولت به استان سیستان و بلوچستان، با تأمین اعتبارات مورد نیاز تصویب و پس از آن عملیات ساخت راه‌آهن کرمان، زاهدان ادامه یافت. در 3 سال گذشته چندین برابر اعتبارات سال‌های قبل برای این طرح اعتبار تخصیص یافت و 400 میلیارد تومان تأمین و هزینه شد. این خط حلقة گمشدة ارتباط شبه‌قاره با اروپا است که با راه‌اندازی آن ارتباط ریلی بین کشورهای منطقه با اروپا برقرار شده و ترانزیت کالا و مسافر در مسیر هند و چین، کشورهای اروپا و آسیا و داخل کشور انجام می‌شود.

با تکمیل پروژة راه‌آهن، بم، زاهدان، شبکة حمل‌ونقل ریلی ایران به پاکستان متصل می‌شود. باا تصال شبکة ریلی ایران به کویته، پاکستان از طریق ایران به آسیای مرکزی و ترکیه وصل خواهد شد. هرچند راه‌‌آهن کویته در پاکستان نیاز به بازسازی دارد که با وضعیت فعلی با اتصال شبکة حمل‌ونقل ریلی ایران نمی‌توان از ظرفیت‌های آن استفاده کرد. در مورد تکمیل شبکة حمل‌ونقل ریلی ایران به‌منظور اتصال به اروپا در ترکیه باید خطوط ریلی شمال دریاچه وان نیز تکمیل شود که این طرح باید از طریق فاینانس عملیاتی‌شده و به تکمیل این شبکه کمک کند.

با توجه به علاقه‌مندی کشورهای عضو اکو به محور ارتباطی پاکستان، ایران آنان می‌توانند از این محور استفاده کنند.

3ـ پایانة مرزی میلک آماده شد

راه‌اندازی پایانة مرزی و بین‌المللی میلک در سیستان، موجب توسعه و تحول حمل‌ونقل و ترانزیت‌ خارجی کالا و به‌تبع آن توسعة کشور در این زمینه می‌شود.

گفته شده است: «با راه‌اندازی این پایانة درآمد ترانزیتی کشور از درآمد حاصل از درآمد حاصل از نفت کمتر نخواهد شد.» پایانة مرزی و بین‌المللی میلک در دهم تیرماه 1388 با حضور وزیر راه و ترابری، استاندار سیستان و بلوچستان، وزیر تجارت و صنایع افغانستان در سیستان و دیگر مسئولان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

پایانة مرزی میلک در مرز مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در استان سیستان و بلوچستان مجاور پل میلک و در حاشیة رودخانة هیرمند قرار گرفته است که تا زاهدان 261 کیلومتر و تا بندر چابهار 975 کیلومتر فاصله دارد. منطقة سیستان شامل شهرستان‌های زابل، زهک و هیرمند در 200 کیلومتری شمال زاهدان قرار دارد.⁵

فاصلة این پایانه تا نخستین شهر افغانستان، «زرنج» حدود 4 کیلومتر و تا دلارم حدود 217 کیلومتر است. این پایانه در محدودة شهرستان تازه تأسیس هیرمند قرار دارد. این پایانه از دو بخش مسافربری و تجاری ساخته شده و در زمینی به مساحت 5/12 هکتار راه‌اندازی شده است. در این پایانه، بخش‌های مختلفی از قبیل گذرنامه، سالن گمرک، ادارة‌ استاندارد، قرنطینه، شعبة بانک ملی و تشریفات کالا احداث شده است.

چشم به راه آماده‌شدن

4ـ راه‌آهن چابهار، زاهدان و مشهد

8 ماه از مطالعات طرح بزرگ راه‌اندازی راه‌آهن چابهار، زاهدان، مشهد انجام شده است. گفته می‌شود شروع عملیات اجرایی آن تا پایان دولت دهم به اتمام خواهد رسید. هم اکنون محور چابهار‌ـ‌ایرانشهر آن نیز برای اجرا آمادة واگذاری به پیمانکار است. ساخت این خط سیر ترانزیت، در سفر دوم رئیس‌جمهور و هیئت‌دولت به استان سیستان و بلوچستان تصویب شد. رئیس‌جمهور در سفر نخست به این استان دستور لازم برای تأمین اعتبارات مورد نیاز طرح را صادر کرد که پس از آن عملیات ساخت راه‌آهن کرمان‌ـ‌زاهدان با سرعت ادامه یافت. در 3 سال گذشته چندین برابر اعتبارات سال‌های قبل برای این طرح اعتبار اختصاص یافت و 400 میلیارد تومان تأمین و هزینه شده است.

این خط حلقة گمشدة ارتباط شبه‌قارة آسیا با اروپا بود که با راه‌اندازی آن ارتباط ریلی بین کشورهای منطقه با اروپا برقرار شده و ترانزیت کالا و مسافر در مسیر هند و چین، کشورهای اروپا و آسیا و داخل کشور انجام می‌شود.

راه‌اندازی راه‌آهن چابهار، زاهدان، سرخس از یک سو موجب اتصال ایران به ترکمنستان، روسیه و چین و از سوی دیگر به افغانستان و کشورهای آسیای میانه می‌شود.⁶ بدیهی است با توجه به اینکه بندر چابهار بهترین کریدور (گذرگاه آبی) جهان است، با توسعه و تکمیل اسکله‌های این بندر و جادة ترانزیتی و خط ریلی چابهار، میلک و سرخس، تجارت و بازرگانی در آسیا رونق خواهد گرفت. بنابراین سرمایه‌گذاری در زمینة حمل‌ونقل استان برای احیای پروژه‌های عظیم ترانزیتی از اهمیت زیادی برخوردار است.

وضعیت مسیرهای ترانزیتی از چابهار تا مقصد در کشورهای آسیای میانه و افغانستان واحد (کیلومتر)

	طول مسیر	خوب	متوسط	بد
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌افغانستان از مسیر چابهار‌ـ‌میرجاوه، کویته، چمن، قندهار	1712	281	439	992
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌افغانستان از مسیر چابهار‌ـ‌میلک، دلارام، قندهار	504	367	371	(185) 689
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌افغانستان از مسیر چابهار‌ـ‌دوغارون، هرات	1781	255	1314	212 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر چابهار‌ـ‌باجگیران‌ـ‌عشق‌آباد	1861	513	1117	231 (231)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر چابهار‌ـ‌‌سرخس، تجن	2128	612	1214	282 (282)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر چابهار‌ـ‌‌تربت حیدریه، اینچه برون‌ـ‌سردار	2674	957	1505	212 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر چابهار‌، دوغارون، هرات، شبرغان، مزار شریف، حیرکان	2710	525	1314	871 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر سرخس‌ـ‌تاجیکستان‌ـ‌تجن‌ـ‌ماری هرات	2341	415	1644	282 (282)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌ترکمنستان از مسیر چابهار‌ـ‌دوغارون‌ـ‌(افغانستان)‌ـ‌هرات‌ـ‌شبرغان‌ـ‌مزار شریف‌ـ‌شیرخان‌ـ‌دوشنبه	3121	741	1340	1040 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌تاجیکستان از مسیر چابهار‌ـ‌دوغارون‌ـ‌(افغانستان)‌ـ‌هرات‌ـ‌شبرغان‌ـ‌مزار شریف‌ـ‌‌حیرکان‌ـ‌ازبکستان‌ـ‌ازون و دوشنبه	2977	614	1469	894 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌تاجیکستان از مسیر سرخس‌ـ‌ترکمنستان‌ـ‌تجن‌ـ‌ماری‌ـ‌فواپ‌ (ازبکستان)‌ـ‌بخارا‌ـ‌گذار‌ـ‌ازون‌ـ‌دوشنبه
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌‌تاجیکستان از مسیر سرخس‌ـ‌ترکمنستان‌‌ـ‌تجن‌ـ‌ماری‌ـ‌فواپ ‌(ازبکستان)‌ـ‌بخارا‌ـ‌سمرقند‌ـ‌سیرداریا‌ـ‌چرنیاوکا‌ـ‌آستانه	4609	1546	2781	282 (282)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌قزاقستان از مسیر چابهار‌ـ‌اینچه‌برون‌ـ‌(ترکمنستان)‌ـ‌سیرداریا‌ـ‌بالاآباد‌ـ‌ترکمن‌باش‌ـ‌بکتاش	2672	917	1519	236 (212)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌قرقیزستان‌ از مسیر چابهار‌ـ‌سرخس‌ـ‌(ترکمنستان‌)‌ـ‌تجن‌ـ‌ماری‌ـ‌فواپ(ازبکستان)‌بخارا‌ـ‌ناووی‌ـ‌سمرقند‌ـ‌سیرداریا‌ـ‌تاشکند‌ـ‌کوکند‌ـ‌اندرنجان	4141	1906	1891	344 (282)
کیفیت ارتباط ایران‌ـ‌قرقیزستان از مسیر چابهار‌ـ‌سرخس‌‌ـ‌(ترکمنستان)‌ـ‌تجن‌ـ‌ماری، فواپ‌ـ‌(ازبکستان)‌ـ‌ناووی‌ـ‌سمرقند‌ـ‌سیرداریا‌ـ‌چرنیاوکا‌ـ‌(قزاقستان)	3573	1433	1858	282

منبع: گزارش مطالعة توسعة محور شرق، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور

توضیح: اعداد داخل پرانتز بیانگر مسیر بد در محدودة جغرافیایی ایران می‌باشد.

