احیاء جاده ابریشم ، نقطه عطف توسعه حمل و نقل بین المللی

میترا یزدچی- در طول تاریخ انسان همواره با راه در ارتباط بوده و هر گونه پیشرفت آن به نوعی با راه و حمل و نقل سرو کار داشته است به گونه ای که امروزه یکی از معیارهای توسعه یافته نیز شبکه های مختلف حمل و نقلی آنها محسوب می شوند.

پیش از انقلاب صنعتی و به خصوص اختراع چرخ ، جابه‏جایی ها به سختی صورت می گرفت به طوریکه قصه ها ، خاطرات و رخدادهای حین سفر همواره یکی از پرطرفدارترین داستان ها بود.

یکی از مهم ترین دلایل رواج سفرنامه نویسی و استقبال خواندنگان از این گونه کتاب ها نیز شرح سفرهای پرماجرا و جذاب بود.

برخی از راه و مسیر حرکت کاروان ها به گونه ای بود که به رغم توسعه صنعت حمل و نقل همچنان معروف شناخته شده هستند و می توانند کارایی متناسب با زمان حال را داشته باشند.

جاده ابریشم ، یکی از این مسیرهای شناخته ، کاروان رو و بین المللی است که از دوران باستان تا حدود قرن هشتم / چهاردهم ، در دو قارة آسیا و اروپا(اوراسیا)، از چین تا مدیترانه ، مورد بهره برداری تجارتی ، زیارتی و سیاحتی بوده و دور ترين نقاط خاور زمين را به قلب اروپاپيوند می‏داد.

جاده ابریشم شعبات بسياری داشت اما مسير اصلی آن پس از گذشتن از بيابانها وشنزارهای چين ،تبت و آسيای ميانه به ماورالنهر مي‏رسيد، صحرای ختن سرزمين خوارزم شهرهای آباد سمرقند وبلخ وبخارا وسپس آباديهای خراسان بزرگ را بشت سر می گذاشت از فلات ايران واز بين النهرين وآسيای صغير به ساحل مديترانه راه پيدا می كردواز آنجا به شهرهای جنوبی ايتاليا تا بندر ونيز ميرسيد.

طول تقریبی این راه را هشت هزار کیلومتر نوشته اند. به نوشتة بطلمیوس (ح 90 تا 168 میلادی ) فاصلة بین شهر مَنبِج (هیراپولیس ) در شمال سوریه تا برج سنگی چانگان (سرا) ، پایتخت قدیم چین ، 200 ، 36 اِستادیا و جمعاً در حدود یازده هزار کیلومتر بوده است . این شاهراه از کشور چین شروع می شد، از فلات ایران می گذشت و پس از گذر از بین النهرین و شامات ، به انطاکیه در کنار دریای مغرب (مدیترانه ) می پیوست .

در اواخر دهة 1360 ش / 1980 چین صنعت جهانگردی را در جادة ابریشم توسعه داد. محوطه های باستانی و تاریخی و نیز بخشی از دیوار چین و معبدهای پشت غارهای هزار بودا، مرمت یا بازسازی شدند .

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1370 ش / 1991 و استقلال پنج جمهوری آسیای مرکزی (قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان ، ترکمنستان و ازبکستان ) و نیز گشایش مرزهای این جمهوریها به روی تجارت بین المللی ، بخش مرکزی جادة ابریشم گشوده شد .

در دهة آخر قرن چهاردهم / بیستم به دلیل دگرگونیها و رخدادهای دوران ساز در جهان ، ضرورت احیای جادة ابریشم در دستور کار سازمانهای جهانی قرار گرفت .

از 1356 تا 1367 ش / 1977ـ 1988 سازمان تربیتی ، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، اجرای طرح «مطالعة جامع جادة ابریشم » را آغاز کرد و سازمان جهانی جهانگردی طرحی برای ارتقای جایگاه جادة ابریشم در بازارهای اصلیِ جهانی بنیان گذاشت .

با برگزاری نخستین اجلاس جادة ابریشم نیز با حضور 19 کشور در مهر 1373/ اکتبر 1994 در تاشکند ازبکستان برگزار ، این جاده از دل تاریخ بیرون آمده و دوباره جان گرفت تا با استفاده از وسایل حمل و نقلی امروزی زنده شده و کارکرد گذشته خود را دوباره پیدا کند.

در سالهای اخیر نیز اجلاس و همایش های مختلفی با محوریت جاده ابریشم همانند جشنواره فیلم ، رئسای گمرک ،بازرگانان و ... جاده ابریشم برگزار شده است که اگرچه بی تاثیر نبوده ولی تازمانیکه ارتباط بین دو قاره از این طریق مرتبط نشود هنوز کافی نیست.

هنگامی که چین و همچنین کشورهای تازه استقلال یافتة آسیای مرکزی با مرمت کردن ساختمانهای قدیمی و پیوند دادن کاشغر به شبکة راههای چین و پرورش شتر برای سفرهای بیابانی ، آمادة بهره برداری از درآمد صنعت جهانگردی در ماورای پامیر می شدند، افغانستان هنوز درگیر اختلافات داخلی با انهدام آثار فرهنگی هزاران ساله ، ویران کردن مجسمه های بزرگ بودا در بامیان و تاراج اموال موزة کابل و کاپیسا، بخشی از جاذبه های جهانگردی جادة ابریشم را از بین برد .

جاده ابریشم متعلق به یک کشور و یک منطقه نبوده و نیست و احیاء نمی شود مگر اینکه مشارکت و همکاری تمام کشورهای در طول این مسیر و حتی سایر کشورها وجود داشته باشد و این اتفاق رخ نمی دهد مگر اینکه در سایه آن کشورهای در طول مسیر جاده ابریشم اتحادی همه جانبه و شکست ناپذیر پیدا می کنند که هیچ قدرتی یارای شکت آنها را نخواهد داشت.