حلقة مفقودة پیوند دانشگاه و صنعت در چابهار

پیوند رشته‌های تحصیلی دانشگاه بین‌المللی چابهار با زمینه‌های صنعتی در منطقة آزاد از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. به‌طوری که بعد از گذشت حدود 6 سال از تأسیس دانشگاه در چابهار، هنوز فعالیت‌‌های آن نتوانسته مکمل رشد صنعت و تجارت در منطقة آزاد چابهار باشد. ارتباط رشد صنعت و دانشگاه در چابهار باید بتواند سیاست‌گذاری‌های بنگاه کوچک و متوسط و بزرگ را مشخص کند و اولویت‌های لازم را برای توسعة شبکه‌ای‌شدن و رشد خوشه‌های صنعتی، پارک‌های علمی فناوری، برقراری ارتباطات مستمر پیمانکاران را به‌صورت فزاینده با توجه به اهمیت روابط کسب و کار به‌وجود آورد. همچنین باید بتواند به ایجاد مراکز یک مرحله‌ای برای سیستم‌های گوناگون حمایتی ازجمله صدور مجوز و ارائة خدمات سریع به تجار و صنعتگران، دسترسی به بزرگراه‌های اطلاعاتی از طریق ایجاد بانک‌های اطلاعاتی منطقه‌ای و بین‌المللی کسب و کار و همراهی با بنگاه‌های اقتصادی مستقر در منطقة آزاد برای حضور در بازارهای هدف منطقه‌ای و بین‌المللی کمک کند. تقویت سرمایه‌های خصوصی مخاطره‌پذیر از طریق ایجاد صندوق‌های خصوصی برای ارتقای توسعة کارآفرینی، نوآوری، ابداع، ابتکار و خلاقیت، سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه برای شکل‌گیری محیط کسب و کار رقابتی و تسریع روند سرمایه‌های کارآفرینی برای رشد سرمایه‌گذاری از دیگر خدماتی است⁵ که تأسیس دانشگاه بین‌المللی چابهار باید در خدمت‌رسانی به حوزة فعالیت‌های اقتصادی در منطقة آزاد انجام دهد. بدیهی است سیاست‌ها و راهبردهای منطقة آزاد چابهار، در ارتباط با مزیت‌‌های رقابتی موجود در منطقه و نیازهای اقتصادی کشور باید بتواند در تعامل با فعالیت‌های دانشگاهی به تشویق صادرات و ایجاد فرصت‌های گوناگون شغلی و اشتغال‌زایی کمک کند. هدف از تأسیس دانشگاه در منطقة آزاد چابهار دنبال‌کردن مشارکت در اهداف بومی‌گرایی، صنعتی‌شدن و بین‌المللی شدن است. یعنی پیوند بازخوردهایی که بتواند حلقة مفقودة میان فرصت سرمایه‌گذاری، رشد صنعت، و دانشگاه را در منطقة آزاد چابهار بدرستی باز کند.

آیا مدیران اسبق، سابق و حال حاضر دانشگاه بین‌المللی چابهار، با همة ادعاهای خود توانسته‌ا ند درک درستی از این حلقة مفقوده پیدا کنند؟ و آیا باید درآمدهای نداشتة سازمان منطقه را از بابت رشد دانشگاه بین‌المللی خرج کرد. بدون آنکه بتواند به بازگشایی این حلقة مفقوده کمک کند؟ قدر مسلم، دانشگاه بین‌المللی چابهار زمانی می‌تواند در خدمت منطقة آزاد چابهار برپا باشد که در خدمت رشد صنعت و تجارت در منطقه قرار گیرد. چیزی که تاکنون انجام نشده است و باید انجام بشود و الخ.

بندر گوادر، رقیب پیدای چابهار

بندر گوادر در فاصلة 190 مایلی غرب کراچی در سواحل دریای مکران قرار دارد. این بندر به لحاظ فنی و برخورداری از عمق مناسب در طرح جامع بنادر ملی پاکستان مناسب تشخیص داده شده است تا به‌عنوان سومین بندر بازرگانی کشور توسعه یابد. این بندر پس از تکمیل قادر خواهد شد کشتی‌های باری با ظرفیت 100 هزار تن و نفت‌کش‌های با ظرفیت 200 هزار تن را پهلودهی کند. عملیات اجرایی منطقة آزاد گوادر از سال 2002 با مشارکت سرمایه‌گذاری چین آغاز شده است، و هزینة اجرایی آن تا تکمیل طرح مبلغ 1160 میلیارد دلار در 2 فاز پیش‌بینی شده است. احداث جاده، تغییر شیوة سنتی زندگی مردم محلی، ایجاد نیروگاه برق، تأمین گاز مورد نیاز، اتصال منطقه به شبکة ریلی کشور و ایجاد بندرگاه‌های مجهز ازجمله برنامه‌های عملیاتی آن است. در فاز اول، 3 بندرگاه بزرگ با تجهیزات مورد نیاز به ظرفیت پذیرش کشتی‌های 50 هزار تنی مدنظر قرار گرفته است. درحال‌حاضر کانال‌های مربوطه به طول 5 کیلومتر توسط متخصصین چینی لایروبی شده است. این بندرگاه‌ها هر یک به طول 200 متر با 350 متر محوطه و 5/11 متر آبگیری در طول 36 ماه با هدف بهره‌برداری سریع‌تر ساخته شده‌اند.

هزینة اجرایی این فاز در حدود 250 میلیون دلار پیش‌بینی شد که 198 میلیون دلار آن را چینی‌ها و مابقی را دولت پاکستان سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در فاز دوم، ایجاد 10 بندر با 2 پایانة بزرگ نفتی و یک پایانة کانتینری پیش‌بینی شده است. این تأسیسات قابلیت پذیرش کشتی‌های با ظرفیت 100 هزار تن و تانکرهای نفتی 200 هزار تنی را خواهند داشت. احداث جادة 892 کیلومتری گوادر‌ـ‌راتودرو با هزینة 17/23 میلیارد روپیة پاکستان برای اتصال بندر گوادر به شاهراه اصلی آر.سی.دی، تخصیص 18 هزار هکتار زمین بر توسعة تأسیسات بندری، مناطق پردازش صنعتی صادراتی، تأسیسات پالایش و انبار مواد نفتی، و درخواست خرید کشتی ازجمله پروژه‌های آغازین برای شروع فعالیت منطقة آزاد گوادر پیش‌بینی شده است.

در سال 1996، شرکت مهندسین مشاور «پاسفورد دوویور» از بریتانیا، مطالعات تهیة طرح جامع بنادر پاکستان را با هدف توسعة بخش بنادر و کشتیرانی این کشور تهیه کرد.

ضرورت مدرن‌سازی و بهبود تجهیزات و تأسیسات ساحلی و تعمیق و تعریض کانال دسترسی در منطقة گوادر و اورمره ازجمله برنامه‌های این طرح بود. استراتژی توسعة پاکستان بر آن است تا سال 2015 تأسیسات زیرساختی حمل‌ونقل خود را به سطح استانداردهای جاری در کشورهای توسعه‌یافته برساند. بر اساس مطالعات طرح جامع بنادر ملی پاکستان پیش‌بینی شده است: 1) تجارت دریایی پاکستان شامل کالای جمهوری‌های آسیای میانه و افغانستان از رقم 30 میلیون تن در سال 1994 به 91 میلیون تن در سال 2015 برسد که در این صورت آهنگ رشد سالانة آن 2/5درصد خواهد بود. 2) انتظار می‌رود که مجموع تبادل کالای فلة خشک (شامل برنج و شکر) از رقم 6/4 میلیون تن به 9/17 میلیون تن در سال 2015 برسد که معادل آهنگ رشد متوسط 4/6درصد است. 3) پیش‌بینی می‌شود که تبادل کالای مایع با رشد سالانة 5/5درصد، در سال 2015 به 4/50 میلیون تن برسد. این رقم در سال 1993، 5/15 میلیون تن بود. 4) انتظار می‌رود که حجم ترافیک کانتینر با آهنگ رشد متوسط سالیانه 1/5درصد از 510 هزار تی.ای.یو در سال 1993 به رقم 1530 هزار تی.ای.یو در سال 2015 برسد. 5) با توجه به رشد روزافزون حمل کانتینر پیش‌بینی می‌شود که مبادلات کالاهای غیرکانتینری و سنتی از رقم 7/1 میلیون تن در سال 1994 به رقم 8/0 میلیون تن در سال 2015 کاهش یابد که نشانگر آهنگ رشد منفی سالیانة آن به میزان 4/3درصد است. سرمایه‌گذاری برای ایجاد بندر گوادر در 2 مرحلة پنج ساله از طریق روش B.O.T به منظور تقویت روابط اقتصادی پاکستان با کشورهای آسیای مرکزی انجام شده است. پیش‌بینی شده است این بندر با ارائة خدمات حمل کالا و تسهیلات بندری سریع و ارزان بتواند امکانات نوینی را بر نقل‌وانتقال مشابه بنادر مدرن جهان در اختیار داشته باشد. قسمت پهن این قیف نواحی وسیع آسیای مرکزی و نیز نواحی غرب چین است و قسمت باریک این قیف به افغانستان به نواحی شمالی تا پاکستان ادامه می‌یابد و در انتهای این قیف بندر گوادر قرار دارد.⁷ درا ین شرایط باید گفت منطقة آزاد چابهار درصورتی‌که بتواند در تداوم اصلاحات ساختاری برنامة سوم توسعه و ادامة برنامة چهارم توسعة جایگاه و نقش واقعی خود را در تعاملات اقتصادی و تجاری منطقه به‌طور اساسی ایفا کند، منطقة آزاد گوادر به هیچ وجه قادر نیست به‌عنوان یک رقیب جدی مطرح شود. رقیبی که درحال‌حاضر به دنبال آن است که گوی سبقت را از بندر چابهار برباید.

واردات کالاهای تجاری و مسافری

در بررسی کل درآمدهای سازمان در سال 87، از مبلغ 670 میلیارد ریال، به ترتیب درآمد حاصل از عوارض واردات کالاهای تجاری به میزان 77درصد در اولویت بوده است. بعد از آن درآمد حاصل از فروش زمین، ساختمان و تأسیسات به میزان 8درصد، عوارض واردات کالاهای مسافری به میزان 6درصد، سود سرمایه‌گذاری‌ها به میزان 4درصد، اجاره به میزان یک درصد، خدمات شهری به میزان یک درصد، و سایر درآمدها به میزان 4درصد بوده است.

ترکیب درآمدهای سازمان در سال فوق، حاکی از 83درصد درآمد ناشی از واردات کالاهای تجاری و مسافری است. این نشان از اهمیت وجود حمایت و رانت دولت به منطقة آزاد چابهار دارد که در مقایسه با سایر منابع درآمدی منطقة آزاد چابهار نه‌تنها تغییری پیدا نکرده، بلکه ضمن افزایش، حجم وسیعی را به خود اختصاص داده است. وابستگی 83درصد از درآمد سازمان به عوارض ورود کالا به ویژه کالای تجاری که براساس مصوبة شمارة 64648 ت/29291 هـ مورخ 16/12/1382 هیئت وزیران درخصوص ورود کالا از مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی به داخل کشور انجام می‌گیرد، حاکی از آن است که اگر دولت این انتقال درآمد از گمرک ایران به مناطق آزاد ازجمله منطقة آزاد چابهار را حذف کند، عملاً منطقة آزاد چابهار با همة فرصت‌های بی‌بدیل آن تعطیل خواهد شد. هیئت وزیران در آن مصوبه مقرر کرده بود:

1ـ سود بازرگانی کالاهایی که به‌صورت تجاری از مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی کشور به سرزمین اصلی وارد می‌شود، معادل عوارض دریافتی از کالاهای یادشده توسط مناطق مزبور و حداکثر معادل 15درصد ارزش سیف کالاهای مذکور کاهش می‌یابد. میزان واردات کالا به این صورت، سالانه حداکثر (5/1) میلیارد دلار خواهد بود.

2ـ سازمان‌های مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی مسئولیت فراهم‌کردن جاذبه‌های لازم را برای تحقق امور فوق به‌عهده خواهند داشت.

3ـ گمرک ایران از طریق استقرار در مبادی خروجی و ارتباط همزمان ماشینی با گمرک مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی، نظارت بر حسن اجرای این تصویبنامه را به‌عهده خواهد داشت.

متعاقب مصوبة فوق، سازمان منطقة آزاد چابهار بر اساس بند 7 مادة 25 آئین‌نامة معاملات سازمان‌های منطاطق آزاد و به استناد مصوبات جلسة 127 و 128 هیئت مدیرة سازمان منطقة آزاد چابهار، قراردادی را به منظور ارائة خدمات بازاریابی، بازرگانی، گمرکی، حمل‌ونقل، انبارداری و سایر خدمات مورد نیاز به‌منظور عملیاتی‌کردن واردات کالای تجاری و نظارت و راهبری آن در منطقة آزاد چابهار با شرکت زیرمجموعة خود به نام شرکت مادر تخصصی ترانزیت و توسعة تجارت منعقد کرد. شرح خدمات شرکت شامل نکات زیر بود:

1ـ معرفی مزیت‌های ترانزیتی و تجاری منطقة آزاد چابهار به تجار و واردکنندگان کالا از طریق انجام تبلیغات مناسب جهت جذب و انتقال کالاهای تجاری از طریق بنادر چابهار

2ـ بررسی و شناسایی واردکنندگان عمدة کالاهای مناسب واردات و برنامه‌ریزی برای تشویق و جلب آنها از طریق منطقة آزاد چابهار

3ـ فراهم‌آوردن تسهیلات لازم برای واردکنندگان کالا و هماهنگی با مبادی ذیربط شامل گمرک، اداره‌های بهداشت، استاندارد و تحقیقات صنعتی، انرژی اتمی و غیره

4ـ پوشش افزایش هزینه‌های خدمات حمل‌ونقل زمینی و دریایی و هوایی واردکنندگان کالا به منظور اقتصادی‌کردن مسیر انتقال کالا از طریق چابهار

5ـ برنامه‌ریزی برای ارتقاءکیفیت تخلیه و بارگیری و جابجایی محمولات در محدودة انبار و اسکله

6ـ برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت خدمات انبارداری در منطقه

7ـ ارائة سایر خدمات مورد نیاز واردکنندگان کالا جهت تسهیل در امر واردات

8ـ ارائة آمار و اطلاعات ماهیانه به گمرک و سازمان

مبلغ قرارداد نیز عبارتست از 33درصد از درآمد حاصل از عوارض دریافتی از واردات کالای تجاری که سازمان دریافت می‌کند. مشروط بر اینکه سهم سازمان از 9درصد ارزش سیف کالا کمتر نباشد. ضمن آنکه شرکت هلدینگ ترانزیت و توسعة تجارت می‌توانست در بازاریابی خود به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که در مورد 100 میلیون دلار از واردات کالای تجاری حداقل 8درصد از ارزش سیف کالا را به سازمان بپردازد. شرکت مزبور می‌توانست حداکثر مساعی خود را برای بازاریابی و اجرایی‌کردن 500 میلیون دلار کالای تجاری در سال 84 انجام دهد.

در سال 1387، سهمیة کالای تجاری منطقة آزاد چابهار، با اخذ 74 میلیون دلار سهمیة اضافی، به 374 میلیون دلار رسید. شرکت ترانزیت و توسعة تجارت به مثابة شرکت هلدینگ تحت پوشش سازمان، این سهمیه را به واردکنندگان واگذار کرد و با اخذ کارمزد خدماتی تا 53درصد از محل درآمدهای حاصلة کالای تجاری و با تأمین حدود 24درصد از هزینه‌های خدماتی واردکنندگان، باقی‌مانده را به سازمان پرداخت کرد. میزان سهمیة کالای همراه مسافر در منطقة آزاد چابهار منهای 5 قلم کالای حجیم، 120 میلیون دلار بود که 48 میلیون و 168 هزار دلار آن از طریق مسافران وارده به منطقة آزاد جذب و ترخیص شده است. درآمد حاصل از ترخیص کالای مسافری در ازای دریافت هزینة صدور کارت مسافری به مبلغ 92 هزار ریال، حدود 6درصد است. از این میان ماهیانه مبلغ 1500 میلیون ریال کارمزد خدماتی به شرکت فوق پرداخت می‌شود.

بررسی و تدقیق راهکارهای درآمدی به‌ویژه درآمدهای حاصل از عوارض ورود کالای مسافری و اخذ 15درصد تخفیف سود بازرگانی از محل واردات کالای تجاری در منطقة آزاد چابهار نشان می‌دهد که این راهکارهای حمایتی دولت در طی سال‌های گذشته نه‌تنها نتوانسته مشکلی از منطقة آزاد چابهار را حل کند، بلکه به نحوی آن را به روزمرگی هم کشانیده است. منطقة آزاد هنوز نتوانسته زمینة مناسبی برای جذب دائم سرمایه‌گذاران افغانی، پاکستانی و سایر کشورهای خارجی فراهم کند. حال آنکه بعد از گذشت حدود 16سال از طرح اولیة تأسیس آن، تنها راه توسعة آن، جذب سرمایه‌گذار خارجی به‌صورت B.O.T است، و حتی روش مالی فاینانس نیز جواب توسعة منطقة آزاد چابهار را با توجه به عملکرد آن نخواهد داد. هنر مدیران منطقه جذب سرمایه‌گذار و ایجاد زمینه‌‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری با حداکثر سهولت و سود مورد انتظار است. ایجاد بانک تولید فکر برای تهیة راهکارهای برنامه‌ای فراتر از مواردی که در بودجة سالیانة منطقة آزاد چابهار آمده است، و اجراکردن آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. توسعة روابط تجاری با سرمایه‌گذاران کشورهای هدف منطقه‌ای ازجمله آنهاست.

توجه به ایجاد خوشه‌های صنعتی و تهیة طرح جامع توسعة صنعتی به نحوی که فعالیت‌های همة واحدهای اقتصادی در منطقة آزاد چابهار مکمل هم باشند، ازجمله برنامه‌های دیگر است.

برنامه‌ریزی برای ترغیب سرمایه‌گذاران برای مشارکت در مونتاژ برندهای معتبر خارجی با هدف جذب بازارهای مصرف منطقه‌ای از اهمیت زیادی برخوردار است. بدیهی است عوارض واردات این قطعات و SKDهای خارجی باید صفر باشد. اقلام وارداتی کشورهای همجوار و به‌ویژه بازار مصرف منطقه‌ای باید زمینة تولید فعالیت‌های اقتصادی در منطقة آزاد چابهار باشد. ایجاد ظرفیت‌های بهبود فضای کسب و کار برای کسب ثروت با ارزش افزودة بالا از طریق تجاری‌سازی فناوری از اهمیت مهمی برخوردار است. گسترش فضای سایبر از طریق توسعة فعالیت شرکت‌های مخابرات و ارتباطات منطقة آزاد چابهار و مشارکت آن در تهیة نرم‌افزارهای با ارزش افزودة بالا برای جذب بازارهای مصرف از طریق ایجاد شهرک الکترونیکی با مشارکت خارجیان از دیگر عوامل توسعة منطقه است.

اتاق بازرگانی و صنایع منطقة آزاد چابهار

در آذرماه 1381، مؤسسه غیرانتفاعی اتاق بازرگانی و صنایع با شخصیت حقوقی مستقل در منطقة آزاد چابهار تشکیل شد. وظایف و اختیاراتی که بر طبق اساسنامه، برای اتاق بازرگانی و صنایع منطقة آزاد چابهار تعیین شده بود، به قرار زیر است:

الف‌ـ‌ ایجاد هماهنگی بین بازرگانان و صاحبان صنایع در اجرای قوانین و مقررات جاری

ب‌ـ ارائة پیشنهاد و نظرات مشورتی در مورد مسائل اقتصادی منطقه به مدیران و سیاست‌گذاران سازمان

پ‌ـ تهیه صدور، تفریغ و تأئید اسناد مورد نیاز بازرگانان و صاحبان صنایع با همکاری و نظارت سازمان

ت‌ـ رسیدگی به شکایت‌ها و مسائل و مشکلات اعضا و پیگیری موضوع از طریق مراجع ذیربط

ث‌ـ همکاری و معاضدت با دستگاه‌های اجرایی و سایر مراجع ذیربط به منظور نیل به اهداف سازمان و اعضای اتاق

ج‌‌ـ تشکیل نمایشگاه‌های تخصصی و بازرگانی داخلی و خارجی با کسب مجوز از مراجع ذیصلاح و شرکت در سمینارها و کنفرانس‌های مربوط به فعالیت‌های بازرگانی و صنعتی در چارچوب سیاست‌های سازمان

چ‌ـ کوشش در راه شناساندن بازار کالاهای صادراتی منطقه در خارج از کشور و تشویق و کمک به مؤسسات مربوط جهت شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی

ح‌ـ تشویق و ترغیب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در امور تولیدی و بازرگانی منطقه

خ‌ـ ارتباط با اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق‌های مشترک و کمیته‌های مشترک و اتاق‌های بازرگانی سایر مناطق آزاد بر اساس سیاست‌های سازمان

دـ تلاش در جهت جلب و جذب اعضای جدید و ایجاد محیط قابل اعتماد برای فعالیت بازرگانان و صاحبان صنایع و نظارت بر حسن جریان امور

ذـ ایجاد و ادارة مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی و فنی

رـ صدور کارت عضویت اتاق برای اعضا

زـ دایرکردن دوره‌های کاربردی در امور بازرگانی و صنعتی متناسب با نیازهای اعضا

ژـ تشکیل کمیسیون‌های تخصصی جهت تسهیل مشارکت اعضا در پیشبرد برنامه‌های اتاق

س‌ـ تلاش در جهت بررسی مسائل و مشکلات بازرگانان و صاحبان صنایع اعم از اعضا و سایر متقاضیان از طریق حکمیت و داوری

اتاق بازرگانی و صنایع منطقة آزاد چابهار در سال 1388، تاکنون تعداد 694 فقره کارت بازرگانی و 55 فقره دفتر پستی صادر کرده است. تعداد شرکت‌های تولیدی 82 واحد، و تعداد واحدهای تجاری‌ـ‌اداری در مجتمع‌های تیس، صدف، فردوس، پردیس، و صالحیار 520 فقره بوده است.

تأمین مالی و راهکارهای بهبود عملکرد منطقة آزاد چابهار

الف‌ـ‌ برای تأمین مالی منطقة آزاد چابهار، سرمایه‌گذاری‌ها را به لحاظ ماهیتی می‌توان به 3 دسته تقسیم‌بندی کرد:

1ـ سرمایه‌گذاری‌های تجاری و تولیدی دارای بازدة اقتصادی که با بهره‌گیری از مزایای قانونی توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی صورت می‌پذیرند.

2ـ پروژه‌های زیربنایی که با تعریف مجدد و تنظیم مقررات و ارائة تسهیلاتی از سوی دولت حتی‌الامکان، به‌صورت پروژه‌های دارای بازدة اقتصادی درآمده و از طریق بخش خصوصی (داخلی و خارجی) تأمین مالی می‌شوند.

3ـ پروژه‌های زیربنایی و اعمال حاکمیتی که فقط توسط دولت و دستگاه‌های اجرایی باید اجرا شوند که به دو طریق خواهد بود:

الف‌ـ براساس اصلاحیة مصوب 3/4/1383؛ پروژه‌های عمرانی و طرح‌های حاکمیتی که توسط دستگاه‌های اجرایی بر اساس بودجة سالانه تحت عنوان پروژه‌های عمرانی و طرح‌های حاکمیتی در مناطق آزاد طراحی می‌شوند. در این خصوص مبنای اولیه، اجرای تکالیف تعیین‌شده برای دستگاه‌های اجرایی در تصیمات اتخاذشده در کارگروه موضوع تصمیم نامة 26/2/1380 هیئت وزیران پیش‌بینی اعتبارات مورد نیاز از سوی معاونت راهبردی و برنامه‌ریزی رئیس‌جمهور در سرجمع اعتبارات دستگاه‌های اجرایی خواهد بود.

ب‌ـ‌ طرح‌های زیربنایی و حاکمیتی که توسط هیئت مدیره منطقة آزاد تجاری‌‌‌ـ‌صنعتی چابهار طراحی و از محل عوارض وصولی کالاها یا کمک‌های دولت با شرایط زیر تأمین اعتبار می‌شود:

1ـ حداکثر کالای واردشده از مناطق به سرزمین اصلی به‌صورت مسافری در حد 120 میلیون دلار خواهد بود. سقف مذکور در قالب بودجة سالانة سازمان منطقة آزاد است.

سایر روش‌های تأمین منابع مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری‌های یادشده در قالب برنامه و بودجه‌های سالانه مستقل یا ترکیبی به‌صورت زیر است:

1ـ استفاده از تسهیلات بانکی (مشابة شرایط داخل کشور) برای طرح‌هایی که از توجیه فنی و اقتصادی لازم برخوردار باشند.

2ـ استفاده از تسهیلات خارجی از طریق فاینانس و در قالب بودجة سالانه و سایر روش‌های تأمین مالی نظیر BRT، BLT، BOOT، BOT و غیره

3ـ صدور مجوز انتشار اوراق مشارکت.

4ـ اختصاص بخشی از منابع حساب ذخیرة ارزی به‌صورت وام به منطقة آزاد از طریق اصلاح قانون مربوطه در مجلس شورای اسلامی

5ـ پیش‌بینی منابع مالی مورد نیاز سازمان‌های مناطق آزاد در قالب قوانین بودجة سالانه از سال 1383.

وزارت امور اقتصادی و دارایی مسئولیت پیگیری تا تحقق روش‌های تأمین مالی فوق را برعهده خواهد داشت.

ب‌ـ راهکارهای اصلاحی برای بهبود عملکرد منطقة آزاد چابهار

1ـ اجتناب از تصدی مستقیم و غیرمستقیم امور تولیدی و تجاری و واگذاری اینگونه امور به بخش خصوصی

2ـ اقدام به تنظیم و تدوین مقررات و ضوابط حمایت از سرمایه‌گذاری‌های تولیدی با همکاری دستگاه‌های ستادی به شرح زیر:

الف‌ـ‌‌ در مرحلة اول مقررات و ضوابط موجود جمع‌آوری و تنظیم مجدد شوند.

ب‌ـ‌ در مرحلة دوم نواقص و کمبودهای مقرراتی و تدابیر لازم برای رفع موانع و تسهیل امور سرمایه‌گذاری را تنظیم کرده و برای تصمیم‌گیری به مراجع ذی‌ربط ارائه کنند.

3ـ تنظیم اصلاحات لازم در ساختار تشکیلاتی منطقة آزاد متناسب باوظایف و مأموریت‌های محول شده با نظر دبیرخانة شورای عالی مناطق آزاد و همکاری معاونت راهبردی و برنامه‌ریزی کشور

4ـ حجم واردات کالاهای تولیدی در منطقة آزاد چابهار به داخل کشور که درحال‌حاضر در قالب ارزش افزوده عمل می‌شود، به ترتیب اولویت، به یکی از 3 حالت زیر عمل شود:

الف‌ـ‌ میزان ورود کالاها به سرزمین اصلی ضریبی از میزان صادرات آن کالا به خارج از کشور به شرح زیر باشد: 1ـ طی یک دورة 3 ساله هر واحد تولیدی مجاز باشد به ازای یک واحد صادرات به خارج از کشور، 3 واحد به سرزمین اصلی وارد کند.

2ـ طی دورة 3 سالة دوم به ازای هر واحد صادرات به خارج از کشور، 2 واحد واردات به سرزمین اصلی وارد شود.

3ـ پس از طی دورة 3 سالة دوم میزان واردات به ازای صادرات یک به یک شود و سپس به تدریج نسبت مذکور کاهش یابد.

ب‌ـ ورود محصولات تولیدشده در منطقة آزاد چابهار به داخل کشور به میزان ارزش افزودة مجاز است و مازاد بر آن مطابق قوانین تجاری کشور عمل شود.

تولیدات وارداتی به سرزمین اصلی موضوع قسمت‌های «الف» و «ب» بند فوق از پرداخت سود بازرگانی معاف باشند.

پ‌ـ ورود محصولات تولیدشده در منطقة آزاد به سرزمین اصلی، مشروط بر آن که کلیة حقوق ورودی مواد اولیه و قطعات خارجی به‌کاررفته در کالای تولیدی وارده به سرزمین اصلی پرداخت شود، مجاز است. مواد اولیه و واسطه‌ای مصرفی که از سرزمین اصلی پس از اخذ حقوق ورودی به مناطق آزاد ارسال می‌شود، پس از تولید و صدور محصول نهایی از منطقة آزاد به سرزمین اصلی از پرداخت سود بازرگانی معاف می‌باشند.

4ـ فراهم‌کردن شرایط لازم برای فعال‌شدن یک یا چند شعبه از بانک‌های معتبر جهانی در منطقة آزاد و یا ایجاد بانک‌های مستقل غیردولتی در منطقه با مشارکت اشخاص داخلی و خارجی و انتقال بخشی از نقل‌وانتقالات ارزی دستگاه‌های دولتی به شعب بانک‌های خارجی تأسیس شده در منطقه.

به منظور ارتقای خدمات بانکی در منطقة آزاد چابهار در جهت جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و رفع مشکلات احتمالی و متناسب‌کردن این خدمات با انتظارات سرمایه‌گذاران، کلیة بانک‌های کشور که در مناطق آزاد فعالیت دارند، مکلفند:

الف‌ـ کلیة فعالیت‌های پولی و بانکی خود را انحصاراً با رعایت موازین مقرر در آیین‌نامة پولی و بانکی مناطق آزاد تجاری‌‌ـ‌صنعتی انجام دهند.

ب‌ـ شعب موجود در منطقة آزاد را در حد شعبة مستقل یا ممتاز ارتقاء دهند.

پ‌ـ کلیة شعب بانک‌های مستقر در منطقة آزاد در اجرای مادة 14 آیین‌نامه نحوة استفاده از زمین و منابع ملی در مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی، مکلفند قراردادهای منعقدشده واگذاری اراضی بین سازمان و متقاضیان را در حکم سند رسمی پذیرفته و تسهیلات اعتباری مربوط را با رعایت آیین‌نامة پولی و بانکی مناطق آزاد به متقاضیان اعطا نمایند.

5ـ دستگا‌ه‌های دولتی مکلفند در ازای خدمات خود، منطقة آزاد را نیز نظیر سایر نقاط کشوردر پوشش خدمات اولویت‌دار خود قرار دهند به استثنای خدمات اولویت‌داری که به موجب قانون برای مناطق معینی وضع شده است.

6ـ ارائة تسهیلات بیشتر به شرکت‌ها و فعالیت‌های بخش خصوصی مناطق از طریق حساب ذخیرة ارزی.

7ـ ایجاد تسهیلات بیشتر برای منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار جهت جایگزینی واردات تجاری از مناطق آزاد به سرزمین اصلی با واردات تجاری از کشورهای همجوار به سرزمین اصلی.

8ـ به منظور تسهیل مبادلات تجاری در سطح مراکز مبادلات تجاری و به منظور ارتقای سطح صادرات و تبدیل‌شدن این منطقه به پایگاه‌های پردازش صادرات، کلیة دستگاه‌های مستقر در منطقة آزاد مکلفند انحصاراً قوانین و مقررات مناطق را در خصوص صادرات از این منطقه مورد عمل قرار دهند.

9ـ معاونت راهبردی و برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری موظف است برنامة توسعة منطقة آزاد چابهار را در 2 بخش آمایش سرزمین و همچنین قانون برنامة چهارم توسعة کشور به‌عنوان یک بخش مستقل در نظر گیرد. این برنامه باید در لایحة برنامة پنجم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توسط دولت دهم تدوین و اجرا شود.

10ـ سازمان منطقة آزاد چابهار تنها مرجع صدور مجوز فعالیت برای هر نوع فعالیت اقتصادی مجاز در محدودة منطقة آزاد بوده و هرگونه دخالت یا اقدام موازی توسط دستگاه‌های دیگر ممنوع می‌باشد.

11ـ مدیریت سازمان منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار در منطقه به نمایندگی دولت بالاترین مقام اجرایی منطقه در زمینه‌های اقتصادی و زیربنایی محسوب شده و کلیة دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی مکلفند ضمن اجرای مادة 27 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی، با ارتقای پست مسئولان دستگاه‌های محلی در حد مدیر کلی، از هرگونه فعالیت ناهماهنگ با سازمان منطقة آزاد چابهار خودداری کرده و در اجرای مأموریت‌های سازمان‌ها هرگونه هماهنگی و همکاری را مراعات کنند. در این‌باره لایحة الحاق شهر چابهار به منطقة آزاد باید دوباره در مجلس شورای اسلامی طرح و بررسی شود.

12ـ حمایت دستگاه‌های دولتی از فعالیت‌های تولیدی، خدماتی در منطقة آزاد چابهار به دلیل شرایط مناسب‌تر قانونی مناطق آزاد.

13ـ به منظور حمایت دولت از جذب و جلب جریان ترانزیت کالا از منطقة آزاد چابهار تا مرزهای خروجی کشور، عوارض ترانزیت حمل‌ونقل داخل کشور این قبیل کالاها با هماهنگی و همکاری وزارت راه و ترابری بخشوده شود.

14ـ ثبت شناورها و هواپیماها در منطقة آزاد با رعایت اصل هشتاد و یکم قانون اساسی مبنی بر دادن امتیاز تشکیل شرکت‌ها و مؤسسات در امور تجارتی و صنعتی و کشاورزی و معادن و خدمات به خارجیان مطلقاً ممنوع است؛ براساس ضوابط مصوب هیئت وزیران طبق مادة 22 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد مجاز باشد.

شناورها و هواپیماهای ثبت‌شده در منطقة آزاد به‌غیر از مواردی که قانون معین کرده است، از پرداخت هرگونه وجهی تحت هر عنوان به دستگاه‌‌های اجرایی کشور مستثنی می‌باشند.

15ـ اتباع خارجی شاغل در منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی از معافیت مقرر در مادة 13 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد تجاری‌‌ـ‌صنعتی در مدت مقرر قانونی برخوردار می‌باشند و به هنگام خروج از منطقة ملزم به ارائة مفاصاحساب مالیاتی نسبت به زمان اشتغال خود نمی‌باشند. سازمان‌ها مکلفند تاریخ شروع اشتغال افراد یادشده را به مبادی ذی‌ربط اعلام نمایند.

متقابلاً نیروی انتظامی مکلف است حسب اظهار رسمی سازمان‌های مناطق آزاد، مجوز خروج اتباع خارجی را صادر نمایند.

17ـ آب‌های ساحلی تا فاصلة 500 متر از قلمرو خاکی منطقة آزاد، جزء حریم منطقة آزاد محسوب می‌شوند.⁸

پیشنهادهایی برای چابهار چهاربهار

1ـ احداث صنایع شیلاتی با ظرفیت بالای 5 هزار قوطی ازجمله راهکارهای قابل توجه برای توسعة منطقة آزاد چابهار است. گفته می‌شود حدود 200 نوع ماهی با ارزش پروتئینی بالا در دریای عمان زیست می‌کنند. فائو (F.A.O.) سازمان کشاورزی و خواربار جهانی سازمان ملل متحد، ظرفیت بهره‌برداری از دریای عمان را حدود 480 هزار تن برآورد کرده است. هرچند سهم صیادان چابهاری از این دریای پرماهی، در گذشتة تنها 7 هزار تن بوده است. این رقم درحال‌حاضر به مقدار زیادی افزایش یافته است. گفته می‌شود جامعة صیادی شهرستان چابهار، درحال‌حاضر با بهره‌گیری از 2306 فروند شناور ماهی‌گیری، سالیانه بیش از 165 هزار تن انواع آبزی شامل 50درصد کل صید جنوب کشور به ارزش حدود 300 میلیارد ریال استحصال می‌کنند، و بیش از 21 هزار نفر صیاد نیز مشغول به کار هستند.⁶

از انواع ماهیان ناحیه می‌توان سنگسر، سرخو، شیرماهی، سارم، هوور، شوریده، حلوا سیاه و شاه میگو (لابستر) را نام برد. برای توسعة شیلات در چابهار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 1) توسعة صید سنتی در ابعاد کمی و کیفی از طریق بهبود و اصلاح روش‌ها و ادوات صید، کاهش ضایعات، بالابردن ظرفیت و تناژ شناورهای صیادی بین 30 تا 40 تن، 2) توانمندی‌های زیستی با تعیین دقیق ظرفیت بانک‌های زیستی دریای مکران و بهترین و اقتصادی‌ترین روش‌های صید، 3) توسعة صید صنعتی از طریق برنامه‌ریزی برای خرید شناورهای صید صنعتی، آموزش صیادان محلی و صید مستقل و بی‌واسطة صیادان، 4) توسعة زیربناها مانند اسکله‌های صیادی، پناهگاه‌ها، موج‌شکن‌ها، مجتمع‌های صیادی با تأسیسات مورد نیاز، توسعة راه‌های ارتباطی، گسترش شبکه‌های انتقال برق و آب آشامیدنی، توسعة کارخانجات یخ‌سازی، ایجاد صنایع تولید تور و سایر ادوات صید، تولید موتور، کارگاه‌ها و تعمیرگاه‌های مجهز، توسعة تأسیسات انجماد و عمل‌آوری، و صنایع تبدیلی و فرایندی.

بنابراین با توجه به استعداد فراوان دریای عمان و کرانه‌های شهرستان چابهار برای صید انواع ماهی‌ها، و به سبب امکان دسترسی به اقیانوس هند، لازم است سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای گسترش امکانات زیربنایی صورت گیرد و کارخانجات مدرن و تکنولوژی جدید در صنایع مربوط به شیلات به کار گرفته شود.

صنعتی‌کردن صید و صیادی در منطقه با رعایت اکوسیستم دریا برای افزایش تا مرز 600 هزار تن در سال به عوض 170 هزار تن فعلی از عمده فعالیت‌هایی است که باید انجام شود.

همچنین راه‌اندازی سایت پرورش میگو در چابهار با توجه به اینکه بیش از 42 هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو در قالب 20 سایت در بندهای چابهار و کنارک شناسایی شده است. گفته می‌شود با فراهم‌کردن امکانات زیربنایی و بهره‌برداری از آنها می‌تواند بیش از یکصد هزار فرصت شغلی در جنوب استان سیستان و بلوچستان ایجاد کند.⁹

حلقه‌های تولید این سایت شامل تکثیر، پرورش، عمل‌آوری و کارخانة غذا خواهد بود.

مساعدبودن شرایط آب و هوایی منطقه نسبت به سایر مناطق ساحلی کشور امکان دو بار پرورش میگو را میسر می‌سازد.

2ـ توسعة صنعت تولید و عرضة خرما در منطقة آزاد چابهار، با توجه به اینکه سیستان و بلوچستان ازجمله استان‌های مهم خرماخیز کشور است و مقام نخست را به لحاظ سطح زیر کشت و رتبة دوم را از نظر تولید خرما در کشور دارد.

بسته‌بندی، صنایع فرآوری، حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های بین‌المللی و عرضة محصول در آنها از نیازهای صنعت خرمای استان و به‌ویژه چابهار است. بر این اساس، واحدهای تولیدی منطقة آزاد باید به لحاظ فرآوری و بسته‌بندی مطابق با فناوری‌های نوین تقویت شوند تا بتوانند به بازارهای جهانی راه یابند.

با توجه به نزدیک‌شدن فصل برداشت محصول خرما، طرح خرید توافقی خرما و تخصیص تسهیلات در این زمینه باید آغاز شود. در این طرح مباشران باید به منظور خرید توافقی و گرفتن تسهیلات به بانک‌های عامل معرفی شوند.

در راستای رویکرد حمایت از تولیدکنندگان باید طرح خرید تضمینی به خرید توافقی برای حمایت از بخش تولید تغییر یابد.

3ـ یکی از مشکلاتی که در بازدید از نقاط دیدنی این شهرستان برای گردشگران وجود دارد؛ دوربودن نقاط دیدنی از یکدیگر است. کوه گل افشان در فاصلة حدود 100 کیلومتری غرب؛ جنگل‌های حرا در شرقی‌ترین نقطة شهرستان در خلیج گواتر و رودخانة سرباز (با تمساح مشهور پوزه کوتاهش) در شمال شهرستان و فاصله‌ای نسبتا دور قرار دارد. به همین دلیل ممکن است گردشگران در مدتی کوتاه موفق به دیدن همة آنها نشوند. ایجاد شبکة حمل‌ونقل مسافری چابهارگشت در چابهار برای امکان‌پذیرکردن این نقاط دیدنی ازجمله کارهای لازمی است که زمینة دیدن همة آثار گردشگری را در چابهار فراهم می‌کند.

همچنین چاپ و انتشار بروشورهای تبلیغاتی برای اطلاع‌رسانی در زمینه‌های گوناگون سرمایه‌گذاری ازجمله 200 منطقة دیدنی و تاریخی چابهار برای جذب سرمایه‌گذار اعم از ایرانی و خارجی از نکات مهم دیگر است.

4ـ امکان مونتاژ قطعات SKD محصولات با برندهای معتبر بین‌المللی با عوارض صفر در منطقة آزاد چابهار.

انجام این راهکار امکان صادرات مجدد و جذب بازارهای هدف منطقه‌ای را از طریق شناسایی و مدیریت بر بازار مصرف این کشورها فراهم می‌کند. این راهکار درحال‌حاضر در کشور ترکیه انجام می‌شود و سرمایه‌گذاران با امکان مونتاژ دستگاه‌ها به‌صورت SKD توانسته‌اند زمینة فعالیت صادراتی اقلام گوناگونی را به کشورهای دیگر ازجمله ایران فراهم کنند.

5ـ امکان واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای، ماشین‌آلات صنعتی و کشاورزی، تجهیزات و ابزارآلات تولیدی برای ترخیص به داخل کشور. در قانون، امکان ورود و ترخیص مواد اولیه، قطعات و لوازم یدکی به داخل کشور از طریق منطقة آزاد چابهار وجود دارد، واردات اقلام فوق زمینه و فرصت جدیدی را برای رونق تجارت و صنعت در منطقه فراهم می‌کند.

6ـ احداث تأسیسات آب شیرین‌کن در منطقه با مشارکت سرمایه‌گذاران شرکت‌های خارجی به‌صورت B.O.T و همچنین مشارکت با وزارت نیرو در جهت تکمیل کارخانة آب شیرین‌کن کنارک که طرح آن قبلاً آغاز شده و ظرفیت آن 25000 متر مکعب در روز بوده است.

7ـ تعیین دفاتر نمایندگی در بازارهای هدف منطقه‌ای و بین‌المللی به موجب مادة 23 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد برای شناخت اقلام مورد نیاز بازارهای مصرف از سوی سازمان منطقة آزاد چابهار به منظور کسب و ارائة اطلاعات تجاری به فعالان اقتصادی در منطقة آزاد چابهار و بالعکس. ایجاد دفتر اکو در چابهار ازجملة این کارها بوده که صورت گرفته است.

8ـ بازسازی و ترمیم مبلمان شهری در سواحل تیس، آلاچیق‌سازی و توجه بیشتر به روستای تیس برای جذب گردشگر و مسافر به چابهار.

9ـ استفاده از ظرفیت‌های توسعة خدمات دانشگاه‌ها برای ایجاد پردیس بین‌المللی دانشگاه علوم پزشکی در منطقة شرق برای استفاده هرچه بیشتر مردم بومی از خدمات پزشکی و بهداشتی در چابهار

10ـ احداث اسکله‌های تفریحی و راه‌ اندازی خطوط یا تونل ارتباطی دریایی با کشورهای عمان و غیره از طریق جذب مشارکت خارجی و ایرانی.

11ـ ایجاد بازار بورس کالا ازجمله بورس پنبه و محصولات کشاورزی با توجه به استعداد بالقوة مناطق زرآباد و باهوکلات برای صادرات و ایجاد خط ارتباطی برای ترانزیت پنبة کشورهای آسیای میانه ازجمله ازبکستان و تاجیکستان از طریق چابهار

12ـ ایجاد پایانه‌های صادراتی پردازش محصولات کشاورزی

13ـ ایجاد مراکز دپوی کالا و باراندازها برای تخلیه و نگهداری کالا در منطقة آزاد

14ـ ایجاد بازار بورس طلا و مسکوکات برای رونق بازار منطقة آزاد با توجه به میزان علاقه‌مندی هموطنان بلوچ و اینکه حدود 3 هزار نفر از آنها در کشور کنیا که معادن گوناگون طلا دارد، ساکن هستند.

15ـ توسعة خدمات نوین بازرگانی و بانکی بین‌المللی برای توسعة روابط تجاری از طریق منطقة آزاد چابهار

16ـ برگزاری همایش بین‌المللی با حضور سرمایه‌گذاران کشورهای آسیای میانه، پاکستان و افغانستان به‌طور سالانه

17ـ ایجاد زمینه برای جذب سرمایه‌گذاری در زمینة شبکه‌های مخابراتی، ارتباطی و اینترنتی با توجه به امکانات موجود در زمینة کابل نوری، و بازارسازی در مناطق آزاد و ویژة اقتصادی دیگر برای شرکت در مناقصه‌های شهری و ملی

18ـ ساخت انبارهای تانک فارم برای معاملات تهاتری Swap در بخش انرژی، تولید روغن و ارسال به خارج کشور با توجه به وجود نخل‌های فراوان در منطقه. درمالزی از نخل‌ها، دانه‌های روغنی تولید و صادر می‌کنند.

19ـ مونتاژ و تولید خودرو در منطقة آزاد چابهار برای واردات به داخل کشور با استفاده از مصوبة 7/8/1379 شورای اقتصاد به منظور استفاده از ارزش افزوده و معافیت مواد و قطعات داخلی به‌کاررفته در خودروهای تولیدشده از پرداخت سود و حقوق و عوارض قانونی گمرکی

20ـ احداث نیروگاه برق برای صادرات به کشورهای منطقه ازجمله نیاز 1000 مگاواتی که کشور پاکستان اعلام کرده است. درحال‌حاضر وزارت نیرو مشغول احداث نیروگاه 250 مگاواتی در منطقه است.

21ـ سوخت‌رسانی و خدمات جانبی به کشتی‌های عبوری با توجه به اینکه روزانه حدود 150 کشتی به طرف تنگة هرمز و خلیج‌فارس در گذر هستند. درحال‌حاضر این کشتی‌ها به شارجه می‌روند. حتی می‌توان برای ایجاد امکان سوخت‌گیری در وسط دریا، نسبت به ایجاد شناورهای بسیار هم اقدام کرد.

22ـ جذب سرمایه‌گذاری برای مشارکت در سواحل دریا و تقویت اکوتوریسم ساحلی در منطقة آزاد چابهار

23ـ واگذاری پیکره‌های 9گانه در منطقة آزاد به سرمایه‌گذاران داخلی یا ایرانیان خارج از کشور به‌عنوان شهرک متناسب با کاربری‌های طرح جامع کالبدی سازمان. خارجیان نیز می‌توانند به‌صورت استیجاری با مشارکت، سرمایه‌گذاری کنند. پیکره‌هایی که تاکنون در منطقة آزاد ساخته نشده‌اند ازجمله، زمینه‌های فعالیت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به‌صورت کلان متناسب با اهداف سیاست‌های ابلاغی اصل 44 قانون اساسی است.

24ـ ایجاد صنایع ترانزیتی و تولید کالاهای مورد نیاز کشورهای آسیای میانه و بخش‌های مربوط به خدمات حمل‌ونقل ترانزیت. با توجه به اینکه پایانة مرزی میلک واقع درمرز ایران و افغانستان به بهره‌برداری رسیده است. ترانزیت کالا و توجه به صنایع مرتبط با آن از مسیر چابهار به میلک و سپس افغانستان گام مهمی در توسعة چابهار محسوب می‌شود، به علاوه محور ترانزیتی چابهار‌ـ‌میلک می‌تواند زمینه‌ساز اجرای طرح‌های گوناگونی برای تولید کالاهای مورد نیاز کشورهای آسیای میانه قلمداد شود.

25ـ راه‌اندازی راه‌آهن سرخس‌ـ‌چابهار با توجه به تأکید رئیس‌جمهور در سفر استانی اخیر به استان سیستان و بلوچستان در قالب طرح توسعة محور شرق.

26ـ گسترش سرمایه‌گذاری و توسعة سرمایه‌گذاری ملی و خارجی در منطقه به‌عنوان راهی میان‌بر برای توسعة منطقة آزاد چابهار

27ـ ایجاد پایانه‌های صادراتی پردازش مواد معدنی ازجمله سنگ، خاک کرومیت، آهن، روی و منگنز. با توجه به ظرفیت سالانه 4 میلیون تن از این مواد برای صادرات به کشورهای چین و پاکستان

28ـ ایجاد درآمد پایدار با استفاده از راهکارهای مؤثر ازجمله شماره‌گذاری خودرو، توسعة تجارت، افزایش سهمیة کالای مسافری به‌ویژه 5 قلم کالاهای حجیم، جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه از کشورهای افغانستان، پاکستان و آسیای میانه

29ـ راه‌اندازی خط‌ کشتیرانی اقیانوس‌پیما برای توسعة تجارت و ترانزیت در منطقة آزاد

30ـ تعامل با وزارت راه و ترابری برای استانداردسازی جادة جاسک به‌عنوان جادة ترانزیتی موردنظر صاحبان کالا

31ـ افزایش شعاع خروجی از منطقه از 40 کیلومتر به سطح استان سیستان و بلوچستان

32ـ هموارکردن خط ترانزیت به افغانستان جهت انتقال کالا به کشورهای آسیای میانه. پایانة مرکزی میلک زابل چندی قبل به‌صورت موقت با استقرار 14 کانکس فعالیت داشت و اکنون به‌طور رسمی گشایش یافته است.

این پایانه با 125 هکتار مساحت از امکانات مختلفی ازجمله سالن‌های تجاری و مسافری برخوردار است.

ایران و افغانستان به‌عنوان دو کشور همسایه دارای زمینه‌های بسیار مستعد همکاری در بخش حمل‌ونقل و ارتباطات هستند. این زمینه‌های اقتصادی سودزا بوده و کمک زیادی در زمینة تعمیق روابط و بازسازی افغانستان و فعال‌کردن خط ترانزیت چابهار از طریق آن کشور دارد.

33ـ ترغیب وزارت نفت برای تأسیس پالایشگاه نفت، ایجاد و تقویت صنایع نفت و حوزة نفتی پتروشیمی، و لوله‌کشی گاز از منطقة ویژة انرژی پارس به چابهار

34ـ ایجاد صنایع مادر در چابهار که بتواند علاوه بر شهر، نیازهای استان سیستان و بلوچستان را بر اساس فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود تقویت کند.

35ـ ترغیت دولت برای حمل بار از مقصد به مبدأ چابهار و انتقال آن از چابهار به تهران به منظور رونق چابهار، و یا حتی انتقال کالا به استان یا بیرجند در خراسان جنوبی یا به میلک. پایانة مرکزی میلک در شهرستان هیرمند سیستان واقع است. این پایانه تا شهر زرنج مرکز ولایت نیمروز افغانستان فقط 4 کیلومتر فاصله دارد.

36ـ رونق بازار منطقة آزاد از طریق برنامه‌‌ریزی برای جذب مسافر و گردشگران خارجی به‌ویژه کشورهای cis

37ـ تقویت وضعیت موجود امکانات و تجهیزات ادارة بندر چابهار برای رشد تجارت نوین در چابهار

38ـ الحاق بندرهای شهید کلانتری و شهید بهشتی به منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار، با توجه به اینکه قبلاً به استناد مصوبة 21/2/1382، هیئت وزیران تصویب کرده بود تا به‌منظور توسعة سریع منطقة آزاد چابهار، بندر شهید بهشتی و بندر شهید کلانتری به منطقة آزاد ملحق گردد. این طرح به موجب بند 8 تصویب‌نامة مصوب 3/4/1383 حذف شد. البته الحاق شهر چابهار به منطقة آزاد مستلزم رویکرد جدی‌تر دولت برای توسعة این شهر است.

39ـ کوشش برای رشد تجارت الکترونیکی با استفاده از ابزارهای نوین فناوری اطلاعات و ICT، و فعال‌کردن خدمات IT برای خدمت به مردم و تجار بخش خصوصی در مجتمع‌های تجاری‌ـ‌اداری مستقر در منطقة آزاد

40ـ تخصیص بودجة مناسب برای ایجاد شهرک الکترونیکی چابهار به‌طوری که مجموعة خدمات در قالب شهر الکترونیکی چابهار صورت گیرد

41ـ تهیة نرم‌افزارهای با ارزش افزودة بالا برای صادرات به کشورهای همجوار

42ـ اجرای بند ب مادة 35 قانون برنامة چهارم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در زمینة ارائة خدمات از قبیل برق، آب، مخابرات، سوخت و سایر خدمات با نرخ‌های مصوب جاری درهمان منطقة جغرافیایی از کشور (مانند منطقة آزاد چابهار). در اجرای بند ب مادة 35 مقرر شده است وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسه‌ها و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت در حیطة وظایف قانونی باید ضمن هماهنگی با سازمان‌ها مناطق آزاد خدمات فوق را با نرخ‌های مصوب جاری همان منطقة جغرافیایی از کشور ارائه دهند. حال آنکه در مورد آب و برق تعرفه‌های وزارت نیرو در منطقة آزاد چابهار عملاً خلاف این بند اعمال بوده و تعرفه‌ها در بخش‌های مختلف مسکونی، تجاری و صنعتی به‌طور یکسان اخذ می‌شود. این موضوع از مشکلات عمده در منطقة آزاد چابهار در خدمت‌رسانی است که باید سریعاً از سوی دولت حل شود و تعرفه‌های کاربری‌های گوناگون در منطقة آزاد همانند داخل کشور متفاوت باشد.

43ـ استفاده از تسهیلات UNDP برای تسریع در زیرساخت‌های مورد نیاز در منطقة آزاد چابهار بر اساس طرح‌های سازمان ملل متحد برای استفاده از اعتبارات مالی آن

44ـ ایجاد مراکز فنی حرفه‌ای برای بکارگیری و اشتغال نیروهای بومی در رده‌های تخصصی و مهارتی مورد نیاز در منطقه

45ـ ایجاد مؤسسة استاندارد و تحقیقات صنعتی در منطقة آزاد چابهار برای نظارت بر کیفیت کالاهای وارده به منطقة آزاد

46ـ تقویت صنعت لنج‌سازی با توجه به سابقة دیرینة آن در میان بومیان منطقه و توسعة ساخت و تعمیر کشتی در منطقة آزاد

47ـ ایجاد شرکت‌ها و مؤسسات حمل‌ونقل بین‌المللی در منطقه و یا شعبات آنها برای حمل و انتقال کالا به مقاصد موردنظر بازرگانان با قیمت مناسب‌تر از سرزمین اصلی

48ـ ایجاد مؤسسات و شرکت‌های خدمات مشاوره‌ای در زمینة تهیة گزارش‌های فنی اقتصادی برای تولیدکنندگان در منطقة آزاد که آنها نیز می‌توانند جذب‌کنندة سرمایه‌گذار در منطقة آزاد هم باشند.

49ـ تأسیس شعبات بانک‌های معتبر خارجی به‌عنوان پیشقراولاًن جذب سرمایه‌گذار خارجی.

50ـ ابلاغ به موقع و کامل بودجة عمومی برای ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با قراردادهای پیمانکاران و ادای تعهدات آنها

51ـ ابلاغ به موقع بودجة سالانة منطقة آزاد برای اخذ اعتبارات و تسهیلات مالی و اعتباری و تغییر رویکرد تهیة آن به بودجة عملیاتی برای کنترل و نظارت بر رویکرد مدیران در منطقة آزاد

52ـ تمهیدات لازم برای توسعة صادرات خدمات فنی و مهندسی با اختصاص بودجه و تأمین مالی با مشارکت خارجی از طریق ایجاد انگیزش درونی در شرکت‌های بالقوه و بالفعل صادراتی خدمات فنی و مهندسی در منطقة آزاد و کشور، و تولید نرم‌افزارهای با ارزش افزودة بالا برای صادرات

53ـ ایجاد پارک دریا با توجه به موقعیت اکوتوریستی و امکانات اکوتوریسم ساحلی در منطقة آزاد چابهار

54ـ تقویت اتاق بازرگانی و صنایع منطقة آزاد چابهار برای جذب تجار و بازرگانان و صنعتگران داخل کشور از طریق اتاق بازرگانی و صنایع و معادن کشور

55ـ برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های تخصصی و بازرگانی داخلی و خارجی برای جذب و شناسایی بازار کالاهای صادراتی منطقه و کمک به فعالان اقتصادی داخل منطقه برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و جذب بازارهای هدف منطقه‌ای.

56ـ توجه به نام‌گذاری پروژه‌ها و مستحدثات براساس روحیة تعامل و همدلی با برادران اهل تسنن

57ـ آماده‌سازی پایانة صادراتی و توجه به ایجاد گمرک تخصصی برای صادرات کالا براساس زمینه‌های بالامکان اقتصادی استان به‌ویژه آنکه استان سیستان و بلوچستان دارای قابلیت‌های بسیار زیاد در بخش‌های گوناگون بوده و باید از این قابلیت‌ها برای توسعة صادرات استفاده کرد.

58ـ توجه به هم‌پیوندی زمینه‌های تحصیلی دانشگاه بین‌المللی چابهار با رشد صنعتی و تجارت در منطقة آزاد چابهار، به‌ویژه آنکه ارتباط بین دانشگاه و صنعت و تجارت با توجه به گذشت حدود 6 سال همچنان یک حلقة مفقوده است.

59ـ توانمندسازی بخش خصوصی از طریق راه‌اندازی و ایجاد طرح‌های زودبازده در منطقة آزاد براساس مزایای داخل کشور.

60ـ عملیاتی‌کردن 10درصد تخفیف در عوارض گمرکی در استان سیستان و بلوچستان که در سفر استانی رئیس‌جمهور به استان به تصویب رسیده است.

61ـ راه‌اندازی واحدهای تولیدی براساس اقلام وارداتی کشورهای همجوار منطقه و بازارسازی برای محصولات تولیدشده در آنجا.

62ـ توسعه و تکمیل اسکله‌های صیادی رمین در 6 کیلومتری شرق چابهار، پزم، بریس و پسابندر به منظور توسعة صنایع شیلات و گسترش صید و صیادی در چابهار.

63ـ آزادسازی 5 قلم کالاهای حجیم مسافری شامل یخچال، فریزر، یخچال فریزر، تلویزیون رنگی و رادیو ضبط غیر پرتابل برای توسعه بازارهای مستقر در مجتمع‌های فردوسی، صالحیار، صدف، تیس، پردیس، ابریشم و غیره.

64ـ نگهداری و پرورش مرغ گوشتی، به دلیل شرایط آب و هوایی در شهرستان چابهار که در یک سال 4 دوره پرورش مرغ گوشتی انجام می‌پذیرد. گفته می‌شود درحال‌حاضر یک واحد مرغداری در بخش نگور با تعداد 28 هزار و 500 قطعه جوجة یک‌روزه عملیات نگهداری و پرورش مرغ گوشتی را آغاز کرده است.¹⁰

بنابراین چابهار این ققنوس اساطیری که مدت‌هاست از زیر خاکستر درآمده است، باید بتواند بامدیریت کارا و توانمند نگاه هژمونیک خود را بر سراسر منطقه بگستراند. و این قطعاً از مسیر کار و دانایی مسیر خواهد شد. مسیری که به بقا و فرصت‌سازی‌های اقتصادی نوین خواهد انجامید. مانیفست فوق در واقع پیشنهادهایی برای بهترشدن چابهار است. چابهاری که در نهایت تفکر، باید از بازار خریدار می‌شود.

منابع:

طبقه‌بندی استاندارد و بین‌المللی کلیة رشته فعالیت‌های اقتصادی که توسط ادارة آمار سازمان ملل متحد پدید آمده و ویرایش سوم آن توسط مرکز آمار ایران، نشریة شمارة 1758، اسفند 1371، ترجمه و انتشار یافته است و همچنین گزارش مرحلة اول طرح آماده‌سازی اراضی قطب صنعتی، شهر و خانه، ص 30
خلیلی، عبدالرسول، ترانزیت راهکاری اقتصادی برای توسعة منطقة آزاد چابهار، ویژه‌نامة افتتاحیة سومین نمایشگاه بین‌المللی بازرگانی منطقة آزاد چابهار، 29/6/1384، صص 7ـ6
پورتال سازمانی استانداری سیستان و بلوچستان، 30/3/1387
کاتالوگ بندر چابهار، بنادر شهید بهشتی و کلانتری، روابط‌عمومی ادارة کل بنادر و کشتیرانی استان سیستان و بلوچستان
اهداف و برنامه‌های توسعه‌ای منطقة آزاد چابهار، ماهنامة خبری‌ـ‌آموزشی چابهار، دورة جدید، شمارة 8، خرداد 1388، صص 6ـ5
نصیری، نصرت‌الله، محمد ناطق، نقش خوشه‌سازی در افزایش رقابت‌پذیری بنگاه‌های کوچک و متوسط با محوریت توسعة بازرگانی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تیرماه 1385، صص 117ـ109
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 18/3/1388 به نقل از پورتال سازمانی استانداری سیستان و بلوچستان
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، به نقل از پورتال سازمانی استانداری سیستان و بلوچستان، 10 تیرماه 1381
همان
Pakistan Link،24/03/2002
مجموعة قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری‌‌ـ‌صنعتی و مناطق ویژة اقتصادی، ادارة کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، زمستان 1385، صص 305ـ298
شرکت صید صنعتی منطقة آزاد چابهار، مزیت‌ها و قابلیت‌های صنعت ماهیگیران و شیلات در منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی چابهار، سال 1387، ص 2

خبرگزاری ایسنا، 15/4/1387
پورتال استانداری سیستان و بلوچستان، 30 خرداد 1388
خبرگزاری ایسنا، 15/4/1387
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، چهارشنبه 5 تیرماه 1388. به نقل از پورتال استانداری سسیتان و بلوچستان
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، چهارشنبه 5 تیرماه 1388، به نقل از پورتال سازمانی استانداری سیستان و بلوچستان
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، به نقل از پورتال استانداری سیستان و بلوچستان، چهارشنبه 5 تیر 1388

شناسه خبری: 21847

منطقة‌ آزاد چابهار، سرزمین خورشید و اقیانوسی از فرصت‌های جاودانه از ققنوس بقا تا هژمونی غریبانة تدبیر -عبدالرسول خلیلی

آخرین اخبار

گزارش صادرات و واردات 9 ماهه سازمان منطقه آزاد کیش

از تبدیل شدن منطقه آزاد کیش به جزیره نوآورانه حمایت می‌کنیم

سه بانک مطرح کشور خواستار همکاری های گسترده با سازمان منطقه آزاد کیش شدند

گزارش عملکرد صادرات و واردات منطقه آزاد انزلی در 9 ماهه سال 1403

گزارش صادرات و واردات در 9 ماهه سال 1403 سازمان منطقه آزاد اروند

یادداشت

اینچه‌برون؛ دروازه ایران به راه ابریشم و اوراسیا

سیاست‌های گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی مناطق آزاد در دولت چهاردهم

اقتصاد دریا محور، پیشران توسعه مناطق آزاد و ويژه اقتصادي: نه خيلي دور و نه خيلي نزديك

رونق اقتصاد دیجیتال با پیاده‌سازی مدل سیلیکون ولی در مناطق آزاد ایران

لزوم كارآمدي مناطق آزاد و ويژه اقتصادي در جذب سرمايه‌گذاري